ویلاهای هتل دربند در غفلت میراث فرهنگی تهران تخریب شد

 همزمان با پایان آخرین روزهای سال 1392، یکی از آثار معماری وارطان هوانسیان در منطقه یک تهران بدون مجوز و اطلاع اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان تهران تخریب شد.

دربند یکی از دهکده‌های قدیمی شمیران در شمال باغ سعدآباد است که به دلیل خوش آب و هوا بودن از دیرباز تاکنون مورد استقبال رجال و شهروندان بوده است. سال 1314 قرار شد در زمین‌های دهکده دربند هتلی با هشت دستگاه ویلا ساخته شود.
در آن زمان وارطان هوانسیان معمار ایرانی ارمنی‌تبار که تازه به استخدام دولت وقت درآمده و در اداره شهربانی مشغول کار بود، مسئول ساخت این میهمانخانه شد. این بناها جزء نخستین آثار این معمار ارمنی محسوب می‌شود که در ایران به جای گذاشته که با هدف پذیرایی از شخصیت‌ها و گردشگران خارجی ساخته شده است. کار ساخت این هتل سال 1317 به اتمام رسید و تا اوایل انقلاب اسلامی جزء مهم‌ترین هتل‌های تهران محسوب می‌شد.
پس از انقلاب نیز به دلیل تعطیلی این مجموعه و مصادره شدن آن توسط بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی، رو به فراموشی رفت تا اینکه پارسال بخشی از هتل در طرح تعریض خیابان دربند تخریب شد.
این هتل دارای 50 اتاق زیبا و مجلل بود که در کنار آن نیز هشت دستگاه عمارت (ویلا) بنا شد که همچون اتاق‌های هتل امکانات رفاهی مورد نیاز در آنها تعبیه شده بود.
معماری این ویلاها به‌گونه‌ای بود که هر بیننده‌ای را از بیرون جذب خود می‌کرد و بسیار شبیه رصدخانه بود تا ویلاهای مسکونی. به مرور زمان هفت دستگاه از این ویلاها تخریب شدند و آخرین آنها نیز در بحبوحه شلوغی روزهای آخر سال 1392، با مجوز شهرداری منطقه یک و بدون استعلام از میراث فرهنگی یک‌باره با خاک یکسان شد تا جای آن یک مجتمع تجاری ساخته و بر انبوه مجتمع‌های تجاری در منطقه شمیران اضافه شود.
شهروندی علاقه‌مند، اقدامی بی‌پایان
این بنای شاخص را شاید بسیاری از افراد ساکن دربند در رفت‌و آمدهای روزانه خود مشاهده کرده باشند اما اهمیتی به حفظ آن نمی‌دادند. تا اینکه اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان تهران اطلاعاتی را در اختیار روزنامه فرهیختگان قرار داد، مبنی بر اینکه در 12 آذر پارسال کریم پورزارعی یکی از شهروندان علاقه‌مند و دوستدار میراث فرهنگی پایتخت در نامه‌ای به رجبعلی خسروآبادی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان تهران خواستار حفظ این بنای ارزشمند شده و درخواست ثبت آن در فهرست آثار ثبتی کشور را کرده است.
این نامه پس از ثبت در اداره میراث فرهنگی استان تهران به معاونت میراث فرهنگی این اداره کل ارجاع داده شد تا مورد بررسی کارشناسان این حوزه قرار گیرد.
55 روز برای رسیدگی یک نامه
55 روز پس از این نامه و بعد از بررسی‌های کارشناسان حوزه معاونت میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان تهران، خسروآبادی مدیرکل میراث فرهنگی استان تهران در نامه‌ای به شماره 20487 در هفتم بهمن 1392به مهدی حجت، معاون سابق میراث فرهنگی کشور اعلام کرد که بنای موسوم به ویلای شماره 6 یکی از بناهای شاخص پهلوی اول است که در محدوده هتل دربند و حریم مجموعه سعدآباد قرار دارد و در نامه یکی از شهروندان مبنی‌ بر ثبت این اثر و پس از بررسی‌های کارشناسی این اداره کل، درخواست ثبت این اثر را در فهرست آثار ثبتی کشور داریم تا از هرگونه تخریب این بنا در آینده جلوگیری شود.
