همه چیز درباره یک ابزار مالی نوپا؛ قرارداد اختیار معامله

بورس24 :بورس تهران از سال 93 مطالعه و تحقیق در زمینه راه اندازی ابزاری که کارکرد مشابهی با ابزار مشتق شاخص داشته باشد را آغاز کرد اما با توجه به نظر فقهای عضو کمیته فقهی مبنی بر اینکه شاخص تنها یک عدد است و دارایی محسوب نمی شود تعارض آن با شرع مقدس اعلام شد. بدین ترتیب بورس اوراق بهادار الگویی را پیشنهاد کرد که بر اساس آن معاملات آتی و اختیار معامله  بر روی سبد سهام تعریف شود.

قرارداد آتی بر روی شاخص سهام برای اولین بار در سال 1982 توسط هیات بازرگانی شهر کانزاس معرفی شد که این قرارداد بر روی شاخص ولیولاین بسته می شد. در سال 1983 اولین اختیار معامله شاخص ایجاد شد که بعدها به نام S&P تغییر یافت.

در کشور ما بازار قراردادهای اختیار معامله سهام که هدف اصلی آن طراحی قراردادهای آتی و اختیار معامله سبد سهام، دستیابی به کارکردهای قراردادهای آتی و اختیار معامله شاخص است، از 28 آذر ماه 1395 بر روی سهام شرکت های ملی صنایع مس ایران، فولاد مبارکه اصفهان و ایران خودرو آغاز به کار کرد که در اولین روز معاملاتی این اوراق، نماد اختیار فولاد یعنی ضفولا 0031 بیش از 15،000 قرارداد در 270 دفعه به ارزش 25 میلیارد ریال معامله شد.

معاملات بازار مشتقه با بازار نقدی چه تفاوت هایی دارد؟

بازار نقد دارای یکسری محدودیت ها ست که بازار مشتقه آنها را از بین می برد. در این روش فروشنده نیز تامین مالی می کند. در بازار نقد، ممکن است به رغم ارزنده بودن یک سهم سرمایه گذاران به دلیل نیاز به پول، سهام آن را در بازار بفروشند که ممکن است این امر موجب سرکوب شدن قیمت سهم شود اما در بازار مشتقه انتظارات سرمایه گذاران و ارزش سهام نشان داده می شود. بنابراین بازار مشتقه کمک شایانی به توانمند شدن بازار سرمایه در کشف قیمت و نقدشوندگی می نماید.

قرارداد اختیار معامله چیست؟

این قرارداد اوراق بهاداری است که به وسیله آن فروشنده متعهد می شود در صورت درخواست خریدار تعداد مشخصی از دارایی موضوع قرارداد را به قیمت اعمال معامله کند. خریدار اوراق می تواند در زمان یا زمان های مشخصی در آینده بر اساس آنچه که در قرارداد معین شده، نسبت به اعمال آن اقدام نماید و فروشنده نیز در قبال این تعهد مبلغ معینی از خریدار اوراق دریافت می کند.

چه تضمینی برای انجام قرارداد از سوی فروشنده وجود دارد؟

برای جلوگیری از سرباز زدن فروشنده از انجام قرارداد، فروشنده علاوه بر قرارداد متعهد می شود مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد کارگزار بورس یا اتاق پایاپای قرار داده و متناسب با تغییرات قیما اوراق اختیار معامله، آن را تعدیل کند.

هر یک از خریدار و فروشنده اوراق می توانند در مقابل مبلغ معینی اختیار تعهد خود را به شخص ثالثی واگذار کنند که او جایگزین آنها باشد. اوراق اختیار معامله می تواند به دو صورت اختیار فروش یا خرید باشد.

این توضیحات درباره قرارداد اختیار معامله ممکن است قراردادهای آتی را برای شما تداعی کند. حال ببینیم قرارداد اختیار معامله با قرارداد آتی چه تفاوت و تشابهی دارد؟

با توجه به اینکه هر دو آنها نوعی اهرم برای سفته بازان ایجاا می کنند ابزارهای مشابهی شمرده می شوند اما تفاوت مهمی که بین قرارداد آتی با اختیار معامله وجود دارد این است که در قراردادهای آتی زیان بالقوه سفته باز در مقایسه با سود احتمالی آن بیشتر است اما در اختیار معامله بدون توجه به اینکه میزان کاهش قیمت دارایی پایه چقدر است، ضرر خریدار به طور ثابت و برابر با مبلغ پرداختی برای خرید اختیار است. دوم اینکه در قرارداد آتی طرفین متعهد به اجرای قرارداد هستند اما در قرارداد اختیار معامله، یک طرف متعهد و طرف دیگر دارای اختیار جهت اجرای قرارداد است.

