قیمت واقعی دلار چقدر است؟

با اجرای سیاست یکسان‌سازی نرخ ارز از سال1381 ، نظام ارزی ایران به نظام ارزی تک‌نرخی شناور مدیریت‌شده تغییر پیدا کرد اما از نیمه دوم سال 1389 و با گسترش شکاف میان نرخ ارز رسمی و غیررسمی و انحراف از نقطه تعادلی، اقتصاد ایران عملا به نظام ارزی دو نرخی بازگشته است. در سال های 90 و 91 تفاوت نرخ ارز مرجع و ارز بازار آزاد به اندازه ای بود که شوک ارزی شدیدی را در پی داشت و اقتصاد کشور مان را با دشواریهای زیادی همراه ساخت.

افزایش نرخ ارز دلایل گوناگونی دارد. این عوامل عبارتند از عدم تعادل­ها، مشکلات ساختاری اقتصاد، تورم، کمبود مواد اولیه صنعتی، کاهش عرضه ارز که به دنبال افت صادرات رخ می دهد، تحریم اقتصادی و همچنین تمایل به تبدیل دارائی‌های نقدی از حالت ریالی به حالت دلاری.

تجربه نشان داده شوک ارزی در کشورمان ارتباط مستقیمی با نرخ تورم دارد. از طرفی سیستم چند نرخی ارز نیز سفته بازی را تشدید می کند. بنابراین به نظر می رسد در کشور ما یکسان سازی نرخ ارز بهترین راهکار برای ایجاد ثبات در بازار ارز می باشد. اما آیا می توان رقم دقیقی برای نرخ دلار محاسبه و اعلام کرد؟

سید علی موسوی معاونت کالایی کارگزاری توازن بازار در گفتگو با بورس24 درباره عوامل موثر و نحوه قیمت گذاری دلار گفت: به طور کلی عوامل متعددی بر روی نرخ ارز از جمله دلار تاثیرگذار هستند. برای قیمت دلار نمی توان فرمول مشخصی را در نظر گرفت که بتوان بر آن اساس میزان افزایش یا کاهش را محاسبه کرد اما می توان با برسی عوامل گوناگونی متوجه تغییرات ارز رایج کشورها در مقابل دلار شد.

وی افزود: در یک دسته بندی کلی عوامل موثر بر نرخ دلار را در کشورمان می توان به دو گروه عمده تقسیم کرد. نخست عواملی که بر نرخ دلار آمریکا تاثیر گذار است که موجب تقویت یا تضعیف دلار در مقابل سایر ارزها و همچنین کامودتی ها می گردد و دوم عواملی که موجب تقویت یا تضعیف پول رایج کشورمان یعنی ریال در مقابل سایر ارزها از جمله دلار می گردد که برآیند این دو عامل مهم بر نرخ دلار داخلی ما موثر است.

موسوی در ادامه تصریح کرد: در صورتی که ریال در مقابل سایر ارزها تقویت شود شاهد کاهش قیمت ارز ها از جمله دلار خواهیم بود ، و چنانچه دلار تقویت شود ارزش سایر ارزها از جمله ریال کاهش می یابد. در شرایطی نیز امکان دارد تغییرات دلار و سایر ارزها همسو باشد که در آن صورت می بایست با مشخص کردن تفاوت این تغییرات میزان تاثیرپذیری هر یک را تخمین زد.

عوامل موثر بر نرخ دلار در کشور آمریکا

او در ادامه گفتگو این دسته بندی کلی را تشریح کرد و در ابتدا عوامل موثر بر نرخ دلار آمریکا را مورد بررسی قرار داد و اظهار داشت: یکی از مهمترین عواملی که بر روی قیمت دلار آمریکا تاثیر بسزایی دارد سیاست های فدرال رزرو است. بانک مرکزی آمریکا با استفاد از سیاست های انقباضی و انبساطی بر روی نرخ بهره تاثیر می گذارد که می تواند موجب تقویت یا تضعیف نرخ دلار در این کشور گردد. افزایش نرخ بهره موجب تقویت دلار می شود و به تبع دلار در کشور ما نیز رشد می نماید که تضعیف ارزی ریال را در پی خواهد داشت.

معاونت کالایی کارگزاری توازن بازار رشد اقتصادی آمریکا را بعنوان دومین عامل مهم در تغییرات ارز دلار آمریکا نام برد و ابراز داشت: اگر عوامل اقتصادی مهمی مانند رشد GDP، GMP، افزایش نرخ بهره،کاهش نرخ تورم، رشد نرخ خرده فروشی و کاهش نرخ بیکاری موجب رشد اقتصادی آمریکا شود در نتیجه دلار تقویت شده که در مقابل سایر ارزها از جمله ریال با کاهش ارزش مواجه خواهند شد. به طور مثال افزایش نرخ بیکاری در آمریکا موجب کاهش بهره وری در این کشور خواهد شد که این امر کاهش تولیدات را در پی خواهد داشت و به تبع صادرات نیز تحت تاثیر قرار می گیرد. در نتیجه دلار در مقابل سایر ارزها از جمله ریال تضعیف خواهند شد.

موسوی با اشاره به سومین عامل موثر بر نرخ دلار آمریکا گفت: یکی دیگر از این عوامل بحران های اقتصادی است که به طور مقطعی بر ارزش دلار موثر واقع می شود. مثلا در سالهای 2006 تا 2008 بحران مسکن در آمریکا موجب شد تا دلار به شدت تضعیف شود و در آن مقطع زمانی سایر ارزها از جمله یورو به شدت تقویت شدند.

