گزارش طبقه ۱۵ ؛ زنگ ها برای که به صدا در می آیند؟

بورس24 : طبقه پانزدهم ساختمان سازمان بورس جایی است که متخلفان بورسی در آن شناسایی می شوند و تذکراتی به افرادی که قصد دستکاری قیمت در تابلو معاملات، اغوای اشخاص و … را دارند داده می شود.

در این طبقه پرسنل اداره نظارت بر بازار بورس های اوراق بهادار سازمان بورس حضور دارند، افرادی که توسط سیستم های نظارتی، متخلفان معاملات در بازارهای بورس و فرابورس را شناسایی می کنند.

حوزه نظارت بازار سرمایه یکی از پرچالش ترین حوزه ها است. از آنجا که بازگشایی و توقف نمادها و روند قیمتی سهام در منافع سهامداران حقیقی و حقوقی اثرگذار است، این حوزه بسیار مورد توجه فعالان بازار سرمایه قرار داشته و تصمیمات ناظران بازار بعضا با چالش هایی همراه می شود.

نازنین محمدی استخری، رییس اداره نظارت بر بازار بورس های اوراق بهادار سازمان بورس و اوراق بهادار طی نشستی که با رسانه ها داشت شفاف سازی هایی درخصوص نحوه تصمیم گیری ها در حوزه نظارتی بازار سهام انجام داد.

محمدی در ابتدای این نشست در تشریح عملکرد اداره نظارت بر بازار بورس های اوراق بهادار گفت: حوزه نظارت ما شامل معاملات در بازارهای بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران است. نظارت بر معاملات بورس کالا و بورس انرژی نیز توسط همکاران اداره نظارت بر بازار بورس های کالایی انجام می شود.

خداحافظی با نظارت چشمی

از سال ها قبل رویکرد سازمان بورس این بود که کلیه فرایند نظارت باید سیستمی باشد و نظارت چشمی بر معاملات با توجه به اندازه بازار، بی معنی و ناکارآمد است. این امر از سال های ۸۳-۸۴ در دستور کار سازمان کارگزاران وقت قرار داشت و فرایند نظارت سیستمی از همان زمان پایه گذاری شد. این سامانه ها به مرور زمان توسعه و ارتقا پیدا کردند. از  اواخر سال ۹۲ و به مرور استفاده از سامانه های بومی «بیدار» که مخفف «بستر یکپارچه دسترسی به اطلاعات بازار » و سامانه «نهان» که مخفف عبارت «نرم افزار هوشمند اقدامات نظارتی» است به عنوان بازوی سیستمی فرایند نظارت، عملیاتی گردید.

سامانه «بیدار» بر مبنای پایگاه داده تحلیلی، شامل اطلاعات آرشیو تراکنش ها و معاملات بازار است و سامانه ای گزارش ساز با قابلیت طراحی و پیاده سازی انواع گزارش ها و هشدارهای مورد نیاز ناظرین هست. سامانه «نهان» به آمار لحظه ای معاملات و تراکنش های کلیه نمادها و اشخاص دسترسی دارد و می تواند بر اساس پارامترهای اعلامی ناظرین هشدارهای نظارتی را به صورت لحظه ای استخراج و اعلام نماید. معاملات چرخشی، نوسان گیری روزانه، عرضه و تقاضای همزمان، حذف دستور و … نمونه ای از هشدارهای این سامانه هستند.

وی افزود: شرکت های بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران نیز واحدهای نظارتی مشابهی دارند که آن ها نیز از همین سامانه ها در فرایندهای نظارتی خود استفاده می کنند. دو نوع نظارت در بازار وجود دارد، یکی نظارت آنلاین که برای معاملات همان روز است و یکی هم نظارت بر معاملات آفلاین که گذشته نگر است.