قراردادهای اختیار معامله چه مزایایی دارد؟

این قراردادها فرصتی را برای سرمایه گذاران فراهم می کنند که یک وضعیت را با نقدینگی کمتری مدیریت کنند. یعنی این ویژگی موجب می شود که سود یا زیان معاملات در یک دوره زمانی نسبت به آورده مشتری چند برابر شود.

مثلا اگر سرمایه گذاری با پرداخت 5 هزار ریال اختیار خرید 10 هزار سهم از شرکت ایران خودرو را با قیمت توافقی 3 هزار و 300 ریال با سررسید 6 ماهه خریداری کند و چنانچه با رشد گروه خودرویی قیمت سهام خودرو در سررسید به 4 هزار ریال برسد در این صورت خریدار اختیار که 5 هزار ریال پرداخت کرده، با اعمال اختیار خود مبلغ 7 میلیون ریال سود دریافت می کند. در مقابل فروشنده اختیار که 5 هزار ریال دریافت کرده متحمل 7 میلیون ریال زیان می شود.  7،000،000=10،000*(3،300-4،000)

از دیگر مزایای قراردادهای اختیار معامله می توان به کاهش ریسک، کسب درآمد، کسب سود از نوسان قیمت، استفاده از مزیت زمانی به منظور تصمیمات آتی و متنوع سازی سبد سرمایه گذاری اشاره کرد.

کارگزارن مجاز در انجام قراردادهای اختیار معامله

بر اساس صورت جلسه 436 هیات مدیره سازمان بورس اوراق بهادار که 17 آذر 95 مصوب شد همه کارگزاران فعال در بورس مجاز به اجام معاملات قراردادهای اختیار معامله سهام در بورس اوراق بهادار تهران هستند.

شرایط فعلا به نفع حقیقی ها نیست

علی صفاری کارشناس بازار سرمایه درباره نحوه قیمت گذاری اوراق اختیار سهام به خبرنگار بورس24 گفت: اوراق اختیار سهام در زمره ابزارهای متنوع مالی در بازار جهانی  قرار دارند معمولترین ابزارهای مشتقه عبارتند از سواپ ها(Swaps)، قراردادهای آتی(Futures Contract)، اختیار معامله(Options) و پیمان های آتی (Forwardcontract).

وی افزود: تصور رایج آن است که ابزارهای مشتقه خود دارایی می باشند در صورتی که این تصور نادرست است. زیرا یک ابزار مشتقه خود  به تنهایی نمی تواند ارزشی داشته باشد و ارزش آن از دارایی پایه منتج می شود.

او تصریح کرد: اوراق های اختیاری که در دنیا وجود دارند را می توان به دو گروه اصلی تقسیم بندی کرد. نوع امریکایی و نوع اروپایی که اولی در هرلحظه از زمان و دومی صرفا قابل اعمال در سررسید است. اوراق معرفی شده توسط سازمان بورس نوعی اختیار خرید اروپایی می باشد که صرفا قابل اعمال در تاریخ سررسید می باشد. برای مثال نماد ضملی 8006 اختیارخ فملی اندازه قراداد 10000 سهم و قابلیت اعمال در تاریخ 96.8.17 را دارد.

صفاری با اشاره به اینکه در بازار ایران فعلا سهامداران حقیقی اجازه فروش اختیار معامله ها را ندارند تاکید کرد: در حال حاضر در کشور ما تنها به سهامداران عمده اجازه فروش اوراق اختیار را داده اند و حقیقی ها فقط مجاز به خرید این اوراق هستند. اما بر اساس برنامه های فرابورس ایران تا یک ماه آینده ساز و کار اجرای اختیار فروش برای حقیقی ها نیز فراهم خواهد شد.

این کارشناس اضافه کرد: در وضعیت فعلی زمانی که بازار منفی است سهامدار حقیقی نمی تواند کاری انجام دهد بجز اینکه قبل از منفی شدن بازار سهم خود را فروخته و کمتر متحمل زیان شوند  اما در صورتی که حقیقی نیز بتواند مانند حقوقی اوراق اختیار را بفروشد می تواند در بازارمنفی نیز سود شناسایی کند و در اصلاح بازار دو طرفه شده و با رونق بازار مشتقه باعث رشد و پویایی بازارسهام  و کمک به تدوین استراتژی های مناسب نماید.