بحران های سیاسی چهارمین فاکتور مهم بر ارزش دلار است. او با اشاره به این عامل افزود: هر چقدر بحران های سیاسی در آمریکا افزایش یابد ارزش دلار تضعیف شده و سایر ارزها از جمله ریال تقویت می شود. اما ثبات سیاسی ثبات اقتصادی را به دنبال خواهد داشت که عامل مهمی در تقویت ارزش دلار محسوب می شود. به طور مثال زمانی که آمریکا تحت تاثیر سیاست های ضعیف بوش درگیر جنگ های عراق و افغانستان بود دلار به شدت تضعیف شد و در مقابل سایر ارزها تقویت شدند.

فاکتورهای اثرگذار بر ریال ایران

وی افزود: همه این عوامل تعیین کننده تقویت یا تضعیف دلار آمریکا می باشد. پس از بررسی این فاکتورها باید عواملی که بر روی ریال ایران تاثیر گذار است را نیز مورد بررسی قرار داد. نخست مداخله دولت یا بانک مرکزی در وضعیت بازار دلار داخلی است که از طریق جمع آوری یا تزریق دلار می تواند وارد عمل شود. مثلا از سال 88 تا 92 زمانی که کشور ما دچار برخی از بحران های سیاسی بود دولت و بانک مرکزی با تزریق دلار سعی بر کنترل نرخ ارز در داخل کشور داشتند.

موسوی تصریح کرد: تولید ناخالص داخلی دومین عامل موثر بر ارزش ریال می باشد. هر چقدر تولید ناخالص داخلی افزایش یابد میزان ارزهای خارجی که وارد کشورمان می شود نیز افزایش می یابد که در پی آن عرضه نیز افزایش خواهد یافت. این عامل به کنترل ارزهای خارجی و در نتیجه تقویت ریال منتهی خواهد شد.

تراز دریافت و پرداخت های هر کشور سومین عامل است. او ادامه داد: مثلا کشوری که حجم صادراتش از نظر ریالی بیشتر از واردات باشد پول رایج آن کشور تقویت شده و در مقابل دلار تضعیف می شود.

او افزود: نرخ تورم هر کشوری نیز نقش بسزایی در تعیین ارزش پول رایج آن کشور دارد. هر چقدر نرخ تورم در کشوری بالاتر باشد موجب کاهش ارزش پول رایج کشور می شود. به طور مثال طی سالهای 88 تا 92 شاهد افزایش قابل توجه تورم در داخل کشورمان بودیم که در پی آن قیمت دلار به شدت افزایش یافت. اما از سال 92 به بعد در دورانی که رشد تورم کاهش یافت و اقتصاد با ثبات بیشتری همراه شد نرخ دلار با شیب بسیار ملایمی رشد کرد و دیگر از هیجانات دوره های قبلی خبری نبود.

موسوی پنجمین عامل موثر بر ارز ریال ایران را نرخ بیکاری دانست و اظهار داشت: با رشد نرخ بیکاری بهره وری کاهش می یابد که در پی آن تولیدات نیز افت می کند و به تبع در بخش صادرات نیز عملکرد ضعیفتری خواهیم داشت. این امر ممکن است به افزایش واردات به کشور منجر شود که می تواند بر روی تراز پرداخت ها و تولید ناخالص داخلی تاثیر گذارد. بنابراین هر چقدر نرخ بیکاری کشورمان بالاتر باشد ریال نیز تضعیف خواهد شد که در مقابل دلار تقویت می شود.

معاونت کالایی کارگزاری توازن بازار در ادامه دو عامل مهم دیگر را به عنوان عوامل موثر بر ارزش ریال ایران نام برد و گفت: ذخایر ارزی و دلاری بانک مرکزی و همچنین تنش های سیاسی نیز نقش بسزایی بر تعیین ارزش ریال دارند. هر چقدر ذخایر ارزی و دلاری بانک مرکزی بیشتر باشد می توان از طریق مدیریت ارزی و آربیتراژ موجبات تقویت دلار را فراهم آورد. تنش های سیاسی نیز موجب تضعیف ریال خواهد شد که در مقابل دلار ارزش بیشتری می یابد. این عامل می تواند آسیب های زیادی به تولید و سایر حوزه ها وارد نماید.

با این فرمول می توان میزان افزایش یا کاهش ارزش دلار را در ایران محاسبه کرد

او در ادامه با اشاره به این مساله که بحران های اقتصادی در هر کشوری می تواند بر کاهش ارزش ارز رایج آن کشور موثر واقع شده و نقش تقویت کننده دلار را داشته باشد، افزود: همه این عواملی که گفته شد می تواند بر تقویت یا تضعیف دلار و همچنین ریال موثر باشد. به طور خلاصه می توان فرمولی را از این توضیحات استخراج کرد که البته به صورت معیار نیست.

میزان افزایش یا کاهش نرخ دلار در ایران = نرخ تورم در آمریکا - نرخ تورم داخلی

به طور مثال اگر تورم در ایران 15 درصد باشد و تورم آمریکا نیز 5 درصد، می توان انتظار داشت قیمت دلار در کشور ما سالانه حدودا 10 درصد افزایش خواهد یافت. با وجود اینکه در این فرمول همه عواملی که توضیح داده شد دخیل است اما به طور کلی نمی توان عدد و مبلغ مشخصی برای دلار تعیین کرد و مثلا گفت در حال حاضر قیمت واقعی دلار چقدر است.

او در پایان افزود: علاوه بر اینکه نمی توان عدد مشخصی را برای دلار اعلام کرد دولت ها نیز تمایلی به این کار نشان نمی دهند و همواره عوامل گوناگونی که در تعیین قیمت دلار موثر است را در کنترل دارند. برای مثال زمانی دولت چین برای تقویت صادرات خود به تضعیف ارزش پول رایج کشور خودش یعنی یوان در مقابل دلار دست زد.