یک مقام نظارتی در بورس هشدار داد؛ ریسک های خرید طلا از دیجی کالا و سایر درگاه های خرید آنلاین چیست؟

بورس24 : رشد ناگهانی تعداد پلتفرم های معامله آنلاین طلا، یکی از سوژه های این روزهای اقتصاد ایران است. با افزایش قیمت طلا به بالاترین سطح، نرخ انواع سکه به رقم های بالایی رسیده که شاید بسیاری از افراد توان خرید یک سکه را نداشته باشند. از طرفی نرخ یک گرم طلای 18 عیار نیز به بیش از 4 میلیون تومان رسیده که با کاهش قدرت خرید مردم، شاید خرید یک گرم طلا هم برای برخی از افراد مقدور نباشد.

با توجه به این شرایط، تعداد قابل توجهی پلتفرم برای معامله آنلاین طلا ایجاد شده که بخش اصلی تبلیغات آن ها، تاکید بر همین موضوع است که حتی می توان با رقم های بسیار کم، خرید طلا انجام داد و لازم نیست که شخص، معادل یک یا چند گرم طلا سرمایه گذاری کند بلکه می تواند با رقم های کمتر از این نیز سرمایه گذاری مورد نظر را انجام دهد.

این پلتفرم ها در شرایطی ایجاد شده اند که یکی از ابزارهای مالی در بازار سرمایه، صندوق های طلا هستند که استقبال خوبی هم از آن ها می شود و حجم و ارزش معاملات روزانه آن ها بسیار افزایش یافته است.

هفته گذشته خبری منتشر شد مبنی بر اینکه دو پلتفرم مرتبط با خرید طلا، متوقف شده اند و دادستانی نیز به این موضوع ورود کرده تا جلوی تخلفات احتمالی در این زمینه را بگیرد.

قادر معصومی، مدیر نظارت بر بازارهای سازمان بورس و اوراق بهادار در این گفت و گو درباره سرمایه گذاری در این پلتفرم ها صحبت کرده است.

*اوراق بهادارسازی طلا به چه معناست و چه تفاوتی با خرید فیزیکی طلا دارد؟ خریدوفروش طلای دیجیتال نیاز به چه مجوزی دارد؟

از مهم‌ترین ویژگی‌های اوراق بهادارسازی طلا می‌توان به تسهیل سرمایه گذاری برای سرمایه‌گذاران در طلا اشاره کرد. این نوع از اوراق امکان معامله در سطح بسیار خرد را برای سرمایه‌گذار را فراهم می‌کند؛ ولی در نهایت تحویل کالا با تعداد ورقه بهادار مشخص امکان‌پذیر خواهد بود. در مقابل در فرایند فروش طلا، هدف صرفاً فروش و تحویل فیزیکی طلا است؛ لذا باید مقدار قابل‌معامله و مقدار قابل‌تحویل با یکدیگر برابر باشند، علاوه بر این ضرورتی به امکان انجام معاملات ثانویه نیز وجود ندارد. با این طبقه‌بندی اگر در فرایند فروش طلای دیجیتال قابلیت معامله ثانویه وجود داشته باشد و به‌ویژه در زمانی که امکان فروش طلا در سطح بسیار خرد و کمتر از حداقل مقدار قابل‌تحویل برای افراد فراهم شود، مصداق معامله اوراق بهادار مبتنی بر طلا خواهد بود.

*آیا فعالیت دیجی‌کالا در حوزه طلای دیجیتال نوعی اوراق بهادارسازی محسوب می‌شود؟ اگر بله چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی با تعریف کلاسیک اوراق بهادارسازی دارد؟

مطابق آنچه گفته شد، فعالیت دیجی‌کالا و بسیاری از پلتفرم های انجام معاملات طلا، مصداق خرید و فروش اوراق بهادار طلا است چرا که اولاً قابلیت انجام معامله ثانویه دارند و ثانیاً امکان خرید و فروش طلا در سطح خرد و بسیار کمتر از مقدار قابل‌تحویل را فراهم کرده اند به‌طوری‌که با اطمینان می توان گفت  امکان تحویل فیزیکی برای آن وجود ندارد.

