فیلم «گذشته» از روز جمعه (20 دسامبر) در سینماهای لس آنجلس و نیویورک اکران خواهد شد و اصغر فرهادی که بار دیگر نامزد جایزه گلدن گلوب شده، در گفت و گو با شبکه CBS آمریکا، آرزو کرده است روزی همه ایرانی های موفق در خارج از کشور، به میهن بازگردند که این یک اتفاق بزرگ خواهد بود.
اصغر فرهادی در این مصاحبه بار دیگر از علاقه قلبی اش به مردم ایران سخن گفت، از خوشحالی اش برای تحقق آرزوی اسکاری مردم، از تبعیض قائل نشدن میان شخصیت های فیلمش، اینکه نمی خواهد سفیر فرهنگی ایران باشد و اینکه مادامی که ناآگاهی میان باشد، بی عدالتی هم خواهد بود ...
فرهادی ابتدای کلام درباره «گذشته» و ایده ساخت فیلم صحبت کرد و گفت: قبل از اینکه شروع به نوشتن داستان کنم، تقریبا همه از نگرانی هایشان در این باره به من می گفتند. به همین دلیل همراه با خانواده ام به فرانسه رفتیم و دو سال آنجا زندگی کردیم و کم‌کم راهی برای رفع این نگرانی ها پیدا کردیم.
اول که به فرانسه رفتیم، به دنبال تفاوت های میان فرهنگ دو کشور بودم، اما این اشتباه بود؛ من به دنبال شباهت های فرهنگی رفتم و اساس داستانم را بر مبنای شباهت های دو نفر از نقاط مختلف جهان گذاشتم.
«جیان قمیشی»، خبرنگار CBS از کارگردان اسکاری سینمای ایران درباره موفقیت بی سابقه «جدایی» در سطح جهانی پرسید، اینکه واقعا تا به حال به راز این استقبال چشمگیر فکر کرده است؟ «ابتدا که داشتم فیلم را می ساختم، تصورم این بود مخاطبانم ایرانی هستند؛ چون فیلم سرشار از دیالوگ های فارسی است و تصور نمی کردم بتواند با مردم کشورهای دیگر ارتباط برقرار کند.
بعد از پایان ساخت فیلم، یکی از مسئولان جشنواره برلین به ایران آمد تا فیلم را ببیند. اما به او گفتم من حتی برای فیلم زیرنویس آماده نکرده ام و گمان نمی کنم به کار جشنواره شما بیاید. اما او به همراه یک مترجم در دفتر من «جدایی» را تماشا کرد و بعد گفت این فیلم بسیار عالی است و آن را می خواهیم. آنجا بود که فهمیدم این تفاوت ها نیست که موجب جذب تماشاگر می شود، بلکه شباهت ها است که به دل آنها می نشیند.
سوال بعدی از فرهادی درباره وجه مشترک فیلم‌هایش بود؛ اینکه از «چهارشنبه سوری» تا «جدایی» و «درباره الی» همگی المان های مشابهی دارند و مشکلات تالم برانگیز، ماهیت عشق و زندگی خانوادگی را روایت می‌کنند. او درباره علت تاکیدش بر این موضوعات خاص گفت: خانواده متشکل از کودک، بزرگسال، سالمند، زن و مرد است. خانواده در واقع یک جامعه کوچک است که اگر بتوانیم ارتباط میان آنها را تعریف کنیم، می توان آن را تشبیه به یک جامعه بزرگتر نمود.
من نمی خواهم به این نتیجه‌گیری برسم که روابط در خانواده نشانه ای از نوع ر,ابط در جامعه است، اما خانواده می‌تواند خود نشان دهنده بخش از یک اجتماع باشد. وقتی فردی از خانواده بیرون می آید و وارد اجتماع می شود، در واقع نوعی نقاب به صورت می‌زند؛ اما وقتی به خانواده بازمی‌گردد، اگرچه آن نقاب را برنمی‌دارد، اما کم و بیش مثل خود اعضای خانواده می شود.
