بازار اجاره خودرو داغ شد

شرایط ویژه اقتصادی همیشه پدید‌ه‌هایی مختص به خود را دارد، از جمله وقتی خودرو آنقدر گران می‌شود که قدرت خرید مردم دیگر حریف آن نیست، بازاری به نام «خودروهای اجاره‌ای» رونق می‌گیرد.

می گوید:« خانم! الان برای مردم اجاره خودرو بسیار با صرفه تر از خرید آن است. از وقتی ماشین گران شده استقبال مردم از ماشینهای اجاره ای هم بیشتر شده....»

متصدی: «برای چند روز می خواهی؟

یک هفته

متصدی: روزی 55 هزار تومان. 4 میلیون تومان نقد، 11 میلیون تومان چک. هزینه تصادف هم پای خودت.... »

این مکالمه من با متصدی اجاره در یک شرکت اجاره خودرو است آنهم برای اجاره پراید. تلفن را قطع می کنم و بلافاصله با شرکت اجاره خودروی دیگری تماس می گیرم که در آگهی اش نوشته است: اجاره انواع اتومبیلهای ایرانی و خارجی با شرایط ایده آل و مطمئن. تا می گویم خودروی ایرانی می خواهم می گوید: فعلا خودروی ایرانی نداریم. بعداً تماس بگیرید....

با شرکت دیگری تماس می گیرم که در آگهی اش نوید از تخفیف ویژه آبان و شرایط آسان داده است.

می پرسم: « اجاره خودروی داخلی دارید؟

بله. چه ماشینی می خواهید؟

می‌گویم: پراید ، برای یک هفته می خواهم

برای یک هفته روزی 40 هزار تومان به اضافه معادل قیمت خودرو چک، 5 میلیون تومان هم پول نقد

سوال می‌کنم: مدل پراید شما؟

مدل 90

می گویم: اگر تصادفی رخ داد چه؟

تمام خسارتش را می گیریم.

تا اینجا فکر می کردم که خوب با یک چک تضمینی و کمی پول نقد قصه تمام است. ولی وقتی با شرکت اجاره دهنده خودرو که ادعایش با نازلترین قیمت بود تماس گرفتم کمی ماجرا فرق کرد. خانمی پاسخ سوالاتم را دارد.

می‌گوید: ماشین ایرانی فعلا هیچی نداریم.به خاطر تعطیلات همه ماشینهای ایرانی‌مان بیرون هستند. شاید... شاید بتوانم یک سمند برایتان جور کنم. آنهم با این وضعیت رزرو نمی دانم شدنی باشد یانه.

می پرسم: واقعا اینقدر استقبال زیاد است؟ قبلا اینطوری نبود؟ به خاطر گرانی خودرو است؟

متصدی: استقبال در روزهای تعطیلی بیشتر است. خوب گرانی خودرو هم بی‌تأثیر نیست. کسانی که ماشین ندارند و مجبورند ، خوب ماشین اجاره می کنند

می گویم: از شرایط سمند بگویید.

می‌گوید: روزی 75 هزار تومان. اگر کارمند هستید مدارک و چک کارمندی. اگر نه، مدارک و سند ملک.

مبلغ چک چقدر باید باشد؟

پاسخ می‌دهد: 25 میلیون تومان. در ضمن 500 هزار تومان پول نقد یا یک میلیون تومان چک هم برای خلافی می دهید و در ازای آن رسید می گیرید تا خلافی اتان بیاید.

اینبار با شرکت دیگری تماس می گیرم که در آگهی اش قید کرده «بدون نیاز به سند». طیف وسیعی از انواع خودرو را اجاره می دهد از جنسیس 4 درب و کوپه وراکروز تا پراید. از پراید می پرسم. می گوید 18 میلیون تومان چک، به اضافه 2.5 میلیون تومان وجه نقد. روزی هم 60 هزار تومان اجاره خودرو است. سوال می کنم چرا 60 هزار تومان. می گوید: پراید صفر هاچ بک با فرمان هیدرولیک است. می پرسم اگر تصادفی شد چه؟ می گوید: کارشناس بررسی می کند خسارت و افت خودرو از پول نقدی که پیش ما دارید کسر می شود. می پرسم برای خلافی چطور؟ می گوید از پول نقد شما 300 تا 400 هزار بین 15 تا 20 روز پیش ما می ماند تا خلافی شما معلوم شود. بعد هم تأکید می کند که اگر الان ماشین می خواهید هست. به خاطر تعطیلات تا آخر هفته هیچ قولی نمی دهم... .