*آیا دیجی‌کالا مجوزهای لازم برای ارائه این سرویس را از سازمان بورس دریافت کرده است؟ اگر خیر، چه عواقبی برای این شرکت و سرمایه‌گذاران می‌تواند داشته باشد؟

خیر در حال حاضر دیجی‌کالا و هیچ یک از پلتفرم های انجام معامله طلا مجوزی از سازمان بورس دریافت نکرده‌اند. مجوز این پلتفرم‌ها ‌ تنها مجوز کسب‌وکار صنفی برای فعالیت در حوزه خرده‌فروشی و عمده‌فروشی طلا است و هیچ‌گونه ارتباطی با فعالیت کنونی آن‌ها یعنی اوراق بهادارسازی طلا ندارد. مطابق قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران انجام معامله هرگونه اوراق بهادار در کشور صرفاً در چارچوب ساختار بازار سرمایه با تأیید شورای‌عالی بورس و نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار امکان‌پذیر است. همچنین مطابق بند 4 ماده 46 قانون مذکور، هر شخصی که بدون رعایت مقررات این قانون اقدام به انتشار آگهی به‌منظور عرضه عمومی اوراق بهادار نماید، به حبس تعزیری از سه ماه تا یک سال یا به جزای نقدی معادل دو تا پنج برابر سود به‌دست‌آمده یا زیان متحمل نشده یا هر دو مجازات محکوم خواهند شد.

*آیا نقش سازمان بورس در نظارت بر این بازار مهم است؟

 نهادهای نظارتی در راستای ایجاد امنیت اقتصادی، حفظ اموال عموم مردم و جلوگیری از تحمیل زیان به واسطه اعمال مجرمانه و کلاهبرداری، لازم است اقدامات لازم را در جهت تعطیلی هر چه سریع‌تر پلتفرم‌ها مبادله اوراق بهادار طلا انجام دهند. در وهله بعد سازمان بورس نیز باید اقدامات لازم در جهت صیانت و حراست از اجرایی‌شدن قانون بازار اوراق بهادار و عدم عرضه عمومی اوراق بهادار خارج از چارچوب مقررات و مصوبات سازمان به عمل آورد.

*چه تضمینی وجود دارد که طلای دیجیتال دیجی‌کالا به‌اندازه ارزش اسمی آن پشتوانه داشته باشد؟

در حال حاضر این سامانه‌ها به پشتوانه طلای فیزیکی انبار شده در فروشگاه‌های شخصی یا خزانه‌های بانکی اقدام به انجام معامله دیجیتال طلا می نمایند. در خصوص نوع اول که کنترل های داخلی اولیه نیز رعایت نمی‌شود  به‌طوری‌که  هم‌زمان یک شخص یا نهاد وظیفه نگهداری طلا، تبدیل آن به اوراق بهادار، خرید و فروش، ثبت معاملات، تسویه و تحویل، تعیین کارمزدها، نظارت بر انجام معاملات و غیره را بر عهده دارد. آنچه که مشخص است در این حالت امکان اعمال مجرمانه و کلاهبرداری متصور است. درصورتی‌که طلا در خزانه‌های بانکی نگهداری شود نیز همواره امکان خروج طلای مورد معامله شده برای مالک پلتفرم‌ها  فراهم است و امکان رصد و تفکیک مالک اصلی طلا برای بانک امکان‌پذیر نخواهد بود. به‌طورکلی، باتوجه‌به اینکه این معاملات خارج از بستر بازار سرمایه در حال انجام است ریسک‌های متعددی از جمله فروش طلا بدون پشتوانه وجود طلای فیزیکی در خزانه یا حتی خروج طلای پشتوانه معاملات بدون اطلاع مالک طلا وجود دارد.