در فیلم‌های «جدایی» و «گذشته»، به‌خصوص فیلم آخر روابط عاشقانه با نوعی تالم و ناراحتی همراه است که تماشاگر با تماشای دو فیلم به این امر پی می‌برد. آیا این ماجرایی است که شخصا به شما ارتباط دارد؟
فرهادی در جواب این سوال گفت: این چیزی است که از ناخودآگاه من می‌آید، اما ما این شخصیت‌ها را در یک شرایط پیچیده و دشوار قرار داده‌ایم. اینها در بسیاری موارد تنها هستند و به خاطر همین ما احساس شان را درک کرده و با آنها ابراز همدردی می کنیم. همه این افراد در زیر یک سقف هستند، اما در دنیای شخصی شان تنها گرفتار شده اند و هیچ ارتباطی با هم ندارند.
اگر بخواهیم این فیلم را یک اثر شخصیت‌محور بدانیم که تصویر دقیقی از یک رابطه خانوادگی را به تصویر کشیده، شما چقدر تلاش کردید این حس نزدیکی را ایجاد کنید و به بازیگران این حس را القا کنید.
اول اینکه داستان ابتدا در ذهنم شکل می‌گیرد. ایده فیلم‌هایم همگی بر اساس خاطرات خودم یا آنهایی که دوستانم برایم تعریف می‌کنند است. اینگونه نیست که من یک کاراکتر داشته باشم و بخواهم برای او داستانی بسازم. از این طریق دیگر تبعیض میان بازیگرانم ایجاد نمی کنم. هیچوقت نمی گویم این کاراکتر بد است و آن یکی خوب، چون همه آنها می توانند برای نقش هایشان دلایلی داشته باشند. من هرگز کاراکترهایم را دسته بندی نمی کنم.
مساله دوگانه و اصلی در فیلم «گذشته» این است که آیا باید به واکاوی گذشته بپردازیم و یا آن را فراموش کنیم و پشت سر بگذاریم. به نظر شما جواب قانع‌کننده‌ای برای این مسئول وجود دارد؟
فرهادی در پاسخ به این سوال گفت: این مشکل اصلی من هم است و برای آن پاسخی ندارم و نمی‌دانم آیا باید به گذشته برگردیم آن را مرور کنیم و یا آن را فراموش کنیم. فکر نمی‌کنم این تنها یک مساله شخصی باشد و می‌توان آن را به جامعه بسط دهیم. آیا جامعه نیز باید به گذشته مراجعه و آن را جستجو کند و یا به طور کامل آن را فراموش کند و به آینده بنگرد؟
من از جایی می آیم که نگاه به گذشته جزئی از فرهنگ آن است، همانند چیزی که در شخصیت احمد در فیلم می بینیم و در عین حال شخصیت دیگری در فیلم داریم که گذشته را فراموش کرده و چشم به آینده دارد. اما نمی دانم که آیا آنها کاملا گذشته را فراموش می کنند یا در حال فرار از آن هستند و موقعیت متوازن میان این دو چیست؟
فرهادی در پاسخ به اینکه شما چقدر در گذشته زندگی می‌کنید؟ گفت: من از فرهنگ ایرانی می آیم، اما می توانیم به شیوه های گوناگون به گذشته نگاه کنیم، زمانی به گذشته ام نگاه می کنید و خواهان تغییر و سانسور آن هستم و همچنین گذشته ای نیز وجود دارد که بسیار غمگین و دردناک است.
خالق «چهارشنبه سوری» درباره مشکلات فیلمسازی در ایران و ارزیابی اش از ساخت فیلم در فرانسه گفت: زمانی که چهل سال به روی یک مسیر تعیین شده حرکت کنید، به کار در این سیستم عادت می کنید و زمانی که به جایی می روید که مسیر هموار است شما همان مسیر قبل را بدون تغییر ادامه می دهید.
