تاریخ ۵٠ ساله بورس در ایران به روایت یک کارگزار خبره...

بورس24 : سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان یک مؤسسه عمومی غیر دولتی دارای شخصیت حقوقی و مالی مستقل، پیش از تأسیس سازمان بورس و اوراق بهادار در سال ۱۳۸۴، «سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران (سابق)»، هم‌ زمان، عهده‌ دار نظارت و عملیات بازار اوراق بهادار ایران بود.

با تصویب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران توسط مجلس شورای اسلامی در اول آذر 1384، عملیات اجرایی بورس‌ ها به بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس ایران، بورس کالای ایران و بورس انرژی (همگی در قالب شرکت سهامی عام) منتقل و مسئولیت نظارت بر این بورس‌ ها، نهادهای مالی و اوراق بهادار به شورای عالی بورس و اوراق بهادار و سازمان بورس و اوراق بهادار واگذار شد.

ریاست سازمان بورس و اوراق بهادار از ابتدای تأسیس بر عهده علی صالح‌ آبادی بود و در ۲۵ آذر ۱۳۹۳، محمد فطانت فرد عهده‌ دار این وظیفه شد.

پس از استعفای محمد فطانت فرد، در تاریخ ۵ مرداد ۱۳۹۵، شاپور محمدی ریاست این سازمان را بر عهده گرفت. این در حالی است که بورس اوراق بهادار تهران در بهمن‌ ماه سال 1346 بر پایه قانون مصوب اردیبهشت‌ ماه 1345 تأسیس شده و دوران فعالیت بورس اوراق بهادار را می‌ توان به چهار دوره دوره نخست (1357-1346)، دوره دوم (1367-1358)، دوره سوم (1383-1368) و دوره چهارم (از 1384 تاکنون) تقسیم کرد.

بنابراین و به منظور مروری بر تاریخ 50 ساله بورس در ایران به سراغ حسین خزلی خرازی مدیر عامل کارگزاری بانک کشاورزی رفتیم تا نگاهی دوباره به تاریخ بورس و روسای آن داشته باشیم.

50 سال بورس

ریشه های ایجاد بورس اوراق بهادار در ایران به سال 1315 بازمی‌گردد؛ در این سال یک کارشناس بلژیکی به نام ران لوترفلد به همراه یک کارشناس هلندی، به درخواست دولت وقت ایران، درباره تشکیل بورس اوراق بهادار مطالعاتی کردند و طرح تأسیس و اساسنامه آن را تنظیم کردند.

در همان سال‌ ها یک گروه کارشناسی در بانک ملی نیز به مطالعه موضوع پرداختند و در سال 1317 گزارش کاملی درباره جزئیات مربوط به تشکیل بورس اوراق بهادار تهیه کردند.

اما آغاز جنگ جهانی دوم فرصت ادامه فعالیت را از کارشناسان گرفت و از سرگیری مطالعات در این زمینه به فرصت مناسب‌تری نیاز داشت که این فرصت پس از کودتای 28 مرداد 1332 و حاکم شدن آرامش نسبی بر ایران برای اتاق بازرگانی، اتاق صنایع و معادن، بانک مرکزی و وزارت بازرگانی ایجاد شد تا چند سالی را به بررسی پیرامون این بازار و شرایط ایران برای تشکیل آن بپردازند.

در سال 1345 قانون و مقررات تشکیل بورس اوراق بهادار را تهیه و لایحه مربوط را به مجلس شورای ملی ارسال کردند. این لایحه در اردیبهشت 1345 تصویب شد، اما به دلیل عدم آمادگی بخش صنعتی و بازرگانی بورس تهران در پانزدهم بهمن ماه 1346 با ورود سهام بانک صنعت و معدن- به عنوان بزرگترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی آن زمان- فعالیت خود را آغاز کرد.

دوره نخست  

بعد از ورود بانک صنعت و معدن در 15 بهمن 46، شرکت نفت پارس، اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه، اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباس‌آباد به بورس تهران راه یافتند. طی 11 سال فعالیت بورس تا پیش از انقلاب اسلامی در ایران (سال‌های 1346 تا 1357) تعداد شرکت‌ ها و بانک‌ ها و شرکت‌ های بیمه پذیرفته شده از 6 بنگاه اقتصادی در سال 1346 به 105 بنگاه در سال 57 افزایش یافت.

