به بهانه یادآوری تاریخی اسحاق جهانگیری/ اولین کامپیوتر در ایران؛ هویدا، هاشمی یا شاملو؟

آقای اسحاق جهانگیری معاون اول رییس جمهوری که در مناظره های انتخابات به ستاره سیاسی بدل شد امروز در صفحه شخصی خود در توییتر عکسی قدیمی از مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی را به همراه خود و جمعی از اعضای دولت سازندگی منتشر کرده و درباره آن نوشته است: « در بازدید از اولین کامپیوتر وارد شده به ایران ».


با توجه به حضور چهره هایی چون مرحوم دکتر محسن نوربخش و علی محمد بشارتی در تصویر می توان حدس زد که این عکس مربوط به اوایل دهه 70 است و به احتمال زیاد سال 72 چون آقای بشارتی در آن سال وزیر کشور شد و حتی اگر حضور او را به خاطر وزارت ندانیم قطعا مربوط به دوران ریاست جمهوری آقای هاشمی و بعد از 68 است.

بر این پایه می توان گفت عبارت «اولین کامپیوتر وارد شده به ایران» هم درست است هم نادقیق.

درست است اگر گفته شود اولین کامپیوتر از اولین سری که به صورت انبوه و برای استفاده عمومی و نه شخصی وارد کشور شد. چون برای نخستین بار در سال 70 یا 71 خورشیدی بود که کامپیوتر به صورت انبوه و در حد 200 هزار دستگاه وارد کشور شد و در اختیار ادارات و سازمان ها قرار گرفت.

از سوی دیگردقیق نیست چون اولین کامپیوتر در اغاز دهه 40 وارد شد و در دهه های 50 و 60 هم وارد می شد اما بسیار معدود و برای مصارف خاص و نه عام.

تا جایی که گفته می شود نخستین کامپیوتر در سال ۱۳۴۱ و طبعا در ابعادی بسیار بزرگ تر از نسل های بعد وارد ایران شد هر چند که استفاده چندانی از آن صورت نمی پذیرفت و در اختیار افراد خاصی بود.

در دهه 50 اما با افزایش درآمدهای نفتی استفاده از آن در برخی دستگاه ها آغاز شد و تصویری از امیر عباس هویدا نخست وزیر وقت که در سال 1354 ثبت شده او را در حال کار با کامپیوتر نشان می دهد اگر چه باز روشن نیست واقعا تا چه اندازه استفاده می کرده و «جیمز بلر» عکاس نشنال جئوگرافیک این لحظه را شکار کرده یا خود خواسته با این ژست عکس بگیرد. چرا که هویدا علاقه بسیاری به ژست های خاص خود داشت و پیپ و عصا و ارکیده سه ژست مشهور او بودند.


در این که شرکت هایی کامپیوتر داشته و از ان استفاده می کردند اما تردیدی وجود ندارد منتها خودشان واد می کردند یا برای شان گران تمام می شده است.

در این سال ها ست که شرکت آی بی ام فعال می شود منتها با پیروزی انقلاب نام آن به شرکت داده پردازی ایران تغییر می کند و با محدودیت هایی که بر سر واردات کامپیوتر به وجود می آید چند سال متوقف یا محدود می شود تا این که در میانه دهه 60 یک شرکت خصوصی مبادرت به این کار و پیش بینی می کند در سال 70 نیاز به 70 هزار دستگاه خواهد بود.

ذهنیت مدیران و جریان داشتن جنگ اما سبب می شود چندان به این موضوع توجه نشود و با پایان جنگ و شروع دولت سازندگی بود که اولین موج کامپیوترها به صورت انبوه وارد می شوند و جالب این که معاون اول وقت رییس جمهوری که خود ریاست فرهنگستان زبان و ادب فارسی را هم بر عهده داشت (مرحوم دکترحسن حبیبی) اصراری برای واژه معادل (رایانه) نشان نمی دهد و همه جا از واژه کامپیوتر استفاده می شود.

با این توضیحات روشن می شود که اگر بگوییم اولین کامپیوتر در سال 1370 وارد کشور شد و در این تصویر هاشمی فقید در مقام رییس جمهور و رییس دولت سازندگی در حال بازدید است دقیق نیست زیرا 30 سال قبل وارد شده بود و دو تصویر مشهور وجود دارد که نشان می دهد نخست وزیر وقت در سال 1354 و نویسنده و شاعر مشهور – احمد شاملو- در سال های پایانی دهه 60 پای کامپیوتر نشسته اند.

اساسا یکی از جاذبه های خانه شاعر فقید در دهکده فردیس کرج در دهه 60 وجود همین کامپیوتر و کار کردن شاملو با آن خصوصا برای تهیه فیش های کتاب «کوچه» بود.


اما اگر منظور آقای جهانگیری این باشد که رییس جمهور اسبق و فقید از یکی از اولین کامپیوترهایی که به صورت انبوه و برای استفاده عام وارد شد بازدید می کند سخن درستی است.

جالب است خاطره ای شخصی را هم نقل کنم. در سال 71 یا 72 که فعالیت مطبوعاتی و رسانه ای را در حاشیه انجام می دادم و در زمینه فضای سبز فعالیت می کردم اولین نمایشگاه گل و گیاه تهران برپا شد و ما در غرفه خود کامپیوتری گذاشته بودیم که در آن از نرم افزارهای فضای سبز و لند اسکیپ استفاده می شد. رییس جمهور هاشمی رفسنجانی فقید به غرفه ما که رسید مجذوب طرح هایی شد که بر صفحه نمایشگر نقش بسته بود و لَختی نشست و از نزدیک تماشا کرد.

اگر غلامحسین کرباسچی شهردار وقت تهران و مهندس هاشمی طبا رییس وقت نمایشگاه بین المللی تهران نیز در عکس منتشره توسط آقای جهانگیری حاضر بودند به ضرس قاطع می گفتم مربوط به همان نمایشگاه است و حتی همان غرفه حال آن که آن دو در تصویر نیستند و عکس می تواند مربوط به جای دیگری باشد.