وقتی در ایران انقلاب روی داد، من 16 ساله بودم و این اتفاق بخشی غیر قابل انکار از شخصیت من است. دو نوع سانسور وجود دارد سانسوری که از بیرون می آید و آنچه خیلی خطرناک تر است، خودسانسوری است. فکر می کنم زمانی که برای ساخت فیلم به خارج از ایران آمدم، از سانسور خارجی آگاهی نداشتم و از قبل درگیر خودسانسوری بودم.
خبرنگار CBS در ادامه پرسید: شما چگونه توانستید در مسیری قدم بردارید که چندان برایتان مشکل آفرین نباشد؟ در مقایسه با فیلمسازان ایرانی مثل جعفر پناهی که به مشکلات اساسی برخورده اند، چگونه از این مشکلات اجتناب کردید؟
فرهادی در پاسخ گفت: «اگر یک کارگردان آمریکایی و یا اروپایی برای ساخت فیلم به ایران بیاید، حتی یک سکانس هم نمی تواند بسازد. در واقع قوانین و مقررات بخشی از ماست و شکل یک تناقض درونی است که بعضی مواقع در ما ایجاد می شود. گاهی ما بر قوانین چیره می شویم و زمانی قوانین بر ما و اینگونه نیست که ما همیشه تسلیم قوانین باشیم و همواره تناقصاتی در ما شکل می گیرد که باید بر آن چیره شویم.
این کارگردان ایرانی در پاسخ به اینکه چگونه مرز میان خودسانسوری سازنده که محتویات نهایی فیلم را تغییر نمی‌دهد و خودسانسوری مخرب را تعیین می‌کنید؟ گفت: مرز میان این دو بسیار مبهم است من برای خودم قانونی وضع کرده ام و هر گاه حتی یک خط، پاراگراف و... می نویسم مدیت آن را کنار می گذارم و دوباره به سراغ آن می آیم و آن را می خوانم. اگر از دیدگاهم باور پذیر بود متوجه می‌شدم آن را بدون خود سانسوری نوشته ام و در صورتی که غیر باور پذیر باشد مشخص می شود نوعی خودسانسوری به آن گفته چگونه بنویسم.
پس از آنکه خبرنگار CBS از فرهادی پرسید: موضوع فیلم «گذشته» سیاسی نیست، آیا این بخش از سلیقه هنری شماست و یا با آن راحت‌تر هستید؟ «در این فیلم بصورت مستقیم به سیاست پرداخته نمی‌شود، اما به صورت غیرمستقیم درباره یک کشور و یا جامعه سخن می‌گویم و به رابطه میان جوامع می پردازم که به نوعی با سیاست مرتبط است.
در این روش فیلمسازی دو نوع رویکرد وجود دارد، می‌توان به انتقاد از دولت و سیستم پرداخت و یا اینکه جامعه و مردم را نقد کرد؛ که من روش دوم را انتخاب کردم. چون فکر می‌کنم مادامی که ناآگاهی وجود داشته باشد، بی عدالتی هم خواهد بود. پس من با مردمی در جامعه طرف هستم که به هیچ‌کس اجازه نمی‌دهد بی‌عدالتی کند. پس کاری که فیلم های سیاسی می کنند این است که از سیستم انتقاد می کنند و دولت را زیر نظر دارند.
در مراسم اعطای جوایز اسکار، شما می‌دانستید که شانس پیروزی دارید و آگاه بودید که صحبت‌های شما را همه می‌شنوند؛ سخنانی که از نگاه رسانه ها ایران تعبیر به انتقاد از دولت آمریکا شد. شما چقدر هنگام سخنرانی احساس کردید تحت فشار هستید تا صحبت‌های درست ایراد کنید؟
فرهادی در پاسخ به این سوال اظهار کرد: من از بردن جایزه مطمئن نبودم و نمی دانستم به من تعلق می‌گیرد. من هم مثل سایر نامزدها امیدوار بودم که جایزه را بگیرم. اما هروقت در خیابان قدم می‌زدم، از چشمان مردم می‌فهمیدم که همه از ته قلب دوست دارند جایزه اسکار را ببرم. این یک خواست جمعی بود. وقتی داشتم به این فکر می‌کردم که چه متنی بنویسم، فقط می‌خواستم تصویری را در اذهان ایجاد کنم؛ من از تصویری که درباره ایرانی ها شکل گرفت خوشحالم. متن سخنرانی ام را چند روز قبل از کسب اسکار در هتل نوشتم.