دوره دوم  

پیروزی انقلاب اسلامی و وقوع جنگ تحمیلی در این دوره رویدادها و تحولات بسیاری را به دنبال داشت و از دیدگاه تحولات مرتبط با بورس اوراق بهادار نخستین رویداد، تصویب لایحه قانون اداره امور بانک‌ ها در تاریخ 17 خرداد 1358 توسط شورای انقلاب بود که به موجب آن 36 بانک‌ تجاری و تخصصی کشور در چهارچوب 9 بانک شامل 6 بانک تجاری و 3 بانک تخصصی ادغام و ملی شدند.

چندی بعد و در پی آن شرکت‌ های بیمه نیز در یکدیگر ادغام شدند و به مالکیت دولتی درآمدند. همچنین تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران در تیر 1358 باعث شد تعداد زیادی از بنگاه‌ های اقتصادی پذیرفته شده در بورس از آن خارج شوند. به گونه‌ ای که تعداد آنها از 105 شرکت و مؤسسه اقتصادی در سال 1357 به 56 شرکت در پایان سال 1367 کاهش یافت.

دوره سوم  

با توجه سیاست‌ گذاران اقتصادی کشور به تجدید فعالیت بورس اوراق بهادار در سال 1368، تعداد شرکت ها از 56 شرکت در سال 1367 به 249 شرکت در سال 1375 افزایش یافت. از سوی دیگر، روند پرنوسان فعالیت بورس اوراق بهادار تهران در سال‌ های 1369 تا 1375، به ویژه نوسان‌ های شدید و یک سویه قیمت‌ ها در سال های 1373،1370 و 1374،افت و خیزهای دوره‌ ای قابل توجهی را در پی داشته که برآیند آنها به انتظارات سرمایه‌ گذاران و بی اطمینانی حاکم بر این بازار انجامید.

سال 1370 سال پررونقی برای بازار سرمایه بود و در این سال افزایش چشم گیری در ارزش و حجم معاملات بازار پدید آمد. این رشد به سبب عرضه سهام در مقیاس بالا از طرف سازمان‌ های دولتی، ورود 29 شرکت جدید به فهرست شرکت‌ های پذیرفته شده در بورس، عرضه سهام به صورت نسبتاً فراگیر در سراسر کشور از طریق شبکه بانکی و عرضه سهام به کارگران به نرخ‌ های ترجیحی براساس مصوبه موقت بود. از آنجا که در سال 1371 اقتصاد کشور دچار رکود نسبی شده بود.

عامل اصلی افزایش حجم معاملات به طور عمده مربوط به چهار ماه آخر سال 1373 و ناشی از عدم عرضه سهام توسط عرضه‌ کنندگان عمده دولتی، افزایش قیمت شناور ارزهای خارجی و تشدید تورم بوده است که موجب ایجاد صف‌ های تقاضا در این سال شد.

سال 1374 سال تأسیس شرکت‌ های سرمایه‌ گذاری سهامی عام بود و در این سال 4 شرکت سرمایه‌ گذاری جدید تأسیس شد، همچنین یک شرکت توسعه منطقه‌ ای به صورت سهامی عام در استان فارس تأسیس شد، از وقایع دیگر سال 1374 افزایش سرمایه‌گذاری در بخش دولتی بود که بر رشد بورس تأثیر به سزایی داشت.

وضعیت بورس در سال 1375 وضعیتی دوگانه بود. در نیمه نخست سال، روندهای حرکتی سال پیش همچنان ادامه یافت و شاخص‌ های مختلف فعالیت در بازار بورس از روندی افزایشی برخوردار بود. در نیمه دوم سال، شتاب یک سویه نوسان‌ های قیمتی در بورس اوراق بهادار تهران کند شد و شاخص قیمت سهام از مهر ماه تا پایان آن سال به میزان 6.9 درصد کاهش یافت.

در سال 1376 ساماندهی وضعیت اطلاع رسانی به عنوان یکی از مهمترین تمهیدات بازیابی کارکردهای طبیعی بورس اوراق بهادار تهران مورد توجه قرار گرفته است. در این باره، به منظور دسترسی آسان و سریع کاربران مختلف به اطلاعات آماری درست، دقیق و بهنگام، کمیت و کیفیت اطلاعات عرضه شده در چارچوب نشریه‌ های آماری ادواری بورس بازنگری و بهسازی شد.

