پشت پرده فقر و غنا در کشورها

آموزش بورس همراه با عصر ایران و بورس24 :

کتاب " چرا کشورها شکست می خورند؟" طبق معیارهای متعارف دانشگاهی اثری اقتصادی نیست؛ و باز طبق همین معیارها اثری سیاسی، جامعه شناختی حقوقی و تاریخی هم نیست و در عین حال کتابی است بس دقیق و جامع درباره همه این رشته های علمی. همین ویژگی هاست که تحسین عالمان اقتصاد و سیاست و فرهنگ و جامعه و تاریخ را برانگیخته است. ستایندگان کتاب به تصریح یا تلویح، آن را از نمونه های درخشان مطالعات میان رشته ای تخصیص داده و گفته اند که مولفان، دانشنامه ای کم نظیر در علوم اجتماعی آفریده اند که به پرسش های بنیادی در باب علل فقر و غنای کشورها پاسخ هایی قانع کننده داده است.

این کتاب نوشته دارن عجم اوغلو ( -1967)، استاد دانشگاه ام. آی. تی و جیمز. ای. رابینسون ( -1960)، استاد دانشگاه هاروارد، است؛ که از نخستین چاپ در سال 1393 تا امروز به یکی از پرفروش ‌ترین کتاب‌های نظری در کشور ایران تبدیل شده است.

در یادداشت پشت جلد کتاب آمده است: «چرا ملت ها شکست می خورند؟ با نگارشی درخشان و دلپذیر به پرسشی پاسخ می دهد که قرن ها متخصصان را درمانده کرده است. چرا برخی کشورها ثروتمند و برخی دیگر فقیرند و به واسطه ثروت و فقر ، سلامتی و بیماری ، غذا و قحطی از یکدیگر مجزا می شوند؟ آیا این امر ناشی از فرهنگ ، آب و هوا یا جغرافیا است؟ شاید جهل و غفلت از سیاست های صحیح علت ناکامی هاست؟ مطلقا خیر. هیچ یک از این عوامل قطعی یا محتوم نیستند. از این که بگذریم ، چگونه توضیح دهیم که چرا بوتسوانا تبدیل به یکی از کشورهایی شده است که سریعترین رشدها را در جهان دارند، در حالی که سایر کشورهای آفریقایی همچون زیمبابوه ، کنگو و سیرالئون در ورطه فقر و خشونت گرفتار آمده اند؟»

دارن عجم اوغلو و رابینسون قاطعانه نشان می دهند که این نهاد های اقتصادی و سیاسی ساخته دست بشرند که شالوده موفقیت اقتصادی (یا فقدان آن) را می سازند. عجم اوغلو و رابینسون بر مبنای پانزده سال مطالعه بر روی منابع اصلی به شواهد تاریخی فوق العاده ای از امپراطوری رم ، دولت - شهرهای مایا و نیز دوران قرون وسطی ، اتحادیه جماهیر شوروی و آفریقا نظم می بخشند تا نظریه اقتصاد سیاسی تازه ای بنا کند که ارتباطی وسیع با پرسش های سترگ امروزین دارد.این کتاب توسط محسن میردامادی و محمد حسین نعیمی پور ترجمه شده و انتشارات روزانه آن را چاپ کرده است.

فصل اول / دو دنیای چنین متفاوت در کنار هم ؛ اقتصاد ریو گرانده

شهر نوگالس با حصاری دو نیم شده است .اگر بر روی این حصار بایستید و به شمال نگاه کنید، شهر نوگالس آریزونا، واقع در شهرستان سانتا کروز را خواهید دید. این جا درآمد خانوارهای متوسط حدود 30هزار دلار در سال است. بیشتر نوجوانان به مدرسه می روند و اکثر سالمندان تحصیلات دبیرستانی دارند. با وجود همه استدلال هایی که مردم درباره این موضوع مطرح می کنند که نظام بهداشت و درمان ایالات متحده ناکارآمد است ، جمعیت این کشور، با امید به زندگی در سطح استاندارد جهانی، نسبتا سالم اند.

بسیاری از ساکنان بیش از شصت و پنج سال دارند و از خدمات بهداشتی و درمانی بهره مندند. این تنها یکی از خدمات فراوانی است که دولت ارائه می کند که مردم آن ها را بدیهی می پندارند، مانند برق، تلفن، شبکه فاضلاب، بهداشت و درمان عمومی، شبکه جاده ای که آن ها را به شهرهای دیگر آن منطقه و سایر نقاط ایالات متحده وصل می کند و در نهایت قانون و نظم. مردم نوگالس آریزونا می توانند بدون نگرانی درباره زندگی یا امنیت به فعالیت های روزمره شان بپردازند و بدون این که دائما از دزدی، سلب مالکیت یا سایر چیزهایی که سرمایه گذاری در کسب و کار ها و خانه هایشان را به مخاطره می افکند ، در هراس باشند. موضوعی که به همین اندازه اهمیت دارد این است که ساکنان نوگالس آریزونا ، این را بدیهی می پندارند که دولت با وجود همه ناکارایی ها و فساد مربوط به آن ، کارگزار آن هاست. آن ها می توانند برای تغییر شهردار، نماینده کنگره و سناتورهایشان رای دهند. می توانند با شرکت در انتخابات ریاست جمهوری تعیین کنند که چه کسی بر کشور آن ها ریاست کند. دموکراسی برای آن ها ماهیت درجه دو دارد.

