سامانه مدیریت ریسک چرا و چگونه اجرایی شد!؟

بورس24 : طی روزهای اخیر سامانه مدیریت ریسک در بازار سرمایه اجرایی شده است. سازمان اعلام کرده که کمیته پایش ریسک از ساعت 8:30 تا 11:30 اعتبار و توان خرید مشتریان کارگزاری ها را بررسی می کند و این امر به منظور کاهش ریسک خود کارگزاران انجام می شود. از زمان اجرایی شدن این سامانه حجم معاملات کاهش محسوسی یافته و از طرفی بازار به دو بخش کلی تقسیم شده است. تا ساعت یازده و نیم معاملات بسیار کم حجم پیش می شود اما در یک ساعت پایانی بازار جان دوباره ای می گیرد و حجم خریدها به طور قابل توجهی نسبت به دو ساعت و نیم ابتدایی بازار رشد می کند. باور عمومی بازار این است که اجرایی شدن سامانه مدیریت ریسک موجب کاهش رونق بازار شده است.

باید تصمیمات پخته تری گرفته می شد

عظیم ثابت خبره بازار سرمایه در گفت و گو با خبرنگار بورس24 درباره اثرات قوانین اخیر سازمان که در حوزه مدیریت ریسک اجرایی شده، ابراز داشت: به طور کلی این که سامانه ای وجود داشته باشد که ریسک بازار را به نوعی پوشش دهد و برای شرکت های بزرگ و کارگزاری ها کنترل ریسک انجام دهد و از یک سری اشتباهات و محاسبات به نوع غیرواقعی جلوگیری کند ، بسیار مناسب و مطلوب است.

وی افزود: تلاش برای مدیریت ریسک مجموعه هایی که در بازار سرمایه فعال هستند امری پسندیده است و تحول مثبتی است که در این راستا لازم است ، اما مشکل این است که معمولا در اینگونه موارد شتابزده یا به نوعی عجولانه و یک جانبه تصمیم گیری می شود.

او اضافه کرد: قطعا سازمان بورس به عنوان نهاد ناظر دغدغه هایی دارد و در این راستا به دنبال افزایش شفافیت و پوشش ریسک های نهادهای فعال در بازار است اما باید در نظر داشت که این گونه تغییر و تحولات باید از اصولی تبعیت کنند. این اصول می تواند مطالعات دقیق تر یا بررسی بیشتر تبعات تصمیمات باشد. به عنوان مثال تغییراتی که اخیرا در بازار رخ داده موجب شده تا بسیاری نتوانند در دو ساعت و نیم ابتدایی بازار معامله ای داشته باشند و صرفا در یک ساعت پایانی می توانند اقدام به معامله کنند.به طور قطع این موضوع بر کاهش حجم بازار تاثیر خواهد داشت و قیمت ها عقب نشینی خواهند کرد. همانطور که طی معاملات چهارشنبه شاهد بودیم که حجم معاملات در ساعات ابتدایی بازار بسیار پایین بود.

ثابت تاکید کرد: با این گونه اقدامات بازار از تحرک خواهد افتاد. بهتر است مکانیزم های دقیق تری در جهت کاهش ریسک بازار طراحی کرد. به نظر می رسد بررسی ها و تحقیقاتی که در این راستا صورت گرفته و منجر به اتخاذ این تصمیمات شده ، جامع و کافی نبوده و بهتر بود زمان بیشتری برای بررسی تبعات آن صرف می شد.

این کارشناس و فعال خبره بازار در ادامه با ارائه پیشنهادی به سازمان گفت: توصیه می شود سازمان بورس گروهی را به عنوان مشاوران سازمان در مواقع تصمیم گیری برای چنین تغییراتی در کنار خود داشته باشد و از مشاوره آن ها استفاده کند. این گروه شایسته است از کانون های مختلف، سهامداران حقیقی با تجربه و به طور کلی افرادی که دستی بر آتش دارند و تبعات این گونه تصمیمات را می شناسند و در این موارد صاحب نظر هستند، تشکیل شده باشد.

وی اضافه کرد: به هر حال نگرانی سهامداران از اهمیت به سزایی برخوردار است. اگر نتوانیم نگرانی سهامداران را به درستی پاسخ دهیم باید دست کم امنیت سرمایه های آن ها را در بازار سرمایه تامین کنیم. تجربه نشان می دهد که تصمیماتی از این قبیل همواره پختگی لازم را نداشته و به نوعی به صورت خلق الساعه اتخاذ شده است و به نظر می رسد ریسک های این گونه تغییرات دیده نشده است. ممکن است به مرور اهالی بازار با این گونه تصمیمات همراه شوند اما در روزهای اخیر شواهد نشان می دهد که بازخورد خوبی بر روی قوانین کنترل مدیریت ریسک از سوی بازار دریافت نشده است و این موضوع ممکن است به ناامید شدن و فراری دادن برخی از سرمایه گذاران و سهامداران تازه وارد به بورس منجر شود.