روند سریع بهبود شاخص‌ ها، رشد ارزش معاملات، افزایش حجم دادوستد سهام، رشد پرشتاب قیمت‌ ها، حضور پرتعداد روزانه سهامداران در تالار بورس، افزایش شمار خریداران و تحولات دیگر بیانگر رشد و توسعه بازار سرمایه ایران بود.

رشد روزافزون بورس نشان از جایگاه مهم این نهاد در پیشبرد و توسعه اقتصاد ملی در سال‌های آتی داشت. رشد بورس تهران در سال 1378 نیز ادامه یافت و این رشد در سال 1379 باعث بوجود آمدن سال درخشانی در پرونده بورس تهران شد. در این سال بازدهی بورس به 86.59 درصد رسید که در مقایسه با سایر فرصت‌ های سرمایه‌ گذاری و تورم 6.12 درصدی در این سال بسیار شایان توجه بود.

در سال 80 نیز بورس روند رو به رشدی را دنبال کرد و سال 1381 سال پرفراز و نشیبی برای بورس بود.

شاخص کل بورس تا شهریور این سال با افزایش همراه بود و در این سال به تدریج رفتار سرمایه‌ گذاران تغییر یافته و باوجود آن که انتظار کاهش نسبی قیمت سهام شرکت‌ های ناشی از تقسیم سود در مجامع عادی متصور بود، اما عملاً بازار با رفتار دیگری رو به‌ رو شد که به ظاهر متناقض با آموخته و شیوه‌ های متداول رفتار سرمایه‌ گذاران بود. سال 1382، سال ثبت رکوردهای جدید در بورس اوراق بهادار تهران بوده است.

در این سال همۀ نماگرهای عمده فعالیت، با رسیدن به حد نصاب‌ های تازه، که از بدو فعالیت بورس اوراق بهادار تهران بی‌ سابقه بوده است،

فعالیت بورس اوراق بهادار تهران طی سال 1383 در دو بخش متمایز رونق و رکود نسبی بازار قابل بررسی است. عملکرد بورس تهران در نیمه‌ اول سال به‌ رغم دو افت محسوس در ماه‌ های اردیبهشت و مرداد، هم‌ چنان متأثر از روندهای حرکتی سال پیش از آن بود و نماگرهای مختلف فعالیت بورس از روندی افزایشی برخوردار بودند، به‌ گونه‌ ای که حجم داد و ستد و شاخص قیمت سهام در این دوره به بالاترین حد خود در تمامی سال‌ های فعالیت بورس رسید.

در همین سال سازمان کارگزاران بورس کالای کشاورزی ایران تاسیس شد.

دوره چهارم از 1384 تاکنون

در سال 1384، نماگرهای مختلف فعالیت بورس اوراق بهادار در ادامه روند حرکتی نیمه دوم سال 1383، همچنان تحت تأثیر رویدادهای مختلف داخلی و خارجی و افزایش بی‌ رویه شاخص‌ ها در سال‌ های قبل از روندی کاهشی برخوردار بودند و این روند، به جز دوره کوتاهی در آذر ماه تا پایان سال قابل ملاحظه بود.

از آذرماه سال 1384، سیاست‌ ها و تلاش دولت و سازمان بورس باعث کند شدن سرعت روند کاهشی معیارهای فعالیت بورس شد، به‌ گونه‌ ای که تصویب قانون بازار اوراق بهادار، تغییر سیاست‌ های داخلی سازمان بورس و پیش‌ بینی آزادسازی قیمت سیمان به‌دلیل ورود این محصول به بورس فلزات، باعث رشد 6.6 درصدی شاخص قیمت در آذر ماه 1384 نسبت به ماه پیش از آن شد.

کاهش چشمگیر معاملات سهام در سال 1384، با توجه به اقدامات مؤثر فوق‌ الذکر در سال 1385 به تعادل نسبی رسید.تعداد شرکت‌ های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار از 422 شرکت در پایان سال 1383 به 435 شرکت در پایان سال 1385 افزایش یافت.

سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران که پیش از سازمان بورس و اوراق بهادار متولی بورس ایران بود، از چه زمانی شروع به کار کرد؟

قانون قدیمی بورس و اوراق بهادار مصوب سال 1345 است و سازمان کارگزاران بورس و اوراق بهادار در سال 1346 تاسیس شد و شروع به کار کرد. در مورد تاریخچه بورس و اوراق بهادار در ایران، اخیرا کتاب مفصلی توسط مرحوم شهلا کشاورز تهیه شده است که احتمالا در دهه فجر سال جاری رونمایی می‌ شود و تاریخ شفاهی 50 سال بورس را روایت می‌ کند.

بورس تا سال 1357 که انقلاب اسلامی روی داد، رشد شدیدی داشت و در طول این سال‌ ها، شرکت‌ های زیادی مانند شرکت سرمایه‌ گذاری ملی ایران و سیمان تهران پذیرش شده و حجم قابل توجهی نیز اوراق قرضه منتشر و در بورس معامله شد.

با وقوع انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی فعالیت سازمان کارگزاران بورس متوقف شد و عملا داد و ستدی چندانی انجام نمی‌ شد. در این دوره تنها ساختار اداری بورس باقی ماند و الله وردی رجایی سلماسی دبیر کل این سازمان بود.

در سال 1369 پس از پایان جنگ و شروع دولت سازندگی، بورس جزو برنامه‌ های آن زمان دولت قرار گرفت، فعال شد و شروع به پذیرش شرکت‌ ها کرد. در واقع در این دوره بورس ساز و کار جدیدی پیدا کرد و حدود 20 کارگزار فعالیت داشتند که معاملات را کاملا دستی و از طریق حضور در تالار معاملات انجام می‌ دادند.

کارگزار‌ها در این مقطع زمانی شخصی بودند و به نمایندگی از سهام‌ داران به صورت حراج شفاهی معاملات را انجام می‌ دادند. همچنین معاملات در دفاتر فیزیکی ثبت و برگه‌ های سهام با این شیوه مبادله می‌ شدند. قیمت‌ ها در آن زمان با گچ روی تخته سیاه نوشته می‌ شد.

تالار بورس در آن زمان در چه مکانی قرار داشت؟

در آن دوران، تالار بورس در خیابان سعدی جنوبی و در ساختمان تقی‌ نیا قرار داشت و اکنون این ساختمان در اختیار شرکت سپرده‌ گذاری مرکزی است. این ساختمان یکی از قدیمی‌ ترین ساختمان‌ های تهران است و در سال اولی که من دبیر کانون‌ کارگزاران بودم، دفتر کانون نیز در همین ساختمان قرار داشت. مالک این ساختمان نیز مانند ساختمان پلاسکو، بنیاد است و احتمال خطر در آن وجود دارد.

در سال 1373، بخشی از ساختمان حافظ فعلی (از طبقه همکف تا طبقه ششم) به سازمان کارگزاران واگذار شد و این سازمان به همراه تالار معاملات به ساختمان حافظ منتقل شدند. البته طراحی تالار در ابتدا به شکل کنونی نبود و کارگزاران به دور یک میز گرد بزرگ با هم معامله و ناظران نیز نظارت می‌ کردند.

در همان سال، سازمان کارگزاران با توجه به حرکت بیشتر بورس‌ های بزرگ دنیا به سمت الکترونیک شدن و حذف فرآیندهای دستی و کاغذ، تصیمی گرفت، اتوماسیون انجام دهد و یک نرم افزار بسیار مناسب که به روز نیز بود از کانادا خریداری کرد.

پس بورس ایران در دوران پس از انقلاب و جنگ تحمیلی تا سال 1369 عملا فعالیت چندانی نداشت؟

بله. بر اساس خاطرات آقای رجایی سلماسی در آن زمان تنها دفتر سازمان کارگزاران بورس حفظ شده بود و فقط دو پرسنل داشت. در طول سال‌ های جنگ به قول خود ایشان، تنها چراغ روشن مانده بود و فعالیت جدی انجام نمی‌ شد. بعد از آن سال‌ ها کارگزاران دوباره جمع شدند، شروع به پذیرش شرکت‌ ها کردند، معاملات سهام را رونق دادند و سرمایه‌ گذاران را جذب کردند.

در این دوره بورس زیر نظر بانک مرکزی فعالیت داشت و رئیس شورای عالی بورس رئیس کل بانک مرکزی بود. در واقع یک اداره در بانک مرکزی، دبیرخانه شورای عالی بورس و هیئت پذیرش بود.