اما زندگی در جنوب حصار، تنها چند قدم آن طرف تر، تا حدی متفاوت است. در حالی که ساکنان نوگالس سونورا در بخش نسبتا پر رونقی از مکزیک زندگی می کنند، اینجا در آمد خانوار متوسط حدود یک سوم خانوار متوسط در نوگالس آریزونا است. بیشتر سالمندان در نوگالس سونورا تحصیلات دبیرستانی ندارند و بسیاری از نوجوانان به مدرسه نمی روند. مادران نگران نرخ های بالای مرگ و میر نوزادان هستند. شرایط نامساعد بهداشت و درمان بدین معناست که ساکنان نوگالس سونورا، بر خلاف همسایگان شمالی شان عمر طولانی ندارند. آن ها همچنین به بسیاری از امکانات رفاهی عمومی دسترسی ندارند. جاده ها در جنوب حصار شرایط بدی دارند. قانون و نظم در شرایط بدتری است. جرم و جنایت زیاد است و راه انداختن کسب و کار فعالیتی پر خطر است. نه تنها خطر دستبرد وجود دارد بلکه گرفتن همه مجوزها و چرب کردن سبیل افراد برای راه اندازی کسب و کار ، کار آسانی نیست. ساکنان نوگالس در ایالت سونورا هر روز با فساد و بی کفایتی سیاستمداران زندگی می کنند. در مقایسه با همسایگان شمالی ،دموکراسی تجربه کاملا متاخری برای آن ها است. تا زمان اصلاحات سیاسی 2000، نوگالس، همانند باقی مکزیک در چنبره فاسد حزب نهادگرا بود.

چگونه است که دو نیمه این شهر می توانند تا این حد متفاوت باشند؟ هیچ تفاوتی در جغرافیا، آب و هوا یا انواع بیماری های شایع در منطقه وجود ندارد، چرا که میکروب ها با هیچ گونه محدودیتی در سر مرزهای ایالات متحده و مکزیک روبرو نیستند. البته، شرایط بهداشت و درمان کاملا متفاوت است، اما این امر ارتباطی با محیط بیمار ندارد، بلکه بدین دلیل است که افراد جنوب مرز با شرایط بهداشتی نامطلوب و فقدان مراقبت های بهداشتی و درمانی مطلوب زندگی می کنند. اما شاید ساکنان نیز خیلی با هم متفاوتند. آیا موضوع می تواند این باشد که ساکنان نوگالس آریزونا ، نوادگان مهاجرانی از اروپا هستند، در حالی که ساکنان جنوب نوادگان آزتک ها هستند؟ اصلا اینطور نیست. پیش زمینه های افراد دو طرف مرز تقریبا شبیه هم است. بعد از استقلال مکزیک از اسپانیا در 1821، منطقه افراد"لوس دوس نوگالس" بخشی از ایالات ویجا کالیفرنیا در مکزیک بود و حتی بعد از جنگ 1846-1848 آمریکا و مکزیک نیز بخشی از آن کشور باقی ماند .در واقع، بعد از خرید گادسدن در 1853 بود که مرز ایالات متحده به این منطقه گسترش یافت. این ستوان ان .مایکلر بود که در حال نقشه برداری به وجود "دره نسبتا زیبای لوس نوگالس" پی برد. این جا، در دو طرف مرز، دو شهر پدید آمد. اهالی نوگالس آریزونا و نوگالس سونورا، نیاکان مشترک دارند، از یک جور غذا و موسیقی لذت می برند و شاید بتوان گفت "فرهنگ" مشابهی دارند.

البته، توضیح خیلی ساده و صریحی برای تفاوت های میان دو نیمه نوگالس وجود دارد که احتمالا خیلی وقت است که شما آن را حدس زده اید :نوگالس آریزونا، در ایالات متحده قرار دارد. اهالی آن به نهادهای اقتصادی ایالات متحده دسترسی دارند که آن ها را قادر به انتخاب آزادانه مشاغل، کسب تحصیل و مهارت ها می سازد و کارفرمایان را به سرمایه گذاری در بهترین تکنولوژی تشویق می کند که منجر به دست مزدهای بالاتر برای آن ها می شود. آن ها همچنین به نهادهای سیاسی دسترسی دارند که به آن ها اجازه مشارکت در فرآیندی دموکراتیک برای انتخاب نمایندگان شان و تعویض آن ها را می دهد. خلاصه این که، سیاستمداران خدمات پایه ای( از بهداشت و درمان عمومی و جاده ها گرفته تا قانون و نظم) را که شهروندان متقاضی آن ها هستند ، فراهم می کنند .اما اهالی نوگالس سونارا آن قدرها خوش شانس نیستند. آن ها در جهانی متفاوت زندگی می کنند که با نهادهای متفاوت شکل گرفته است. این نهادهای متفاوت انگیزه های نامتجانسی برای اهالی دو نوگالس و برای کارآفرینان و کسب و کارهای مایل به سرمایه گذاری در آن جا ایجاد می کنند. این انگیزه های ایجاد شده توسط نهادهای متفاوت دلیل اصلی تفاوت های رونق اقتصادی در دو طرف مرز هستند.

چرا نهادهای ایالات متحده برای موفقیت اقتصادی، بهتر از نهادهای مکزیک یا باقی کشورهای آمریکای لاتین هستند؟پاسخ به این پرسش در روش شکل گیری جوامع مختلف طی دوره اول استعمار ریشه دارد. بعد از آن تفاوتی نهادی رخ داد که تا به امروز طول کشیده است. برای فهم این واگرایی باید با پی ریزی مستعمرات در آمریکای شمالی و لاتین آغاز کنیم.

ادامه دارد...

مطلب بعدی : چه تصوری از خود دارید؟