شبکه سهامداری پیچیده در بورس تهران

بورس24 : نشست تحلیلی تامین سرمایه امین با حضور جمعی از تحلیلگران بازار سرمایه با محوریت شبکه سهامداری پیچیده بورس تهران در روز 23آبان ماه در تهران برگزار گردید و در خصوص مسایل مختلف ، چالش ها و فرصت های  لازم بحث و بررسی شد.

علی ابراهیم نژاد مدرس دانشگاه و کارشناس مالی در نشست روز چهارشنبه تامین سرمایه امین که با حضور مدیران و کارشناسان تامین سرمایه امین در خصوص شبکه سهامداری پیچیده بورس تهران گفت: مجموعه ای از شرکت های (عمدتاً) بورسی که تحت  کنترل یک سهامدار عمده هستند، گروه کسب و کار یا Business Group نامیده می شوند. به طور مثال در چین مجموعه ای  از شرکت های  مستقل از نظر حقوقی  (بورسی و غیربورسی) که کنترل آنها دراختیار یک نهاد باشد، وجود دارد. همچنین در کانادا ، کره و اروپا دو یا چند شرکت بورسی که دارای یک سهامدار عمده مشترک با حداقل 20درصد سهام و یا یک عضو هیئت مدیره باشند ؛ به عنوان بیزینس گروپ شناخته می شوند.

وی گفت: برخی شرکت های بزرگ به صورت  شبکه ای از بنگاه های خصوصی اند که از نظر مالکیت به هم متصل می شوند که در این صورت  نوع شبکه بیزینس گروپ بوده  و این یونیت های مختلف در قالب یک شرکت یا بخش های کوچک وارد بورس می شوند.

وی ادامه داد: برخی مواقع به این بیزینس گروپ ها به اشتباه هلدینگ یا بنگاه چندرشته ای (Conglomerate) هم گفته می شود.

چند تفاوت اساسی...!!

ابراهیم نژاد در مورد تفاوت گروه کسب و کار با  هلدینگ ها و بنگاه های چند رشته ای گفت: بنگاه چند رشته ای متشکل از یک شرکت با دپارتمان های متعدد است که هریک در صنعتی مستقل فعالیت می کنند، به عبارت دیگر، کلیه کسب و کارهای شرکت زیر چتر یک شرکت قرار دارد. به عنوان مثال، شرکت جنرال الکتریک نمونه بارز یک بنگاه چندرشته ای است. در مقابل، هلدینگ یک شرکت مادر است  که معمولاً مالکیت تمام زیرمجموعه ها را به طور کامل در اختیار دارد. بنابراین، هم هلدینگ و هم بنگاه های چندرشته ای با گروه های کسب و کار تفاوت جدی دارند.

به گفته وی، در کشور های توسعه یافته همچون کانادا، کره جنوبی، ژاپن و آلمان نیز ساختار بیزینس گروپ وجود دارد.

در مقابل، در کشورهای آمریکا و انگلستان گروه های کسب و کار بسیار محدود هستند و به ندرت یافت می شوند. در کشورهای درحال توسعه مانند هند نیز بخش بزرگی از کسب و کارها در قالب گروههای کسب و کار سازمان یافته اند.

وی در خصوص دلایل ایجاد بنگاه های چندرشته ای و هلدینگ هاگفت: ملاحظات مالیاتی، هم افزایی،کاهش ریسک از طریق تنوع بخشی،جبران کارکرد نامناسب قراردادها دلایل ایجاد بنگا ها و هلدینگ ها است.

ابراهیم نژاد در ادامه تصریح کرد : بسته به نوع تعریف و معیار مورداستفاده، بررسی ها نشان می دهد که حدود 200 شرکت در بورس تهران هستند که از طریق شبکه‌های سهامداری متعدد و پیچیده به یکدیگر متصل هستند و با استناد به بررسی انجام شده روی بورس تهران می توان گفت بخش بزرگی از کسب و کارهای بزرگ در کشور ما عضو یک گروه کسب و کار هستند که این گروه های کسب و کار عمدتا وابسته به نهادهای دولتی و حاکمیتی هستند. بنابراین، علیرغم آنکه گروه های کسب و کار در اکثر کشورهای جهان رایج هستند و از این نظر، کشور ما تفاوت فاحشی ندارد، آنچه موجب تمایز است این است که معمولاً در راس گروه های کسب و کار یک کسب و کار خانوادگی که متعلق به یک خانواده ثروتمند است قرار دارد و بنابراین، در اکثر کشورهای جهان، گروه های کسب و کار خصوصی هستند، اما در کشور ما این گروه های کسب و کار عمدتاً وابسته به دولت و نهادهای حاکمیتی هستند.