فعالیت مجدد بورس با ریاست آقای عادلی در بانک مرکزی همراه شد و در سال 1373 یک نرم افزار اتوماسیون از خارج خریداری شد که در سال 1375 مرحوم آیت الله هاشمی آن را افتتاح کرد. اخیرا با فوت ایشان، عکس مراسم افتتاح آن سامانه نیز مجددا در فضای مجازی پخش شده و وی تنها رئیس جمهوری بود که تا کنون به تالار بورس آمده است. 

پس از آن دوران چه کسی دبیرکل سازمان کارگزاران بورس شد؟

پس از پایان دولت سازندگی در سال 1376، در دوم خرداد آقای خاتمی رئیس جمهور شدند و چند ماه بعد آقای رجایی سلماسی از دبیرکلی سازمان کارگزاران بورس کنار گذاشته شده و آقای میرمطهری این سمت را به عهده گرفتند.

وی نیز زحمات بسیار زیادی برای سازماندهی بورس کشید و اقداماتی مانند استخدام نیروهای جدید، گرفتن طبقات دیگر ساختمان حافظ، ایجاد اتوماسیون و شبکه، نوشتن دستورالعمل‌های جدید برخوردهای انضباطی با تخلفات را انجام داد. 

شما پررنگ‌ ترین بخش کارنامه آقای رجایی سلماسی را چه می‌ دانید؟

افتتاح نرم افزار و اوج گرفتن شاخص بورس، درخشان ترین بخش کارنامه سلماسی است. در سال‌های 1374 و 1375 شاخص بورس رشد زیادی داشت و در نیمه دوم سال 1375 شروع به نزول کرد. 

شاخص بورس در دوران آقای میرمطهری چه تغییراتی را تجربه کرد؟

به دلیل تغییر دولت شاخص از نیمه دوم سال 1375 سقوط کرد و این نزول تا سال 1377 ادامه داشت. از سال 1376 آقای میر مطهری دبیر کل شد و از سال 1377 دوباره به دلیل بازگشت وضعیت اقتصاد به حالت طبیعی، استقرار دولت و فعالیت‌ هایی که انجام شد، شاخص بورس دوباره شروع به رشد کرد.

میر مطهری تا سال 1382 در این سمت قرار داشت و اوج شاخص بورس در آن زمان در این سال تجربه شد. در نیمه دوم دولت دوم آقای خاتمی، با تغییر و جابجایی وزیر اقتصاد، رئیس کل بانک مرکزی و سازمان مدیریت، آقای عبده تبریزی دبیر کل کانون کارگزاران شد.

بورس در زمان آقای عبده تبریزی چه وضعیتی داشت؟

بورس در سال 1383 به رشد خود ادامه داد و در نیمه دوم آن سال به دلیل اینکه بعد 8 سال دولت در حال عوض شدن بود و وضعیت مشخص نبود، همون اتفاقی که در نیمه دوم سال 1375 روی داده بود، دوباره پیش آمد و شاخص بورس شروع به نزول کرد. با روی کار آمدن دولت آقای احمدی نژاد، شاخص بورس در خرداد سال 1384 نزول شدیدی را تجربه کرد و آقای عبده تبریزی نیز تا 5 یا 6 ماه پس از انتخاب دولت، بودند و پس از آن آقای صالح آبادی دبیر کل سازمان کارگزاران بورس شدند. همزمان نقطه عطف تاریخی بورس در آذر سال 84 که قانون جدید بازار اوراق بهادار تصویب شد.

بنابراین این قانون که نقطه عطفی در تاریخ بازار سرمایه ایران است در زمان آقای عبده تبریزی تصویب شد؟

پیش‌ نویس قانون، نوشتن قانون جدید و جمع کردن نظرات در زمان عبده تبریزی انجام شد و در زمان ایشان نیز قانون به مجلس رفت.

دکتر طهماسب مظاهری وزیر وقت اقتصاد در صحن علنی مجلس از این قانون دفاع کرد و در آذر سال 1384 این قانون تصویب شد. به این ترتیب آقای عبده تبریزی در مدت 27 ماهی که تصدی این سمت را بر عهده داشتند، نقش بزرگی را در بازار سرمایه ایران ایفا کردند.