• استقبال عجیب مردم از خودروهای اجاره ای پس از افزایش قیمت خودرو

اجاره خودرو چیز عجیب و غریب یا تازه ای نیست. تا پیش از این نیز هر روزنامه ای را باز می کردی در بخش اجاره آن، اجاره انواع خودروی خارجی به چشم می خورد که هر کس به دلیلی به اجاره آن اقدام می کرد. برخی مسافرانی بودند که در مدت اقامتشان در ایران یا تهران خودرو اجاره می کردند. برخی برای اجاره با هدف تزئین برای ماشین عروس یا مراسمهای خاص و... خلاصه هرکس به دلیلی. کمتر دیده یا شنیده بودیم که مردم عادی نیز به سراغ اجاره خودرو آنهم خودروهایی همچون پراید ، سمند و... بروند.

• اجاره خودرو با صرفه تر از خرید

وقتی با یکی از متصدیان اجاره خودرو در این خصوص صحبت می کنم می گوید: خانم الان برای مردم اجاره خودرو بسیار با صرفه تر از خرید آن است. از وقتی ماشین گران شده استقبال مردم از ماشینهای اجاره ای بیشتر هم شده است.

مراجعه به لیست بلند بالای اجاره خودرو در بخش نیازمندیها که حکایت از اجاره خودروهایی همچون سمند، پراید، 206 و... در کنار خودروهای خارجی می دهند، تأیید کننده همین مدعاست.

بالا بودن اجاره خودروهایی همچون کرایسلر 2008 روزانه 850 هزار تومان یا کادیلاک 2008 روزانه یک میلیون تومان و... و در کنار آن اخذ چکی معادل قیمت ماشین و نیز سند ملک و دیگر سخت گیریها، طبیعی است و همه انتظار دارند که اجاره آنها بالا باشد و شرایطشان سخت، ولی جالب شدن ماجرا وقتی است که اجاره یک پراید با روزانه 40 تا 60 هزار تومان با لحاظ شرایط اخذ هزینه تصادف و خلافی و دادن چک و گاه دادن ضمانت یا همان سند و...، آنچنان با صرفه می شود که مردم به جای خرید خودرو ترجیح می دهند به سراغ اجاره آن بروند.

• وقتی منطق حکم می کند ماشینم را بفروشم

این بار با یکی از اجاره کنندگان خودرو گفت وگو می کنم. نامش مسعود است. زن و سه فرزند دارد. کارمند است و سال گذشته در اوج گرانی خودرو، پرشیای خود را به قیمت 21.5 میلیون فروخته است. می گوید: ماشینم را به طور قسطی 16.5 میلیون تومان خریده بودم. تازه 5 سال هم از آن استفاده کردم. وقتی دیدم ماشینی را که بعد از 5 سال کار باید افت کرده باشد، مشتری 21.5 میلیونی پای آن نشسته، منطق حکم می کرد بفروشم.

وی ادامه می دهد: من عیالوارم. بدون ماشین هم نمی شد به مسافرت رفت و... . پرس و جو کردم. بعد از گرفتن مشورت و تماس با چند شرکت، شرکتی را پیدا کردم که تا الان هم 8 باری از آن ماشین اجاره کرده ام.

می پرسم شرایط اخذ خودرو به چه شکل است، پاسخ می دهد: اول باید به سایت شرکت بروی، مدارکت را بفرستی اگر مورد تأیید بود می توانی ماشین دلخواهت را اجاره کنی. البته قبلش باید رزرو کنی.

سوال می کنم یعنی اینقدر متقاضی دارند که باید حتما رزرو کرد، پاسخ می دهد: خیلی ها این روزها مثل من فکر می کنند. وقتی استهلاک به عهده تو نیست و هربار می توانی یک ماشین را انتخاب کنی ، پس قطعا نیاز به رزرو است. خیلی وقتها شده که منتظر شوم تا نوبتم شوم.

او می گوید: هرچه قیمت ماشین گرانتر است، راحت تر می توانی آن را اجاره کنی و انتظار کمتری می کشی.

وی ادامه می دهد: داشتم در مورد شرایط اجاره می گفتم. برای اجاره هم اول پول هزینه اجاره را می پردازی و یک چک بابت برگشت ماشین و یک چک هم بابت جریمه.