از طرف هیچ مقام، اعضای خانواده یا کارگردانان دیگر پیشنهادی نشد که در هنگام سخنرانی این مطلب را بگو یا این حرف‌ها را نزن؟
نه، هیچ فشاری از طرف دولت نبود، بلکه چند همکار پیشنهاد کردند تا مطالبی را به زبان فارسی بگویم. تصویرهای متفاوت و کلیشه ای از ایران و مردم در غرب وجود دارد که ایرانی ها همچنان در حال مبارزه با آن هستند. حتی خودتان هم به انتقاد از فیلم «آرگو» پرداختید به خاطر تصویری که از مردم ایران داشت. شما تا چه حد خود را سفیر فرهنگی ایران می دانید؟ من خودم را سفیر فرهنگی ایران نمی دانم، چون این واژه سنگینی است که مسئولیت زیادی برای من دارد.
اما خودم را در شرایطی می بینم که می توانم کاری انجام بدهم. من صدایی دارم برای صحبت با مردمی که می‌خواهند گوش کنند. وقتی دارم درباره «آرگو» صحبت می‌کنم، می دانم اگر چیزی بگویم به گوش افرادی که منتظرند چیزی از من بشنوند می رسد. این وضعیتی است که من از آن استفاده می کنم و نمی گذارم راحت بگذرد.
خبرنگار CBS خطاب به فرهادی گفت: حتی با اینکه انگلیسی شما خوب است، اما هنوز از مترجم استفاده می کنید. شاید این بخشی از حساسیت شما برای انتقال دقیق معنی است.
فرهادی در این باره توضیح داد: وقتی می دانم مردم دقیق به من گوش می دهند، من هم باید با دقت حرف بزنم. وقتی برخی مواقع بیرون از ایران هستم، مردم انتظار دارند من پا فراتر از محدودیت ها بگذارم، اما این چیزی است که نمی توانم انجام دهم. هر وقت بتوانم کاری انجام دهم، حتی اگر خیلی سخت باشد، اما به خاطر اینکه رابطه احساسی عمیقی با مخاطبان و مردمم دارم فراتر از محدودیت ها هم می روم. این رابطه هر چقدر عمیق تر باشد، بیشتر از آن لذت می‌برم.
چقدر برای شما این مساله مهم است که فیلم‌تان در غرب ساخته شود و در کشور خودتان به نمایش درآید؟ آیا شما این را بخشی از گفتمان فرهنگی می دانید؟
کارگردان ایرانی در پاسخ به این پرسش گفت: من واقعا دوست داشتم فیلم «گذشته» در ایران اکران شود و ایرانی ها آن را ببینند. نه به خاطر اینکه صرفا یک فیلم است، بلکه از لحاظ فرهنگی اهمیت دارد. سعی کردم تا ارتباط ها را حفظ کنم. وقتی درباره ایران صحبت می کنم، لزوما خطاب من به دولت نیست، بلکه منظورم ملت و مردم‌مان است. من واقعا نمی خواهم این ارتباط قطع شود.
اصغر فرهادی در پایان ابراز امیدواری کرد که روزی همه ایرانی های موفق در خارج از کشور، به میهن بازگردند و جمع شوند و این یک اتفاق بزرگ خواهد بود.
نظرات :
شما می توانید اولین نفری باشید که برای این مطلب نظر می دهید.