لازم است در کنار نظارت روز به روز، به عقب هم نگاه کنیم تا تصمیم گیری بهتری داشته باشیم. نظارت آنلاین در طول جلسه معاملاتی است، یعنی تا ساعت ۱۲:۳۰ برای معاملات نمادهای بورسی و اخیرا تا ساعت ۱۳ برای معاملات نمادهای فرابورسی. در ادامه فرایند نظارت، همکاران من با بررسی روندهای قبلی یک سهم، نظارت افلاین را با نگاه کردن به گذشته سهم ها انجام می دهند.

تصمیم گیری توسط چند لایه نظارتی

رییس اداره نظارت بر بازار بورس های اوراق بهادار سازمان بورس درخصوص شناسایی تخلفات در جریان معاملات گفت: سامانه های نظارتی مورد استفاده در این اداره بر پایه آلارم و هشدار قرار دارند. شرایط و پارامترهایی برای سامانه ها تعیین شده که اگر محقق شود، هشدار مربوطه فعال می‌شود. پس از فعال شدن یک هشدار ناظر وارد عمل شده و با بررسی های خود در خصوص متخلفانه بودن یا نبودن یک هشدار، تصمیم گیری می کند و اقدامات لازم را انجام می دهد. البته فعال شدن هر آلارم یا هشدار نشان دهنده وقوع تخلف نیست که اگر بود، نقش انسانی ناظر حذف می شد. ناظر باید پارامترهای مختلف را ببیند و بعد تصمیم بگیرد.

محمدی توضیح داد که تصمیم گیری ها در حوزه نظارت، متکی به یک فرد خاص نیست: این تصمیمات در لایه های مختلف توسط چند نفر (کارشناس، کارشناس مسوول، رییس، مدیر) کنترل می گردد تا احتمال خطا به حداقل برسد.به عبارتی این طور نیست که بگوییم امروز ناظر فلان سهم این تصمیم را گرفت، بلکه چندین نفر در تایید یک تصمیم نقش دارند.

وی درخصوص رویکرد بخش نظارتی سازمان بورس گفت: رویکرد ما پیشگیرانه است. می خواهیم از بزرگ شدن دامنه یک تخلف و گسترده شدن افراد متضرر از یک تخلف جلوگیری کنیم. در عمل زمانی که افراد با پیام ها و هشدارهای نظارتی ما مواجه می شوند، اکثرا سعی می کنند تخلف را تکرار نکنند. اگر هم تخلف تکرار شود مطابق مقررات نوع برخورد نظارتی تغییر کرده و شدیدتر می شود.

محمدی درخصوص انواع تخلفات معاملاتی که نسبت به سایر موارد شایع تر هستند گفت: دستکاری در قیمت تئوری بازگشایی نماد TOP، ورود سفارش در یک سمت و فعالیت در سمت مقابل، ورود سفارش بالاتر یا پایین تر از مظنه جاری بازار (رنج کشی)، سه نوع رایج تخلف هستند. به عنوان مثال ورود سفارش در یک سمت و فعالیت در سمت مخالف به این شکل است که فرد/ افراد متخلف قیمت معاملات یک سهم را تا تشکیل صف خرید بالا می برند، بعد که اقبال مردم زیاد شد و سفارشات مردمی افزایش یافت، سفارش خرید خودشان را حذف یا ویرایش می کنند و سفارش فروش وارد می کنند. این کار اگر توسط یک فرد باشد کشف آن راحت است ولی اگر گروه افراد با تبانی، چنین رفتاری را انجام دهند شناسایی آن کمی سخت تر بوده و از نحوه رفتار از جمله سابقه فعالیت مشابه در نمادهای دیگر در گذشته، گروه تبانی کننده شناسایی می شوند.

متخلفین همه بازارها یک قدم از فرایندهای نظارتی جلوتر هستند

محمدی درخصوص اینکه با وجود نظارت ها چگونه باز هم تخلفاتی در معاملات انجام می شود؟ گفت: همواره و در همه بازارها متخلفین هوشمند یک قدم از فرایندهای نظارتی جلوتر هستند و این امر ایجاب می کند که فرایندهای کشف تخلف همواره پویا بوده و برای رسیدن به یک نظارت موثر به طور پیوسته بازنگری شوند.