دومین کار بزرگی که در آن زمان توسط ایشان انجام شد، خرید نرم افزار معاملاتی جدید از فرانسه خریداری بود. از سال 1374 تا سال 1384 به مدت 10 سال حجم معاملات به بیش از چند صد برابر رسید و دیگر نرم افزار قدیمی که با ساختار زبان‌ برنامه نویسی قدیمی بود، جواب نمی‌ داد.

به همین دلیل، یک مناقصه بین‌ المللی برگزار و این نرم افزار از شرکت فرانسوی خریداری شد. اما نصب و راه اندازی نرم افزار در سال 1386 انجام شد و تغییر ساختاری که در بورس رخ داد، در این سال بود.

قانون جدید در سال 1384 تصویب شد و آقای صالح آبادی نیز در اواخر همان سال دبیر کل سازمان کارگزاران شد. در سال 1385 با توجه به الزام اجرایی شدن قانون جدید، سازمان کارگزاران بورس و اوراق بهادار منحل شد و بازار دو لایه شد.

به این ترتیب بخشی از وظایف سازمان کارگزاران به سازمان بورس و اوراق بهادار واگذار شد و بخشی از این وظایف نیز به شرکت‌ های بورس منتقل شد.

بنابراین، قانون جدید بازار سرمایه در زمان عبده تبریزی تصویب و در دوران صالح آبادی اجرایی شد؟

بله. تمام کارهای قانون جدید در زمان عبده تبریزی انجام و در در دوران صالح آبادی اجرایی شد. به این ترتیب، عملیات نظارتی بر عهده سازمان بورس گذاشته شد و کارهای اجرایی به شرکت‌ های بورس واگذار شد.

همچنین 4 شرکت بورس بر اساس این قوانین تشکیل شده و به صورت سهامی ثبت شدند. سازمان هم طبق قانون یک سازمان غیردولتی و غیرانتفاعی است.

شرکت بورس تهران چه زمانی راه‌ اندازی شد؟

در سال 1386 کارهای اجرایی شرکت سهامی بورس تهران انجام شد و من دبیر اجرایی آن بودم. به این ترتیب، یک هیات موسس تشکیل و دبیر انتخاب شد. در آبان یا آذر سال 1386 مجمع موسسان بورس و اوراق بهادار تهران به صورت سهامی عام با سرمایه 15 میلیارد تومان تشکیل شد و سازمان بورس وظایف اجرایی را بعدا طی تفاهم نامه‌ها و دستورالعمل‌ هایی به این شرکت واگذار کرد.

دیگر بورس‌ ها چه زمانی تاسیس شدند؟

در سال 87 شرکت بورس کالا ایجاد شد که حاصل ادغام سازمان کارگزاران بورس فلزات و سازمان کارگزاران بورس کشاورزی بود. در سال 1388 شرکت فرابورس ایران به صورت سهامی عام تاسیس شد و در سال 1390 شرکت بورس انرژی شروع به کار کرد.

در شرکت بورس تهران آقای رحمانی به مدت دو سال مدیر عامل شدند و پس از وی، آقای قالیباف تا کنون عهده دار این سمت هستند. در شرکت بورس کالای ایران، آقای هاشمیان مدیر عامل و پس از آن، دو دوره دکتر پناهیان مدیرعامل شدند. از سال گذشته تاکنون نیز آقای سلطانی نژاد مدیر عامل هستند.

در فرا بورس نیز به مدت دو سال آقای امید قائمی مدیر عامل بودند و پس از وی، آقای هامونی همچنان عهده‌دار این وظیفه هستند. در بورس انرژی نیز یک دوره آقای شاپور محمدی مدیر عامل بودند و پس از وی، تا کنون دکتر سید علی حسینی مدیر عامل هستند.

شرکت سپرده گذاری مرکزی ایران نیز از سال 1383 به صورت سهامی عام ثبت و تا کنون وجود داشته است. در قانون جدید به این شرکت اشاره و اختیارات آن دیده شده است. 

شما مهمترین اقدامات صالح‌ آبادی را چه می‌ دانید؟

شروع اجرای قانون جدید بازار سرمایه در زمان صالح‌آبادی انجام شد و تمام نهادها، ابزارهای مالی نوین، دستورالعمل‌ های جدید و نرم‌افزارهای موجود در بازار در دوره 8 ساله ریاست صالح آبادی بر سازمان بورس رخ داد.