جای گله ای نیست، مدیریت ریسک از یک سال و نیم قبل اطلاع رسانی شده بود

محمد عطایی مدیر نظارت بر کارگزاران در گفت و گو با خبرنگار بورس24 در این باره گفت: باید توجه داشت که به طور کلی خرید در بازار سرمایه تنها از محل مانده حسابداری و مبلغی که کارگزاری به عنوان اعتبار برای سرمایه گذار در نظر گرفته یا هر دو آن ها امکان پذیر است. ماحصل این منابع مساوی با قدرت خرید مشتری است که می تواند از محل آن ها معامله کند. همانگونه که طی سال های اخیر این قوانین برای کلیه معامله گران برخط اجرایی می شود.

وی افزود: سفارشی که وارد سامانه هسته معاملاتی می شود از سه طریق اتفاق می افتد. سامانه نامک، سامانه بر خط گروهی و سامانه برخط مشتری. دو سامانه نامک و بر خط گروهی در دست معامله گر شرکت های کارگزاری قرار دارد و بر خط مشتری به این صورت است که خود مشتری از طریق سامانه کارگزاری سفارشات خود را وارد سیستم می نماید. در سامانه برخط مشتریان این مدیریت ریسک از گذشته اعمال می شده و همچنان نیز ادامه دارد. اتفاقی که اخیرا رخ داده این است که سامانه مدیریت ریسک برای مشتریان سامانه نامک اعمال شده است.

عطایی در ادامه تاکید کرد: از مدت ها قبل مدیریتی بر روی سامانه نامک وجود نداشت و هیچگونه بررسی انجام نمی شد که سفارشاتی که وارد سیستم می شود آیا چک می شوند یا خیر؟ در این مرحله که سامانه مدیریت ریسک بر روی سامانه نامک اعمال شده نیز تنها اطلاعاتی که از سوی کارگزاری از مشتری وارد سیستم می شود مورد بررسی و چک قرار می گیرد. یعنی اگر کارگزاری بخواهد اعتبار مشتری را بالا ببرد به محض آن که اعتبار مورد نظر را وارد سیستم نماید از طریق سامانه مدیریت ریسک بررسی خواهد شد. کل موضوع سامانه مدیریت ریسک همین است.

او در پاسخ به این که برخی از افراد که اعتقاد دارند ، تصمیمات مربوط به سامانه مدیریت ریسک به صورت خلق الساعه اتخاذ و اجرایی شده، تصریح کرد: موضوع مدیریت ریسک از یک سال و نیم قبل اطلاع رسانی شده بود. نخستین برنامه این سامانه در دی ماه سال 96 به کلیه کارگزاران ابلاغ شد. در خرداد 97 کلیه نمایندگان کارگزاری ها در کارگزاری بانک ملی گرد هم آورده شدند و عملکرد سامانه مدیریت ریسک برای آن ها تشریح شد و بازخوردهایی نیز از سوی آن ها گرفته شد.

وی اضافه کرد: هیات مدیره سازمان مصوبه ای داشت که اجرای مدیریت ریسک در نامک عملیاتی شود و کمیته پایش ریسک بازار زمانبندی انجام آن را برعهده گیرد. در پی اقدامات صورت گرفته در این راستا، نخستین بار در مهر ماه سال 1397 بود که سامانه مدیریت ریسک اجرایی شد. در این مرحله مانده های مشتریان در سامانه نامک بررسی می شد اما ریجکت انجام نمی شد اما به صورت آلارم به کارگزاران نشان داده می شد. پس از حدود سه ماه کمیته پایش ریسک بازار بازخوردهای این مرحله سه ماهه آزمایشی را دریافت کرد.

مدیر نظارت بر کارگزاران بیان داشت: دی ماه 1397 بود که فاز نخست سامانه مدیریت ریسک به صورت قطعی اعلام شد و از ساعت 8:30 تا 8:45 عملیاتی شد. در این دوره به کارگزاران اطلاع داده شد که به مدت 15 دقیقه، مانده مشتریان نامک بررسی می شود و اگر سفارشات از قدرت خرید کمتر باشد وارد سامانه نخواهد شد. در اسفند ماه 97 زمان اجرایی شدن این سامانه از 8:30 تا 8:55 افزایش یافت و در مرحله اخیر که از سه شنبه هفته قبل آغاز شد زمان اجرایی شدن سامانه تا ساعت 11:30 ارتقا یافت.

عطایی گفت: با توجه به این که هنوز اجرایی شدن سامانه مدیریت ریسک در پروسه پلکانی و افزایش آشنایی است فعلا تا ساعت 11:30 عملیاتی شده اما در مرحله بعدی قطعا تا پایان ساعت معاملات تداوم خواهد یافت. بنابراین اهالی بازار سرمایه باید توجه داشته باشند که تصمیم گیری درباره سامانه مدیریت ریسک و اجرایی کردن آن به این صورت نبود که یک شبه انجام شود و هیچگونه بررسی و تحقیقی در این خصوص صورت نگرفته باشد. بلکه طی یک سال و نیم اخیر پله پله عملیاتی شده و ضمن اطلاع رسانی به کارگزاری ها از آن ها بازخوردهایی گرفته شده که به اصلاح این سامانه کمک کرده است. ضمن این که در طول تمامی این مراحل آزمایشی ، با شرکت های نرخ افزاری جلسات متعددی برگزار شده و به روزرسانی مانده ها با آن ها هماهنگ شده است.