می پرسم اگر ماشین خسارت دید چه می شود، می گوید: اول که ماشین را می خواهند تحویل دهند نماینده شرکت آن را صحیح و سالم تحویل می دهد. وقتی تصادفی هم اتفاق بیفتد نماینده شرکت مجددا ماشین را بررسی می کند. اگر مقصر نباشی که از بیمه بدنه و... خودرو استفاده می کنی اگر هم مقصر باشی که باید هزینه خسارت بپردازی.

سوال می کنم مدت اجاره از چند تا چند روز است، می گوید: حداقل یک روز است . ولی دسته بندی اجاره ها که نرخ آنها فرق می کند، از 1 تا 2 روز، 3 تا 6 روز، 7 تا 13 روز، 14 تا 20 روز، 21 تا 29 روز و بیشتر از 29 روز. بیشتر از 29 روز دیگر جزء اجاره بلندمدت حساب می شود. قانونش اینطوری است که هر چه مدت اجاره بیشتر می شود، تخفیف بیشتری می دهند.

می گوید: اگر لوازم جانبی مثل صندلی نوزاد، صندلی کودک، باربند، تلفن همراه، زنجیر چرخ و رهیاب و... هم بخواهی ، آنها هم اجاره جدا دارند.

می پرسم از قیمت ماشینهایی که تاکنون اجاره کرده ای بگو، می گوید: به عنوان مثال هزینه یک تا دو روز تیبا روزانه 100 هزار تومان ، اگر آن را نزدیک یک تا دو هفته اجاره کنی قیمت آن روزانه 85 هزار تومان می شود. اگر همان ماشین را نزدیک 29 روز اجاره کنی روزانه 58 هزار تومان می شود. بنابراین بسته به مدت روزهای اجاره قیمت فرق می کند. من انواع مختلف ماشین از پراید ، ورنا، تیبا ، کمری و... اجاره کرده ام. با تست کردن انواع ماشین در ماشینهای مختلف فهمیدم فرمان هیدرولیک یعنی چه.

از او سوال می کنم، یعنی واقعا گرانی خودرو باعث شد که اجاره آن برای شما باصرفه تر از خرید آن باشد؟ می گوید: حساب کنید من با گرانی خودرو ، عملا با 5 سال کارکرد خودرو، اصل و سود ماشینم را هم پس گرفتم . شما بودید آن را نمی فروختید. خیلی ها مثل من فکر و عمل کردند و الان با مابه التفاوت قیمت ماشینشان کسب و کار راه انداخته اند. اگر هم به ماشین احتیاج داشته باشند، مثل من اجاره می کنند.

این مشتری خودروهای اجاره‌ای ادامه می‌دهد: به جز این در سایتهای مختلف خوانده بودم که در خارج چقدر اجاره خودرو رواج دارد و چقدر مقرون به صرفه است، مجموع اینها باعث شد تا الان ماشین اجاره کنم. راضی هم هستم.

می پرسم: یعنی به سختی های اجاره می ارزد آنهم با رزرو و تحویل مدارک و...؟

می گوید: با سودی که از گرانی خودرو بردم، هر سختی می ارزد. در ضمن سختی نیست. وقتی شرکت شما را می شناسد دیگر خیلی مشکل خاصی نیست. ماشین را از یکی دیگر تحویل می گیرند، سریع آن را به کارواشی که در همان ساختمان است می برند. روغنش را تعویض می کنند و...، با خیال راحتی سوئیچ آن را به شما می دهند... .

• علامت خودروهای اجاره ای به اقتصاد

محمدحسین ادیب در خصوص مقرون به صرفه شدن اجاره خودروهای ایرانی در برابر خرید آن و معنای اقتصادی رواج این نوع حرکتها می گوید: این فرآیند به اقتصاد علامت می دهد که در این حوزه تعادلهای موجود قابل دوام نیست و ما در مجموعه اقتصاد حمل و نقل به سمت تعادل جدیدی حرکت می کنیم که محاسبه سود و فایده در نقطه اپتیمم دیگری قرار خواهد گرفت. نقطه موجود در تعادل بین هزینه و فایده، نقطه اپتیمم یا نقطه ممکن و مطلوب نیست. نقطه موجود ، نقطه ماکسیمم است و بازار حمل و نقل در حال حرکت از نقطه ماکسیمم به سمت نقطه اپتیمم است. به عبارت دیگر و در مجموع سود اقتصاد حمل و نقل در ایران طی سه سال آینده رو به کاهش و در موارد عدیده زیان جایگزین سود می شود.

