سیاست اصلی بورس کالای ایران زیر ذره بین؛ مزایای تبدیل کالا به اوراق برای اقتصاد چیست؟

بورس24 : یکی از اقدامات توسعه ای بورس کالای ایران که با اجرای سیاست قیمت تضمینی محصولات کشاورزی و همچنین آغاز معاملات گواهی سپرده سکه طلا از سال گذشته در مسیر رشد قرار گرفت، تبدیل معاملات کالاها به اوراق بهادار است که در این گزارش مزایای این معاملات را بررسی می کنیم.

معاملات اوراق بهادار مبتنی بر کالا به این دلیل فراهم شده است که تولیدکنندگان بتوانند کالای خود را در انبار استانداردی ذخیره کرده و قبض کالای انبار شده‌ی خود را در سیستم سپرده‌ گذاری، سپرده و سپس تبدیل به اوراق بهادار کنند تا قابلیت معامله داشته باشد.

زیرا در گذشته تولید کنندگانی که نیاز به تامین نقدینگی داشتند باید ابتدا کالای خود را به فروش می رساندند، اما گاهی کالای آنها به فروش نمی‌ رسید و مجبور به ذخیره کالا در انبار می‌ شدند.

از سوی دیگر تبدیل شدن کالا به اوراق بهادار این امکان را برای صندوق‌ های سرمایه‌ گذاری فراهم می کند تا بتوانند با سرمایه‌ گذاری بر روی این اوراق، امکان تامین مالی بازار کالایی را از طریق بازار سرمایه فراهم کنند.

بر اساس نتایج مطالعات فائو، وجود یک بستر قانونی و مقرراتی که بتواند چارچوبی را ایجاد کند که در بستر آن اوراق بهاداری تحت عنوان قبض انبار تولید شود، از اهمیت بسزایی برخوردار است، زیرا قبض انبار و گواهی سپرده کالایی می‌ تواند به توسعه بخش کشاورزی در دوران‌ گذار از حمایت‌ های مداخله جویانه دولت به سیاست‌ های حمایتی مبتنی بر نظام بازار کمک کند.

احساس نیاز به این اوراق بهادار سبب شد تا بورس کالای ایران با الگوبرداری از بورس‌ های معتبر جهانی نظیر بورس فلزات لندن و بورس کالای شیکاگو و بومی‌ سازی آن بر اساس شرایط داخلی، به دنبال راه‌ اندازی معاملات گواهی سپرده کالایی باشد.

این پیگیری‌ ها با مصوبه شورای عالی بورس و اوراق بهادار به ثمر رسید و با معافیت معاملات این اوراق از مالیات ، نخستین گواهی سپرده کالا بر روی سکه طلا در اواخر سال گذشته آغاز شد تا سرفصلی برای ورود این ابزار به بخش‌ های کشاورزی و صنعتی و کالاهایی که در بورس کالای ایران معامله می‌ شوند، فراهم شود.

** ویژگی های گواهی سپرده کالایی

از ویژگی های مهم گواهی سپرده کالایی این است که مانند دیگر اوراق بهادار از امکان معاملات پیوسته ثانویه برخوردار است و قابلیت انبارداری ایجاد می‌ کند، به این صورت که پس از ورود کالا به انبارهای مورد تایید بورس کالای ایران، در صورت برخورداری کالاهای مزبور از استانداردهای لازم، کالا تحویل و سپس برای آن قبض انبار صادر می‌شود.

صاحب کالا پس از تودیع کالای خود در انبار و دریافت گواهی سپرده کالایی می‌تواند این ورقه بهادار را همانند سایر اوراق بهادار نظیر سهام در بازار ثانویه معامله کرده و یا نزد شبکه بانکی برای اخذ تسهیلات وثیقه کند.

امکان توثیق این اوراق نزد شبکه بانکی برای دریافت تسهیلات به تولیدکننده این امکان را می‌دهد به پشتوانه کالای تولیدی خود اقدام به تامین مالی کند که این موضوع از اهمیت بسزایی در کمک به توسعه بخش کشاورزی برخوردار است.

زیرا کشاورزان می‌توانند پس از برداشت محصول و تودیع آن به انبار پذیرش شده از سوی بورس، قبض انبار قابل توثیق نزد شبکه بانکی دریافت کنند. با این اقدام کشاورزان می‌توانند با وثیقه کردن قبض انبار و اخذ تسهیلات اقدام به تامین هزینه‌های زندگی و سرمایه‌گذاری کنند. چراکه اغلب مشکلات مالی و عدم وجود زیر ساخت‌های انبارداری سبب فروش سریع محصول، بلافاصله پس از برداشت آن از سوی کشاورز می‌شود، ضمن اینکه بالا بودن حجم و ناگهانی بودن عرضه منجر به کاهش قیمت محصولات نیز می‌ شود.