وی در برابر این پرسش که به نظر شما واکنشی که نسبت به اعمال سامانه مدیریت ریسک در بازار به وجود آمده ناشی از چیست؟ اظهار داشت: قطعا عکس العمل بازار طی روزهای اخیر در برابر اجرایی شدن سامانه مدیریت ریسک به دلیل عدم آگاهی عوامل بازار نسبت به این سامانه بوده است. اما نباید فراموش کرد که شرکت های کارگزاری به حد کافی در جریان اجرایی شدن این سامانه قرار داشتند و از یک سال و نیم گذشته تا کنون مرحله به مرحله با این تصمیمات آشنا شدند.

اعتبار 18 هزار میلیارد تومانی کارگزاری ها به مشتریان صحت دارد؟

در ادامه از عطایی پرسیدیم که در بازار گفته می شود با توجه به این که مبلغ کل اعتباراتی که کارگزاری ها برای مشتریان خود در نظر گرفته اند هم اکنون به حدود 18 هزار میلیارد تومان می رسد و چون تا ساعت 11:30 امکان استفاده از این مبلغ اعتبار وجود ندارد و صرفا در یک ساعت پایانی میسر است بنابراین از زمان اجرایی شدن سامانه مدیریت ریسک حجم معاملات تا ساعت یازده و نیم بسیار کم شده اما در طول یک ساعت پایانی بازار به طور چشمگیری نسبت به ساعات ابتدایی افزایش می یابد. آیا شما این حجم اعتبار را تائید می کنید؟ و به نظر شما علت کاهش حجم معاملات روزهای اخیر چیست؟ عطایی تاکید کرد: به هیچ وجه من مبلغ 18 هزار میلیارد تومان اعتبار کارگزاران به مشتری ها را تائید نمی کنم. زیرا اصلا چنین مبلغی صحیح نیست. بحث اعتبارات با نوسانات زیادی همراه است. زیرا در زمان هایی که بازار مثبت است حجم معاملات افزایش می یابد اما با منفی شدن بازار از حجم اعتبارات کاسته می شود. و از این رو نمی توان مبلغ دقیقی را برای اعتباری که کارگزاران به مشتریان خود می دهند اعلام کرد اما بدون شک مبلغ اعتبار در محدوده اعدادی که بازار در نظر دارد ، نیست.

همه چیز دست کارگزار است

وی افزود: باید توجه داشت که در حال حاضر سامانه مدیریت ریسک صرفا برای مشتریان نامک و تنها تا ساعت 11:30 اجرایی شده است. بنابراین مشتریان برخط گروهی هنوز مشمول سامانه مدیریت ریسک نیستند. در خصوص سامانه نامک نیز لازم است باز هم تاکید شود که اطلاعاتی که توسط کارگزاران در این سامانه قرار می گیرد ، صرفا بررسی می شود. به عنوان مثال اگر کارگزاری تصمیم بگیرد که اعتبار مشتری خود را در سامانه نامک افزایش دهد این مساله به تشخیص کارگزاری صورت گرفته و هیچگونه منعی ندارد و دقیقا همین اعتبار توسط سامانه مدیریت ریسک بررسی می شود. همانگونه که اگر مشتری از محل فروش سهام خود قصد خرید داشته باشد به محض فروش در قدرت خرید نمایش داده می شود، اگر مشتری با کارگزاری صحبت کند و درخواست اعتبار نماید و چنانچه کارگزار با درخواست اعتبار موافقت نماید به محض بالا بردن اعتبار مشتری در سامانه بررسی می شود و هیچ گونه مشکلی در این خصوص وجود ندارد.

عطایی تاکید کرد: طی سال های اخیر کنترل و مدیریت ریسک برای مشتریان معاملات برخط اعمال شده و همه افرادی که از سامانه معاملات برخط استفاده می کنند این موضوع را تجربه کرده اند و آگاهی کامل دارند. حال افرادی که از طریق سامانه نامک معاملات خود را انجام می دهند نیز همانند مشتریان معاملات برخط مدیریت ریسک می شوند و این موضوع نباید محل ناراحتی یا نگرانی برای اهالی بازار سرمایه باشد. زیرا سامانه مدیریت ریسک به هیچ عنوان در خصوص اعتبارات محدوده کننده نیست و هر گونه اطلاعاتی که کارگزاران وارد سیستم کنند و هر اعتباری که برای مشتری درج کنند به علاوه مانده حسابداری مشتری به منزله قدرت خرید او تلقی خواهد شد. در واقع هیچ گونه تغییری در سیستم معاملات نامک نیز اعمال نشده و دقیقا همان قانونی که برای مشتریان برخط اعمال می شد برای مشترین نامک نیز اجرا می شود.

این مقام نظارتی تاکید کرد : این مقررات تغییری نخواهد کرد.