راه‌ اندازی معاملات آتی ارز / چراغی بر تاریک خانه بازار ارز...

بورس24 : در روزهایی که نوسان و افت‌ و‌ خیز بار دیگر به بازار ارز بازگشته، جای خالی بورس ارز بیش از گذشته احساس می شود. تا پیش از متلاطم شدن بازار ارز در چند هفته اخیر، این بازار سه سالی را در آرامش نسبی بسر برد و صرفا نوسانات معمول و متعارف ارزی در بازار حاکم بود، اما کاملا قابل درک بود که این آرامش نه به خاطر عوامل بنیادین اقتصادی بلکه تا حد زیادی متاثر از آرامش روانی فعالان اقتصادی و معامله گران در نتیجه توافق هسته ای ایران و 6 کشور بزرگ جهان بود.

همین مساله باعث شده بود تا بسیاری از تقاضاهای کاذب در این مدت از بازار خارج شده و در عین حال برخی تقاضاهای واقعی نیز به تاخیر بیفتد. به این ترتیب، بازار ارز ایران با وجود کاهش شدید درآمدهای ارزی (ناشی از سقوط قیمت نفت) در سه سال اخیر و نیز تداوم محدودیت های بانکی بین المللی علیه شبکه بانکی کشورمان، در آرامشی نسبی بسر برد.

اما در هفته های اخیر وقوع چند رویداد مهمی که می تواند پایه های توافق هسته ای را متزلزل کند، باعث شد تا بار دیگر تلاطم به بازار ارز بازگردد. پیروزی نامزد تندرو حزب جمهوریخواه در انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا و تمدید قانون تحریم های ایران (ISA) در کنگره از جمله عواملی بود که تقاضاهای غیرواقعی و عقب انداخته شده را به بازار بازگرداند. هرچند که انتشار برخی اخبار مثبت از جمله توافق کم سابقه اوپک و برخی تولیدکنندگان غیراوپکی در خصوص کنترل تولید نفت و امیدواری به افزایش درآمدهای نفتی کشور در ماه های آینده، تا حدی از التهاب بازار کاست.

اگر چه برخی مدعی هستند که بانک مرکزی به خاطر تامین بخشی از کسری وجوه مورد نیاز دولت، عالمانه و عامدانه اقدام به افزایش نرخ ارز در بازار کرده، در آستانه انتخابات ریاست جمهوری سال آینده و نیز برنامه این بانک برای تک نرخی نمودن ارز چنین تصمیمی معقول به نظر نمی رسد. بویژه آنکه افزایش نرخ ارز پس از یک فاصله زمانی کوتاه اثر خود را بر سطح عمومی قیمت ها نشان داده و بخشی از تلاش های سه ساله دولت برای کنترل تورم را خنثی خواهد کرد.

اکنون نا اطمینانی حاکم در بازار ارز بار دیگر فعالان اقتصادی را نسبت به آینده تصمیمات و برنامه‌های‌شان دچار تردید کرده است. آنها برای پوشش ریسک ناشی از نوسان نرخ ارز و تاثیر آن بر فعالیت اقتصادی خود هیچ ابزاری در اختیار ندارند. واردکننده ای که اعتبار اسنادی مدت دار باز کرده و مثلا 6 ماه دیگر باید ارز مورد نیاز برای تامین مالی کالای وارداتی را تهیه کند، اکنون در وضعیتی بلاتکلیف بسر می برد. به همین ترتیب صادرکننده هم با تردیدهای مشابهی روبروست.

این در حالی است که ریسک نوسانات نرخ ارز در دنیا بیش از 40 سال است و در واقع پس از فروپاشی نظام ارزی ثابت موسوم به برتون وودز با راه اندازی بورس های ارز و معاملات آتی مرتفع شده و فعالان بازار با آسایش خیال نسبت به انجام معاملات برون مرزی خود اقدام می کنند. ارزش معاملات آتی ارز در بورس شیکاگو روزانه به بیش از 100 میلیارد دلار می‌ رسد.