وی در مورد ادامه روند اقتصادی ترشدن اجاره خودرو به جای خرید آن در چشم انداز آینده می گوید: این فرآیند به صورت ضعیف اما قابل تشخیص در بعضی از حوزه های حمل و نقل به صورت موردی مشاهده می شود، اما طی سه سال آینده در حوزه های بیشتر و در سطح بالاتری قابل مشاهده است.

این اقتصاددان اضافه می کند: به عنوان مثال اجاره خودرو برای استفاده روزمره برای سه ساله آینده برای کسی که از 20 درصد زمان مفید خودرو در روز استفاده می کند، اقتصادی تر از خرید آن طی سه سال آینده خواهد بود و این نشان می دهد که در اقتصاد حمل و نقل برای کسانی که استفاده حداقلی از خودرو دارند و نه کسانی که استفاده حداکثری می برند، اجاره خودرو اقتصادی تر خرید خودرو خواهد بود.این به این سبب است که در این بخش عایدی با قیمت انطباق ندارد و طی سه سال آینده در سطح بیشتر و در حوزه های افزوده تری عایدی به قیمت نزدیک می شود. لذا نگاه سرمایه ای با زیان بخش را ترک خواهد کرد.

• کاهش قیمت خودرو در چشم انداز سه ساله

او می گوید: نگاه سرمایه ای به خودرو در نقطه موجود جز در مورد دو خودروی بسیار ارزان قیمت وجود ندارد و کسانی که با نگاه سرمایه ای و با نگاه حفظ قدرت خرید و یا پس انداز اقدام به خرید خودرو می کنند، این فرآیند توجیه اقتصادی خود را از دست داده است، البته کسانی که در سالجاری براساس تجربه سال قبل وارد بازار شده اند تقریبا در همه حوزه ها با زیان قابل ملاحظه روبر شده اند و این تنها شامل خودرو نمی شود.

ادیب اضافه می کند: اقتصاد حمل و نقل در نقطه موجود توجیه اقتصادی خود را از دست داده و با لحاظ کردن استهلاک و هزینه نگهداری و کاهش حجم کار، با زیان همراه است. در چشم انداز آینده نظر به اینکه قیمت خودرو در ایران سه برابر بازار جهانی است و در صورت آزاد سازی واردات خودرو و یا کاهش تعرفه گمرکی واردات خودرو احتمال سقوط قیمت خودرو در چشم انداز سه ساله بسیار بالا ارزیابی می شود. لذا نظر به اینکه متوسط قیمت کالاها در ایران تقریبا 2 برابر بازار جهانی است و قیمت خودرو تا سه برابر افزایش یافته است ، قویترین احتمال در حوزه پیش بینی آینده قیمت خودرو افزایش قیمت خودرو در آینده بسیار کمتر از سطح عمومی قیمتهاست تا اختلاف فوق به حداقل کاهش یابد.

ادیب می گوید: در مجموع، در چشم انداز سه ساله با لحاظ کردن کاهش حجم فروش در بازار به یک سوم سابق و یک سوم شدن حجم بار و احتمال کاهش قیمت خودرو ، ورود به اقتصاد حمل و نقل چه در حوزه جابجاگری کالا، چه در حوزه جابجاگری مسافر و یا انواع دیگر مثل سرمایه گذاری برای اجاره خودرو غیر اقتصادی است و در مفهوم مخالف، در حوزه هایی و در مواردی اجاره خودرو اقتصادی تر از خرید خودرو است.

***

با هر توجیهی که بحث مقرون به صرفه شدن اجاره خودروهای ایرانی نسبت به خارجی نگریسته شود، واقعیت آن است که این اتفاق حاوی و علائم و هشدارهایی به اقتصاد است که جدی گرفتن آن ضروری می نماید. بحث اصلی اینجا نیست که گرایش مردم به سمت اجاره خوب است یا بد. به نفع کیست یا به ضرر چه کسی می تواند باشد. مهم است که این اتفاق حاوی و واجد هشدار اقتصادی در حال و آینده است که این اتفاق و آثار اقتصادی ناشی از آن باید جدی تلقی شود.