دوشنبه سیاه در بازارهای جهانی 

زهرا ونایی کارشناس تحلیل سبدگردان اندیشه صبا: پس از اعلام داده‌های اشتغال مورخ جمعه 2 آگوست، بازارهای جهانی شاهد افزایش عرضه و رکود شاخص بورس‌ها بودند و در آغاز هفته روند نزولی شاخص‌ها تا جایی ادامه یافت که برای تحلیلگران یادآور دوشنبه سیاه 1987 شد. در این یادداشت به ارزیابی داده­های اقتصادی منتشر شده و رخدادهای اخیر پرداخته می­ شود.

• داده‌های اشتغال آمریکا

طی داده­های منتشره در 2 آگوست، نرخ بیکاری در جولای 2024 به ۴.۳ درصد افزایش یافته است که بیش از انتظارات اقتصاددانان مبنی بر ثابت ماندن آن در ۴.۱ درصد بود. در حال حاضر شرایط خاصی بر بازارهای مالی حکمفرماست. با توجه به اختلالاتی که از دوره کرونا شروع و با جنگ اوکراین شدت گرفت، تابستان 2024 برای تحلیل­گران روشن نبود. داده­های تورمی منتشر شده در ماه های اخیر با اینکه هنوز هدف رسیدن به تورم 2 درصدی را کسب نکرده اما این مقدار پیشرفت نسبت به اتفاقات رخ داده، ارزش افزوده زیادی دارد چرا که بدهی­ها قبل از اپیدمی نیز وجود داشتند و پایداری این بدهی از نظر بعضی صاحب‌نظران از جمله کلودیا سام، نگران­کننده نیست. تنها لازم است از بحران­های ایجاد­شده درس گرفت چرا که میزان تهاجمی بودن تصمیمات اقتصادی، واکنش­های غیرقابل جبرانی را در پی خواهد داشت.

در شاخص SAHM افزایش نرخ بیکاری کاملا مشهود است. ایده این شاخص اولین بار توسط کلودیا سام مشاور ارشد فدرال رزرو برای تشخیص فضای حاکم بر اقتصاد مطرح شد. براساس این شاخص، هرگاه اختلاف بین نرخ بیکاری 3 ماهه اخیر و حد پایین 12 ماه گذشته از 0.5% فراتر رود اقتصاد وارد رکود می­شود. بررسی این شاخص از سال 1970 تاکنون نشان می­دهد افزایش قابل توجه و پایدار در نرخ بیکاری یک سیگنال اولیه از رکود اقتصادی است. نکته قابل توجه این است که شاخص SAHM برآیندی از وقایع اقتصادی گذشته­نگر است یعنی نشانه­های رکود اقتصادی از 3 ماه گذشته شروع شده­است. بنابراین دولت باید واکنش به رکود بعدی را سرعت ببخشد.

از سوی دیگر طبق گزارشات، سفارش کالاهای سرمایه‌ای که به عنوان معیاری برای برنامه‌ هزینه‌های تجاری در نظر گرفته می‌شود، کاهش یافته است. همزمانی این کاهش با افزایش نرخ بیکاری نشانه‌ای منفی برای اقتصاد آمریکا تلقی می‌شوند که نشان می­دهد فدرال رزرو کاهش نرخ بهره بانکی را بیش از حد به تأخیر انداخته­ و احتمال کاهش نرخ بهره در سپتامبر بیش از پیش تقویت می­شود.

 در سایه ترس از رکود اقتصادی آمریکا بازارهای بورس اصلی در سراسر جهان سقوطی قابل توجه در ارزش سهام را تجربه کردند. به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران با اینکه کاهش ارزش سهام ممکن است تا آگوست ادامه پیدا کند اما نشانه­های قطعی از رکود اقتصادی نخواهد بود.

• تحولات اقتصادی در ژاپن

در پی تصمیم غیر منتظره بانک مرکزی ژاپن برای افزایش 0.1 درصدی نرخ بهره در ۳۱ جولای، ین ژاپن مقابل بقیه ارز‌های تجاری با سرعت بیشتری نسبت به دو دهه اخیر تقویت شد. ارزش ین در طول یک ماه اخیر بیش از ۱۰ درصد افزایش و به تبع آن قیمت‌ها در بازار سهام کاهش یافت؛ زیرا بزرگ‌ترین شرکت‌های چند رشته‌ای مانند هیتاچی، سونی و تویوتا درآمد خود را در خارج از کشور با استفاده از دلار به داخل می‌آورند.

پیش‌تر ارزش پایین ین در سیاست پولی بانک مرکزی ژاپن امکان دریافت وام با بهره کم به ین، تبدیل به دلار و سرمایه‌گذاری در اسناد خزانه آمریکا را برای ژاپنی‌ها فراهم می‌آورد که فرصت بهتری برای کسب سود نسبت به فعالیت تجاری بود. اما با افزایش نرخ‌ بهره ژاپن،کاهش نرخ‌ بهره آمریکا و برهم خوردن فضای قبلی حاکم بر اقتصاد، این معاملات جذابیت خود را از دست داد.

تقویت سریع ین هزینه دلاری بازپرداخت بدهی را افزایش داد که به اعمال فشار بر سرمایه‌گذاران برای فروش دارایی‌های خود و در نتیجه آن بی‌ثباتی در بازار سهام داخلی و جهانی انجامید.