در کشورمان، بورس کالای ایران با تجربه اجرای موفق معاملات آتی سکه طلا، ظرفیت بسیار خوبی را برای راه اندازی «معاملات آتی ارز» ایجاد کرده است. بورس کالا با ایجاد کلیه تمهیدات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری لازم و فرهنگ‌سازی معاملات آتی تمام بسترهای لازم برای انجام معاملات آتی ارز را فراهم آورده است.

دانش و تجربه انباشته ناشی از معاملات آتی سکه طلا که ارزش معاملات آن گاه به تنهایی از کل معاملات بورس اوراق بهادار فراتر می رود، حرف و حدیثی را در مورد لزوم اعتماد به این تجربه موفق برای راه اندازی معاملات آتی ارز باقی نمی گذارد.

بورس کالای ایران همچنین با همکاری سازمان بورس و اوراق بهادار، در مدت 8 سالی که از آغاز معاملات آتی سکه طلا می گذرد، کلیه آیین نامه ها و دستورالعمل های لازم برای معاملات آتی را تدوین نموده است؛ طبیعتا برای راه اندازی معاملات آتی ارز لازم است این دستورالعمل ها مورد بازبینی و تطبیق با شرایط بازار ارز قرار بگیرد.

علاوه بر این، معاملات آنلاین این بازار نیز از چند ماه قبل راه اندازی شده و کلیه فعالان این حوزه از هر نقطه از کشور به راحتی می توانند سفارش های خرید و فروش خود را در سامانه معاملات وارد کنند.

با این حال طبیعی است که بانک مرکزی در این زمینه ملاحظاتی را مدنظر داشته باشد. راه اندازی معاملات آتی ارز در واقع ورود به محدوده اختیارات بانک مرکزی است و تردیدی نیست که هرگونه اقدامی در بازار پولی می بایست با مجوز و نظارت بانکی مرکزی صورت بگیرد. باز هم طبیعی است که بانک مرکزی موضعی محافظه‌ کارانه و محتاطانه نسبت به این معاملات آتی ارز داشته باشد.

بانک مرکزی آغاز معاملات فوراورد (forward) ارز را شرط اجرای معاملات آتی ارز می داند. در معاملات قراردادهای فوروارد ارزی همانند معاملات آتی، معامله گران در خصوص دادوستد مقدار مشخصی از ارز خارجی برای زمان معینی در آینده و با قیمتی از قبل تعیین شده توافق می کنند.

اما معاملات فوروارد برخلاف معاملات آتی استاندارد نبوده و از نظارت بورس ها برخوردار نیست لذا امکان نکول از تعهد هر یک از طرفین در این معاملات وجود دارد. این معاملات عمدتا بین بانک ها و نهادهای بزرگ مالی انجام می گیرد.

بانک مرکزی در حال حاضر مشغول تدوین آیین نامه های معلات فوروارد ارزی بین بانکی است و به نظر می رسد تا زمانی که ارز تک نرخی در بازار حاکم نشود راه اندازی معاملات فوروارد امکان پذیر نخواهد بود.

البته باید اذعان کرد که داد و ستد آتی ارز همین حالا هم به صورت غیر رسمی و غیر سازمان یافته در چهارراه استانبول در حال انجام بوده و اتفاقا بانک مرکزی هم هیچ نظارتی بر آن ندارد.

چه بسا بخشی از نوسانات شدید ارزی چند سال اخیر از همین معاملات آتی غیررسمی نشات گرفته است. حال آن که با راه اندازی معاملاتی آتی در بورس کالا، بانک مرکزی به دقت می تواند کلیه معاملات و روند قیمت ها را با همکاری بورس کالا زیر نظر گرفته و در عین حال بستر مناسبی را برای پوشش ریسک معاملات ارز برای فعالان اقتصادی ایجاد کند.

معاملات آتی ارز می تواند چراغی را بر زوایای تاریک بازار ارز کشورمان تابانده و بسیاری از عوامل پنهان و در عین حال تاثیرگذار نرخ ارز را روشن سازد.

منبع: الف