معاونت میراث فرهنگی کشور پس از این نامه، به اداره کل میراث فرهگی استان تهران اعلام کرد که نیازمند ارائه مستندات و تصاویر و نقشه‌های معماری این پرونده نشده است. معاونت میراث فرهنگی استان تهران نیز برای بار دوم در سوم اسفند پارسال پیرونامه 20478 مستندات بنای موسوم به ویلای شماره 6 را به معاونت میراث فرهنگی کشور ارسال کرد. هرچند سه روز پس از ارسال نامه اولیه، مهدی حجت، سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور را ترک کرد و نامه در بلاتکلیفی معاونت میراث فرهنگی ماند.
با توجه به اینکه این بنا در حریم مجموعه کاخ سعدآباد قرار دارد و طبق نص صریح قانون شهرداری موظف بود از اداره کل میراث فرهنگی استعلام کند، دستور تخریب آن را با هدف بهره‌وری اقتصادی صادر کرد.
این بنا در فاصله بین سوم تا 20 اسفند پارسال تخریب می‌شود. شهرداری تهران این روزها به  پاک‌کنی بدل شده است که در صورت غفلت متولیان امر،در کمترین زمان ممکن یادگارهای تاریخی شهر را پاک می‌کند تا خاطره هویت شهر تهران از ذهن شهروندان‌پاک شود و جای آنها مجتمع‌های تجاری با نماهایی که هویت ایرانی – اسلامی ندارند، ساخته شوند.
هرچند یگان حفاظت و کارشناسان حوزه معاونت میراث فرهنگی اداره میراث فرهنگی تهران مثل همیشه از تخریب آثار تاریخی پایتخت دیر آگاه می‌شود، اما در بیستم اسفند 1392 در نامه‌ای به شماره 22647 به علیرضا یزدانی، شهردار منطقه یک اعلام کرد که براساس گزارش واصله یکی از آثار ارزشمند در شمال شرقی میدان دربند تخریب شد و در شرف ساخت‌وساز است، بنابراین دستور توقف و طرح نهاد مزبور(بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی) را به این اداره کل ارسال کنید که این اتفاق رخ داد.
وظیفه فراموش شده
شمیران یکی از مناطق بکر تهران است که به دلیل آب و هوای خوب آن همیشه مورد توجه بوده به‌گونه‌ای که حتی کریم‌خان‌زند نیز زمانی که از تهران و منطقه شمیران عبور کرد، از آب و هوای مطبوع این منطقه تعریف کرد. این موضوع باعث شد رجال زیادی در 200 سال گذشته در این منطقه سکونت کنند. به همین علت در این منطقه بناهای شاخص فراوانی از لحاظ معماری یا مکان رویدادی همچون خانه – باغ سپهبد امیر احمدی (باغ موزه هنر ایرانی) و خانه پروفسور محمود حسابی وجود دارد که اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان تهران که حدود 9 سال است از سازمان مرکزی میراث فرهنگی کشور منفک شده و به صورت یک اداره کل مستقل در آمده است، فعالیت در خور توجهی برای شناسایی این بناهای تاریخی و ارزشمند انجام نداده است.
معمار ایرانی، آثار ایرانی
وارطان هوانسیان  سال ۱۲۷۴ خورشیدی در یک خانواده ارمنی در تبریز متولد شد و پس از اتمام تحصیلات دوره دبیرستان و در اواخر جنگ جهانی اول به قصد ادامه تحصیل به فرانسه رفت. هوانسیان در بازسازی خرابی‌های جنگ جهانی اول در پاریس حضور فعال داشت. او تا سال ۱۳۱۴ مقیم فرانسه بود.
او در این سال به ایران بازگشت و به استخدام دولت درآمد و در اداره شهربانی مشغول کار شد.
در همین سال مقام اول مسابقه طراحی هنرستان دختران در تهران را نیز کسب کرد. هوانسیان در عمر کاری خود علاوه‌بر طراحی بناهای متعدد همچون هنرستان دختران، هتل دربند، تکمیل باشگاه افسران، سینماهای متروپل و دایانا، هتل فردوسی و ساختمان جیپ، در نوشتن مقالات و انتشار مجلات معماری نیز فعال بود. او عضو موسس انجمن آرشیتکت‌های ایران، عضو هیات تحریریه مجله «آرشیتکت» و صاحب‌امتیاز و مدیرمسئول مجله «معماری نوین» بود که بین سال‌های ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۴ انتشار می‌یافت. هوانسیان سال ۱۳۶۱ در تهران در گذشت و در قبرستان ارامنه تهران در دولاب به خاک سپرده شد.