گروه کسب و کار و مثبت و منفی آن...

وی در مورد تأثیرات اقتصادی گروه های کسب و کار گفت: برخی پژوهشگران معتقدند توسعه اقتصادی نیازمند فراهم آمدن مجموعه متعددی از زیرساخت ها به صورت همزمان است و در بازارهای توسعه نیافته، این اجزاء مختلف به صورت مستقل فراهم نمی شوند و نیازمند یک عامل هماهنگ کننده است. بنابراین گروه های کسب و کار می توانند این نقش را در اقتصادهای در حال توسعه ایفا کنند.

به گفته وی، پژوهش ها نشان می دهد شرکت های وابسته به گروه های کسب و کار در کشورهای در حال توسعه عملکرد بهتری نسبت به شرکت های مستقل دارند، البته این گروه های کسب و کار معمولاً خصوصی هستند و لذا نمی توان انتظار نتایج مشابهی برای کشور ما داشت. در مقابل، در کشورهای توسعه یافته، عملکرد شرکت های مستقل و غیروابسته به گروه های کسب و کار معمولاً بهتر است.

ابراهیم نژاد درمورد  تاثیرات منفی  بیزینس گروپ ها گفت: سهامداران اصلی گروه های کسب و کار ممکن است در ساختار سیاسی نفوذ کرده و مانع تغییرات ساختاری که هزینه مبادلاتی را برای بنگاههای مستقل کاهش می دهد شوند. این ممانعت در برابر تغییرات می تواند بر رشد اقتصادی اثر منفی بگذارد.

در کشورهای در حال توسعه، لابی گری با دولت به سادگی می تواند به پرسودترین سرمایه گذاری تبدیل شده و جایگزین دغدغه های تحقیق و توسعه و نوآوری برای مدیران شود. فرار مالیاتی ، تنگ نمودن فضای  تأمین مالی برای شرکت های مستقل (به عنوان مثال، کره جنوبی تا پیش از دهه 90) از دیگر تاثیر ات منفی گروه کسب و کار است.

این استاد دانشگاه در ادامه توضیح داد که اصلی ترین دلیل ایجاد گروه های کسب و کار این است که دو حق جریان نقدی و حق رای که در نتیجه مالکیت سهم به سهامدار تعلق می گیرد. با شکل گیری ساختارهای هرمی و چندلایه سهامداری از هم فاصله می گیرد. به عبارت دیگر، مجموعه ای که در رأس یک گروه کسب و کار است، با سرمایه گذاری کمتر منابع بیشتری را در اقتصاد کنترل می کند و به عبارت دیگر، حق رأی بالاتری نسبت به حق جریانات نقدی دارد.

وی افزود: در بیزینس گروپ ها راس  هرم درگیر مسائل سیاسی می شود که اثرات منفی بر عملکرد اقتصادی دارد که در سایر کشورها هم پدیده ای رایج است.

به گفته وی، در اقتصادهای در حال توسعه لابی  کردن برای بهره مندی از انواع یارانه های پیدا و پنهان معمولاً از هر تلاش و اقدام دیگری از جمله نوآوری و R&D برای شرکت ها پرسود تر است و به همین دلیل، بخش عمده انرژی مدیران بنگاه های عضو گروه های کسب و کار صرف  این مسایل می شود.

وی گفت: بیزینس گروپ هابه دلیل ساختار خاص خود تمایل زیادی برای بزرگ شدن دارند. که منفعت شخصی  برای مدیران مجموعه خواهد داشت  و معمولا به بیشتر پروژه ها  نگاه ویژه خواهد شد .ساختار  بیزینس گروپ رایج است. ولی تخصیص منایع در بیزینس گروپ ها  به خوبی نبوده و باید در این خصوص دقت بیشتری شود.

این کارشناس بازار سرمایه و عضو هیات علمی دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف در پایان افزود :در سطوح میانه و بالای توسعه یافتگی، مزایای گروه های کسب و کار کم رنگ تر و چه بسا مانع رشد اقتصادی باشد و لذا برخی کشورها با اصلاح قوانین در صدد تغییر ساختار و از بین بردن شبکه های سهامداری تودرتو برآمده اند.