وی در پاسخ به این سوال که آیا سفارش گذاری اعداد رند هم جزو تخلفات حساب می شود؟ گفت: گذاشتن سفارش رند به خودی خود تخلف نیست. اما این نوع از سفارش گذاری جایی ایراد پیدا می کند که شخص با این اقدام خود نمایش مظنه عرضه و تقاضا را برای عموم سرمایه گذاران مختل نماید. وی در ادامه افزود: عملکرد بازارگردان ها نیز به صورت پیوسته رصد می شود تا نحوه فعالیت ایشان با تعهدات آنها و هدف اصلی بازارگردانی که افزایش نقدشوندگی سهام است مغایرتی نداشته باشد.

کسی از عملکرد ناظر خوشش نمی آید

خبرنگار بورس24 از محمدی پرسید «در میان بخشی از فعالان بازار سرمایه، ناظر به عنوان نهادی شناخته می شود که جلوی سود کردن آن ها را می گیرد. آیا بهتر نیست درخصوص موارد مختلف از جمله ابطال معاملات و ابطال بازگشایی ها، شفاف سازی بیشتری صورت بگیرد تا سهامدار بداند معاملات به چه دلیل ابطال شده است؟» وی در پاسخ گفت: تایید یا عدم تایید معاملات بر عهده بورس ها است. سازمان نقشی در این مورد ندارد. بدیهی است سازمان به عنوان نهاد بالادستی براین فرایند در بورس‌ها نظارت دارد.

در خصوص نقش ناظر یک قاعده کلی وجود دارد. به عنوان یک ناظر می گویم که ما باید بپذیریم ناظرین بازار با سایر افراد تقارن اطلاعاتی ندارند. ناظرین حسب وظیفه خود به کلیه اطلاعات محرمانه بازار دسترسی دارند و بر اساس آن اقدام به تصمیم گیری در خصوص تایید یا عدم تایید معاملات می‌کنند حال آنکه سایر افراد بر اساس اطلاعات عمومی منتشره و غیرمحرمانه، رفتار ناظر را قضاوت می کنند. بر اساس این عدم تقارن اطلاعاتی، نمی توان عملکرد ناظر را به راحتی قضاوت و آن را درست یا نادرست ارزیابی کرد.

وی افزود: بدیهی است که کسی از عملکرد ناظر خوشش نمی آید. چون فقط افرادی که بابت عملکرد ناظر متضرر شده اند متوجه این موضوع می شوند و افرادی که از تصمیمات ناظر منتفع می شوند، ممکن است هرگز مطلع نشوند که تصمیم و اقدام ناظر چه نفعی برای عموم سهامداران داشته است. به عنوان مثال اگر گروه خاصی در افت قیمت نقش داشته باشند و ناظر جلوی آن ها را گرفته باشد، افرادی که از این موضوع منتفع می شوند اصلا متوجه عملکرد ناظر نخواهند شد. اما افرادی که از بابت این اقدام ناظر متضرر شده اند، متوجه می شوند و اعتراض می کنند.

رییس اداره نظارت بر بازار بورس های اوراق بهادار سازمان بورس ادامه داد: باید بپذیریم ناظرین کامل ترین اطلاعات را دارند و هر تصمیم ایشان توسط چند لایه کنترل می شود و بر این اساس تصمیم ایشان سلیقه ای نخواهد بود. اگر عامه مردم و سرمایه گذاران احساس کنند عملکرد ناظرین بورس ها در راستای منافع سهامداران خرد بازار است، دیدگاه های منفی به ناظرین تغییر خواهد یافت و اعتماد به تصمیمات ناظر شکل می گیرد.

بدیهی است که همیشه گروه متخلفین که از تصمیمات ناظر متضرر می شوند با ایجاد جریان های خبری عموما در فضای مجازی، قصد خدشه دار کردن این اعتماد را دارند.