• گزارشات درآمدی شرکت‌های فناوری اطلاعات

پس از اپیدمی کرونا اقتصاد آمریکا با تمرکز بر فرصت‌های رشد ایجادشده بواسطه هوش مصنوعی بهبود یافت. نتایج گزارشات سه‌ماهه از درآمد بزرگترین شرکت‌های فناوری اطلاعات حاکی از آنست که بعضی از شرکت‌ها رشدی کمتر از انتظار و برخی دیگر نزول روند توسعه‌ی زیرساخت‌های هوش مصنوعی داشته‌اند. آمازون بخشی از کاهش درآمد را ناشی از خرید کالاهای خانگی ارزان‌تر و کاهش خرید کالاهای گران‌قیمت مانند کامپیوتر و تلویزیون دانست. مایکروسافت در رشد بخش ابری عملکرد قابل قبولی نشان نداد و شرکت آلفابت یکی از دلایل کاهش درآمدی خود را کاهش در بخش تبلیغاتی یوتیوب برآورد کرد. اما رقیب این شرکت متا، رشد درآمدی بیش از 20 درصدی حاصل از تبلیغات را ثبت کرد که از پیش‌بینی‌ها بهتر بود. اینتل که در گذشته بزرگ‌ترین تولیدکننده‌ی تراشه جهان بود؛ طی گزارشی عقب ماندن از رقبای خود در‌ زمینه‌ هوش مصنوعی را مطرح نمود. ماحصل این گزارشات نشان داد تصور‌ها در رابطه با ارزش اقتصادی AI تغییر کرده­است. کاهش سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی، آسیب جدی به شرکت‌های سازنده تراشه وارد می‌کند و باعث می‌شود با تقاضایی محدود برای محصولات خود مواجه شوند. همچنین دولت بایدن برنامه‌هایی جهت محدود نمودن صادرات تجهیزات ساخت تراشه به چین دارد. این تقاضای غیرقطعی و تغییر سیاست‌ها چشم‌انداز صنعت تراشه را با ابهام روبرو می‌کند.

•  تنش‌های سیاسی و جنگ‌‌های تجاری

دونالد ترامپ طی مصاحبه با خبرگزاری بلومبرگ، سیاست‌های خود در رابطه با کمک به تایوان جهت مقابله با خطر حمله چین را تشریح نمود. وی اعلام کرد که تایوان باید هزینه دفاعی خود را به آمریکا بپردازد؛ درحالیکه دولت بایدن بسته کمک نظامی به تایوان را تصویب کرده بود. از آنجاییکه مهم‌ترین درآمد دلاری تایوان از صنعت نیمه هادی است، یک روز پس از انتشار این مصاحبه ارزش سهام شرکت‌های این صنعت کاهش یافت. سهام TSMC، بزرگ‌ترین سازنده تراشه‌ در جهان و بزرگترین تامین‌کننده شرکت‌های اپل و انویدیا، ۱۷ جولای  بیش از ۲ درصد سقوط کرد. این شرکت سازنده پیشرفته­ترین تراشه‌های مورد استفاده در برنامه‌های هوش مصنوعی، گوشی‌های هوشمند و هواپیماهای جنگنده است. شرکت­های بزرگ سهامی اپل، آمازون، کام، آلفابت، مایکروسافت، انویدیا، تسلا و متا متاثر از کاهش ارزش TSMC، رکود را تجربه کردند.

 سیاست‌های پیشین ترامپ نشان می­دهد که او بعنوان یک تاجر روابط سیاسی را تنها بر حسب سود و زیان مالی ارزشگذاری می­کند و توجهی به تقویت رهبری آمریکا در سایر کشورها ندارد بنابراین در ریاست جمهوری ترامپ چشم انداز مثبتی برای تایوان مشاهده نمی‌شود و تمامیت خواهی چین به جنگ خواهد انجامید.

در این بین تنش­های معمول در خاورمیانه پس از ترور اسماعیل هنیه در تهران، تشدید شد. واکنش احتمالی ایران و حزب­الله به اقدامات اسرائیل، فارغ از شدت و نحوه انجام آن موجب ابهام در بازارها است. اقتصاد آزاد و توسعه یافته اسرائیل، دارای زیرساخت‌های پیشرفته در بخش فناوری است که با سیلیکون ولی در سطح یکسانی قرار می­گیرد. بعد از آمریکا، دومین کشور از منظر تعداد ب شرکت‌های نوپا در جهان و پس از آمریکا و چین، جایگاه سوم از منظر تعداد شرکت‌های بزرگ درج شده در نزدک را دارد. شرکت‌های اینتل، مایکروسافت و اپل اولین مراکز تحقیق و توسعه خود در خارج از کشور را در اسرائیل بنا کردند. پس تنش­های سیاسی و تلاطم در اقتصاد اسرائیل، بنوعی نقاهت اقتصادی آمریکا و اروپا را به خطر انداخته­است.

آنچه که دوشنبه سیاه در بازارهای مالی رخ داد، اثر دومینوی عوامل نامبرده بود. وضعیت فعلی شاخص­­های مختلف ابهام در بازارها را افزایش داده لذا در چنین شرایطی صبوری تا انتشار داده­های اقتصادی جدید، رصد اخبار جهانی و بروزرسانی تحلیل­ها می­تواند از سرمایه­گذاری­های غیرمنطقی جلوگیری و با احتمال بیشتری نقطه ورود مناسب را پیدا کند.