شکست پروژه «سهام خزانه» در بازار سرمایه

بورس24 : سهام خزانه، سهام عادی یا ممتاز یک شرکت سهامی است که توسط همان شرکت، مجدداً خریداری می شود.به عبارت دیگر شرکت و یا بهتر است بگوییم ناشر،  سهام صادر شده خود را، مجدداً در بورس خریداری می‌ کند. اما چرا این روش حمایتی در ایران تاکنون پاسخ نداده است و هیچ شرکتی اقدام عملی برای اجرای سهام خزانه نداشته؟ منع قانونی این روش تامین مالی برای حمایت از سهام ، آن هم در این آشفته بازار بورس چیست؟ بررسی ها نشان می دهد : در کشور ما ابزار های دیگری همچون افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی و سود انباشته به صورت غیر مستقیم و بازارگردانی اجباری. به صورت مستقیم راه را برای اجرای این ابزار متوقف کرده است.

سید فرهنگ حسینی کارشناس بازار سرمایه در مورد بحث سهام خزانه و مشکلات قانونی اجرای آن به خبرنگار بورس24 گفت: سهام خزانه تا قبل از سال ۹۴ از لحاظ قانونی در قانون تجارت ممنوع بود، اما در سال ۹۴ در قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر مجاز شد، پس عملا قانون سهام خزانه در ایران یک عمر ۵ ساله دارد که طی این مدت دستورالعمل و آئین نامه آن تصویب شد.البته درگذشته  هم بر اساس قانون و دستورالعمل های بورس برای خرید سهام از طریق شرکت های زیر مجموعه ممانعتی وجود نداشت که البته به صورت غیر مستقیم یا حتی دور زدن قانون تجارت بود.

به گفته وی،  طبق دستورالعمل حاکمیت شرکتی که حدود ۲ سال پیش ابلاغ شد، این کار منع گردید و طی این دوره هم بازار رونق داشت و حقوقی ها عمدتا فروشنده سهام بودند و شرکت هایی که سهام خزانه داشتند،سهام تحت مالکیت خود را فروختند، اما شهریور امسال بازار یک بار دیگر درگیر رکود شد، یکی از راهکار ها و یکی از ابزارها برای حمایت به خصوص در شرکت هایی که نقدینگی بالایی دارند، سود خوبی دارند و جریان نقدی بالایی دارند، این بود که سهام شان را بخرند و حمایت کنند.

مشکلات قانونی سهام خزانه...؟

حسینی گفت: با مجاز شدن سهام خزانه، تعدادی از شرکت ها درخواست سهام خزانه دادند و با بعضی از آن ها هم موافقت شد.اما درحقیقت آئین نامه ای که تصویب شده بود، با توجه به شرایط جدید و فعلی بازار و گسترش بازار نیازمند یک اصلاحاتی است که چند مورد  آن عبارت است از این که زمانی که سهام خزانه را خریداری می کنند، امکان افزایش سرمایه به کل وجود ندارد، یعنی حتی از سود انباشته و تجدید ارزیابی هم وجود ندارد، درنتیجه شرکت هایی که منابع مازادی دارند که این منابع مازاد معمولا ناشی از عدم تقسیم سود طی سال های مختلف است، موجب یک انباشت سرمایه هم در کشور می شود که شرکت ها طی سال های مختلف  از این پول و از این منابع افزایش سرمایه بدهند و تا زمانی که آن سهام را نفروشند، این محدودیت به قوت خود باقی است.

به گفته حسینی، با توجه به شرایط تورمی حاکم و با توجه به این که طرح های توسعه نیازمند افزایش سرمایه است و همین طور به دلیل تورم ، سرمایه در گردش شرکت ها باید افزایش پیدا کند، درنتیجه افزایش سرمایه در شرکت ها یک امر اجتناب ناپذیر شده است و این موضوع باعث شد که محدودیت زیادی باشد چه شرکت هایی که در حال افزایش سرمایه هستند و چه شرکت هایی که در بلند مدت به افزایش سرمایه فکر می کنند.

این کارشناس بازار سرمایه افرود:  اما همزمان با این دستورالعمل و آن شرایط بازار، اتفاقاتی که در شهریور افتاد و شرکت ها طی شهریور و مهر ماه درخواست سهام خزانه داده بودند، طی همان دوره ما شاهد این بوده ایم که بازارگردانی اجباری شد و شرکت ها مجبور شدند بخشی از منابع خودشان را صرف بازارگردانی کنند و این بازارگردانی که به صورت اجباری تصویب شد، از نگاه خیلی از شرکت ها بازارگردانی به عنوان یک ابزار جایگزین برای حمایت از سهام شد و عملا نقش سهام خزانه را داشت.

دلایل عمده قبول حذف عرفی سهام خزانه چیست؟

سهامدار عمده «کاما» گفت: در شرکت «باما» به دلیل این که ما در حال انجام 2 افزایش سرمایه بوده ایم، نتوانستیم عملا" این موضوع را انجام دهیم. البته سهام خزانه به لحاظ ماهوی یک کاهش سرمایه است و زمانی که شرکت سهام زیادی دارد، اصطلاحا سهام خود را بای بک می کند، در خیلی از کشور های جهان رایج است و زیاد انجام می شود، البته در آن کشور ها ما تورم نداریم در نتیجه موضوع افزایش سرمایه از محل انباشته و تجدید ارزیابی موضوعیت ندارد و در عین حال مالیات نا متقارن است، یعنی مالیات سود نقدی آنجا وجود دارد و این مالیات سود نقدی بیش از سود خرید و فروش سهام است.در نتیجه سهامداران ترجیح می دهند به جای دریافت سود نقدی که مالیات بیشتری دارد، از سود افزایش قیمت سهام منتفع شوند که مالیات کمتری دارد. در نتیجه در ایران چون خرید و فروش سهام مالیات مقطوع دارد و سود نقدی هم مالیاتی ندارد، سرمایه گذاران و سهامداران عمده و مدیران ترجیحات مالیاتی و قانونی خاصی ندارند.

وی گفت: در حال حاضر سهامداران و شرکت هایی که منابع دارند هم به دلیل تکلیف قانونی شان ترجیح می دهند به جای خرید سهام خزانه ، بازارگردانی انجام دهند، هم به لحاظ تکلیف حقوقی و قانونی شان و هم به لحاظ این که صندوق بازارگردانی کارمزد و مالیات کمتری دارد، عملا برای آن حقوقی جذاب تر است و در عین حال ما نمونه های اجرا شده سهام خزانه را تا الان نداشته ایم، مباحث حسابداری تلفیق، قانونی و مالیاتی آن پیچیدگی هایی دارد که ممکن است بعضی از شرکت ها منتظر باشند ببینید که پیشگام موضوع کیست؟ و چگونه کار های مالی و مالیاتی آن انجام می شود؟ و بر اساس آن رویه ای که در طول زمان شکل می گیرد، اقدام کنند.

بازارگردانی جایگزین سهام خزانه شده...

حسینی گفت: در مجموع انجام نشدن سهام خزانه به این معنی نیست که سهام خزانه بد است، یا حتی آئین نامه آن آئین نامه نامناسبی است، هر چند که آئین نامه لزوم دارد که با توجه به شرایط بازار تعدیل شود، اما دلیل اصلی آن این است که بازارگردانی به شرکت ها و سهامداران عمده تکلیف شده و اکنون مشغول این کار هستند.