دوران صالح آبادی به دلیل اینکه سازمان جدید با وظایف جدید و اختیارات جدید به وجود آمد با دوران پیش از آن قابل مقایسه نیست. در واقع سازمان بورس و اوراق بهادار یک پدیده جدید در اقتصاد ایران بود که قانون جدید شکل و اختیارات به آن داد. همچنین برای مقایسه هیچ سازمان مشابهی نیز وجود ندارد تا عملکرد را با آن قیاس کرد.

اما انصافا و بدون اغراق و با وجود انتقادهای زیادی که به وی داشته و دارم، حجم زیادی از خدماتی که شرح آن گفته شد، توسط صالح آبادی انجام شد و متاسفانه پس از وی نیز یک افت شدید رهبری و مدیریت در بازار سرمایه اتفاق افتاد.

بنابراین معمار نوین بازار سرمایه ایران آقای صالح آبادی است و باید از سلامت کاری وی یاد کنیم. وی تا مرداد سال 1393 در این سمت باقی ماندند و در این سال آقای فطانت جایگزین ایشان شدند. 

در دوران آقای صالح آبادی شاخص بورس چه تحولاتی را تجربه کرد؟

در این دوران با آمدن احمدی نژاد بورس دچار یک سقوط شدید شد و این نزول تا سال 1386 ادامه داشت. از سال 1386 به دلیل اجرای شدن قانون خصوصی‌ سازی و قانون سیاست‌ های کلی اصل 44، بزرگترین شرکت‌ های اقتصاد ایران مانند فولادی‌ ها، پالایشگاه‌ ها، پتروشیمی‌ ها و مخابرات وارد بازار شدند.

به دلیل این اقدامات و تعیین شدن مسیر دولت، بورس شروع به رشد کرد و این رشد تا سال 1390 ادامه داشت. پس از آن در سال 1390 و 1391، به دلیل تحریم‌ ها و مشکلات اقتصادی، شاخص و حجم معاملات کاسته شد.

اوج شاخص بورس در دی سال 92 روی داد و پس از آن بازار دچار نزول شدید شد. در این باره توضیح دهید.

اما اتفاقی که در سال 1391 روی داد و به یک باره شاخص بورس سه برابر رشد کرد، اثرش را بر صورت‌ های مالی سال 1392 گذاشت. بنابراین بی نظیر ترین دوران بورس از نظر شاخص و حجم معاملات در 10 ماهه اول سال 1392 اتفاق افتاد. اما، دقیقا از 15 دی سال 1392 بورس شروع به ریزش کرد و در خرداد سال 92 دولت آقای روحانی به روی کار آمد. این بار، بر عکس دوره‌های پیشین ریاست جمهوری که از 6  ماه پیش از تغییر رئیس جمهور، شاخص نزول می‌ کرد، بورس افت نکرد و به دلیل اثر افزایش قیمت ارز و اینکه عموم سرمایه‌ گذاران به دولت جدید خوشبین بودند، حدود 7 ماه پس از آمدن دولت جدید بورس با شتاب بالایی که هیچ وقت دیگر تجربه نکرده بود، شروع به رشد کرد.

بالاترین میزان شاخص و حجم معاملات تاریخ بورس متعلق به همین دوره است و تاکنون هیچ‌گاه دوباره شاخص به این عدد نرسیده است.

به تحلیل من، در دی  ماه سال 92 که دولت تازه مستقر شده بود، مسئولان متوجه شدند که چه فاجعه‌ای در اقتصاد روی داده است. در آن زمان پولی در خزانه وجود نداشت و تمام حساب‌ ها مسدود بود.

همچنین دولت بدهی‌ های زیادی به پیمانکارها و بانک‌ ها داشت که حتی آماری از آن وجود نداشت. این در حالی است که اکنون به گفته وزیر اقتصاد، 600 هزار میلیارد تومان بدهی ثبت شده دولتی وجود دارد.

به نظر من، نتیجه‌ ی جلسات میان مسئولان سطح بالا کشور که در آبان و آذر سال 1392 برگزار شد، در دی ماه همان سال بیرون آمد و کسانی که دسترسی به اطلاعات استراتژیک و کلان داشتند، به این نتیجه رسیدند که اوضاع اقتصاد بدتر از آن چیزی هست که فکر می‌ کردند و به همین دلیل، لایه اول شروع به فروش و خارج شدن از بورس کرد.