*آیا قیمت‌گذاری طلای دیجیتال دیجی‌کالا شفاف و بر اساس چه معیاری انجام می‌شود؟

مطابق بررسی صورت‌گرفته در پلتفرم‌های فعال در کشور، شیوه تعیین نرخ یا مرجع قیمتی یکسانی برای آن‌ها مشاهده نشده است و هر یک از این پلتفرم‌ها از یک مرجع غیررسمی برای قیمت‌گذاری استفاده می‌نمایند. غالب این پلتفرم‌های به این صورت است که یک یا دو شرکت طرف مقابل خریداران و فروشندگان قرار می‌گیرند، به‌طوری‌که همواره انحصار در سمت عرضه یا تقاضا مشاهده می‌شود، چرا سرمایه‌گذار از یک شخص طلا را خریداری می‌کند و در نهایت باید به همان شخص آن را بفروشد. برعکس، آنچه که در بازار سرمایه اتفاق می‌افتد، قیمت از تقابل حداکثری خریداران و فروشندگان شکل می گیرد و هیچ انحصاری در سمت عرضه و تقاضا وجود ندارد.

*چه مکانیزمی برای تبدیل طلای دیجیتال به طلای فیزیکی وجود دارد؟ اگر چنین مکانیزمی وجود ندارد، دلایل آن چیست؟

بیشتر پلتفرم‌های معرفی شده امکان تحویل فیزیکی طلا در نظر گرفته شده است. اغلب پلتفرم‌ها از فروشگاه خود به‌عنوان محل نگهداری و تحویل فیزیکی طلا استفاده می‌کنند در برخی نیز مانند دیجی‌کالا، پشتوانه فیزیکی طلا را نزد بانک کارگشایی نگهداری می‌کند. دیجی‌کالا درصورتی‌که مقدار طلای خریداری شده به میزان تعیین شده (5250 میلی‌گرم) برسد با پرداخت کارمزد، طلای فیزیکی خود را در قالب شمش‌های ۵ گرمی به مشتری ارسال می شود. از هر شمش 5000 میلی‌گرمی 250 میلی‌گرم به‌عنوان کارمزد دریافت می‌شود.

* چه قوانین و مقرراتی برای تنظیم بازار طلای دیجیتال در ایران نیاز است؟

در حال حاضر در یک ساختار مشابه، در بورس کالای ایران معاملات طلا انجام می شود. در این بستر ساختارهای قانونی و تحت نظارت وجود دارد، به‌طوری‌که بورس کالای ایران به‌عنوان محل انجام معامله تحت نظارت و کنترل کامل مقررات سازمان بورس قرار دارند. تفکیک وظایف در انجام معامله، نگهداری کالا و تسویه معاملات به‌درستی صورت‌گرفته است. علاوه بر این، فرایندهای تأیید صلاحیت، صدور مجوز، دریافت تضامین و رصد فعالیت‌های ارکان انجام معامله همواره موجب شده که برای هر یک از طرفین در معامله اطمینان خاطری نسبت به صحت و انجام معاملات حاصل گردد. در حال حاضر هیچ یک از این مکانیزم‌های مقرراتی و نظارتی اشاره شده در پلتفرم‌های انجام معاملات طلا وجود ندارد و مالکان پلتفرم دسترسی نامحدود در فرایند غیرشفاف انجام معاملات دارند. در این راستا یکی از مهم‌ترین چالش‌های پلتفرم‌های مذکور، نبود نهاد متولی نظارت جهت رصد معاملات و نحوه نگهداری طلا می‌باشد.

*چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی بین فعالیت دیجی‌کالا در حوزه طلای دیجیتال و ماجرای مؤسسات مالی و اعتباری در دهه 80 وجود دارد؟ آیا تکرار اتفاقات مشابه در بازار طلای دیجیتال محتمل است؟ چه عواملی می‌تواند به وقوع چنین اتفاقاتی کمک کند؟

باتوجه‌به اینکه معاملات آنلاین می‌تواند به یک‌مرتبه صدها هزار نفر و چندین هزار میلیارد ریال از وجوه مردم را درگیر نماید، لزوم توجه ویژه به این معاملات و تحت نظارت قراردادن این نوع از معاملات بسیار جدی بوده و یک مسئله حساس ملی به شمار می رود، چرا که در آینده نزدیک شاهد معضل جدیدی همچون مؤسسات مالی غیرمجاز و... برای کشور خواهیم بود. لزوم افزایش سطح آگاهی عمومی و معرفی هرچه بیشتر ریسک‌های مربوط به فعالیت پلتفرم‌های خریدوفروش طلا می‌تواند از ایجاد بحران  جدید برای کشور جلوگیری کند.