از آن به بعد، نزول شاخص بورس شروع شد و اگر قرار باشد با رویه کنونی استانداردهای افشا و حسابداری ادامه پیدا کند، هنوز بسیاری از بانک‌ ها و شرکت‌ های بزرگ وضعیت نامناسبی دارند. 

تاثیر برجام را بر بازار چگونه ارزیابی می‌ کنید؟

دولت در آن زمان جنگ بزرگی در سطح بین المللی داشت و زمانی که در آذر سال 94 برجام امضا شد، انتظارات از آن بسیار بالا بود و توقع روانی جامعه با آنچه که رخ داد، فاصله داشت.

این در حالی است که با اجرایی شدن برجام تولید نفت افزایش یافت و بخشی از ذخایر ارزی آزاد شد. همچنین حمل و نقل هوایی و دریایی تسهیل و بیمه‌ ها وضعیت بهتری پیدا کردند.

در واقع اتفاقات مثبتی روی داد، اما آنچه که از اقتصاد آزاد، مد نظر بخش خصوصی و فعالان بزرگ بازار بود، روی نداد. در این میان نزول قیمت‌ های جهانی کامادیتی‌ ها به‌ ویژه نفت و محصولات پتروشیمی هم مزید بر علت شد. 

لطفا در خصوص ریاست آقای فطانت بر سازمان بورس توضیح دهید.

مرداد ماه سال 1393 صالح آبادی رفت و فطانت آمد. این در حالی بود که آقای فطانت اشتباه بر سر کار آمد و استعفا داد و در این مدت تنها وقت توسعه بازارسرمایه هدر شد. فطانت اصلا با بازار سرمایه آشنا نبود و این در حالی است که بازار سرمایه و حوزه نظارتی آن به اشخاصی با تجربه نیاز دارد.

مهمترین بخش فعالیت آقای فطانت را چه می‌ دانید؟

ایشان در جلسه تودیع خود، 23 اقدام را نام برد و به نظر من مهمترین آن، پذیرش اسناد خزانه بود که به بورس ربط نداشت و وظیفه دولت بود. در مجموع ابزارهای مالی فرابورس با درآمد ثابت به ویژه اسناد خزانه در دوران فطانت رشد قابل توجهی داشت. 

بعد از فطانت، شاپور محمدی رئیس سازمان بورس شد. با اینکه هنوز زمان زیادی از شروع به کار ایشان نگذشته است، اما در همین مدت، عملکرد وی را چگونه می‌ بینید؟

آقای محمدی تازه سرکار آمده و در شرایط بسیار بد اقتصادی و بحرانی بورس است. همچنین اخیرا اعضای شورای بورس نیز تغییر کرده‌اند و دو نفر از اعضای هیئت مدیره سازمان نیز عوض شده‌اند. بنابراین نمی‌ توان قضاوت درستی داشت. محمدی در حال چیدن تیم جدید است و اصلاح ساختار و رویه بورس را پس از 10 سال بعد از اجرای قانون جدید بازار مد نظر دارد.

وی در حال اصلاح ساختار و برنامه‌ریزی استراتژیک جدید سازمان بورس است.

مهمترین ویژگی آقای محمدی این است که از بدنه سازمان بورس است، مدتی مدیر عامل بورس انرژی و یک دوره دبیر کل نهادهای سرمایه گذاری بوده است. همچنین معاون اقتصادی وزیر اقتصاد بوده و تمام فعالان بازار وی را از بدنه بازار می‌ دانند. 

شاپور محمدی تعامل مناسب و ارتباط خوبی با فعالان بازار، اعم از حقوقی‌ ها و حقیقی‌ ها دارد و در مجامع حضور دارد. متاسفانه برخی از روسای سازمان‌ های دیگر این ویژگی را ندارند و تنها در حلقه نزدیک خود هستند. هر چقدر تعامل با کف مجموعه بیشتر برقرار باشد، تصمیم‌ گیری بهتر خواهد بود. ایشان یک تحصیلکرده اقتصاد از دانشگاه معتبر، استاد دانشگاه، عضو هیئت علمی و با تجربه مناسب است.