با بکارگیری این ابزار و گسترش آن، کشاورز می‌تواند با تامین مالی کوتاه‌مدت خود از محل عرضه محصول در فصل برداشت که از قیمت‌های پایینی برخوردار است، خودداری کند. بنابراین اجرای این سیاست در بخش کشاورزی می‌تواند آثار بسیار ارزشمندی بر توسعه این بخش در اقتصاد ایجاد کند.

این سیستم تولیدکنندگان را قادر می کند تا از فروش محصولات خود پس از برداشت تا رسیدن قیمت محصولات به حد مطلوب و بهینه خودداری کنند. بنابراین سیستم قبض انبار می‌ تواند اعتبارات برای بخش کشاورزی فراهم کند و تجارت کشاورزی را بهبود ببخشد.

علاوه بر بحث تامین مالی، گواهی سپرده کالایی می‌تواند مشارکت کشاورزان خرده‌پا در بازار کالا را تسهیل کرده و منجر به کاهش تلفات محصول پس از برداشت به دلیل ایجاد امکان ذخیره‌ سازی محصولات در انبارهای مجهز شود.

با توثیق این اوراق نزد شبکه بانکی، ریسک بانک در اعطای وام به کشاورزان از بین خواهد رفت ازاین رو تامین اعتبارات برای بخش کشاورزی تسهیل خواهد شد. توسعه زیرساخت‌های انبارداری در اثر اجرای این طرح می‌تواند به بهبود کیفیت محصولات کشاورزی منجر شود. از سوی دیگر تعیین استانداردهای بورس برای پذیرش کالا باعث استاندارد محصولات تولید شده توسط کشاورزان می شود.

همچنین این اوراق می‌تواند به تسهیل تجارت بین‌المللی کشاورزی و بهبود معاملات در بورس‌های کالایی منجر شود. تعدیل نوسانات قیمت فصلی محصولات کشاورزی پس از فصل برداشت و تولید اطلاعات قابل ارائه به مقامات دولتی درباره ذخایر محصولات کشاورزی کشور که می‌تواند در پیش‌بینی کمبود موادغذایی کمک کند از دیگر آثار انتشار این اوراق خواهد بود.

در صورت پیاده‌ سازی معاملات آنلاین گواهی سپرده کالایی در محصولات کشاورزی، کشاورز می‌ تواند محصول خود را با هزینه انبارداری اندک به سیستم انبارداری تحت نظارت بورس کالا منتقل و در مقابل گواهی سپرده کالایی دریافت کند.

این گواهی سپرده یک برگه بهادار است که کشاورز می‌ تواند با ارائه آن به سیستم بانکی به عنوان وثیقه تسهیلات دریافت کند و در زمانی که بازار به تعادل قیمتی رسید با فروش محصول خود تسهیلات دریافتی را بازپرداخت کند.

این امر، گام بزرگی در جهت برچیده شدن بساط واسطه‌ ها از بازار محصولات کشاورزی خواهد بود. ابزار فوق برای بخش صنعت کشور نیز خصوصا در شرایط رکود فعلی کارایی بسیاری دارد.

گسترش این ابزار می‌ تواند با شفاف کردن موجودی انبارهای کالاهای مختلف، اطلاعات سیاست‌ گذاران کلان اقتصاد کشور را نیز درباره ذخایر کالایی کشور شفاف‌ تر و تصمیم‌ گیری‌ ها و سیاست‌ گذاری‌ ها را برای آنها سریع‌ تر و دقیق‌ تر کند.

بر این اساس شرکت بورس کالا با همکاری سایر سازمان‌ ها و ارگان‌ های ذیربط، مسیر گسترش معاملات گواهی سپرده کالایی را ادامه خواهد داد.

از سوی دیگر یکی از کارکردهای جانبی این ابزار، توسعه سیستم انبارداری برای نگهداری بهتر محصولات است. همچنین با تولید اطلاعات در این بستر، نهاد ناظر که به واسطه عدم وجود اطلاعات کافی و دقیق توانایی برنامه‌ ریزی برای مدیریت بازار را ندارد ، می‌ تواند با بکارگیری اطلاعات مربوط موجودی انبارهای بازار را به نحو بهتری تنظیم کند.

مجموع این مزیت‌ ها بورس کالای ایران را بر آن داشت تا برنامه پذیرش انبار در کشورهای هدف صادراتی ایران نظیر هند، عراق و کشورهای اروپایی با محصولات استاندارد را در دستور کار خود قرار دهند تا مصرف‌کنندگان این کالاها، به صورت مستقیم محصولات مورد نیاز خود را با تضمین‌ های بورس و مکانیسم بازار از ایران خریداری کنند.

با توجه به این‌ که اوراق‌ بهادار مبتنی بر کالا نظیر اوراق سلف موازی استاندارد، اوراق گواهی سپرده کالایی، اوراق مشتقه کالایی، دیون ایجاد شده در معاملات بورس کالای ایران در حال توسعه هستند، می‌ توان صندوق‌ هایی را ایجاد کرد که این صندوق‌ ها بر روی کالا و اوراق‌ بهادار مبتنی بر کالاها سرمایه‌ گذاری کنند.

** ورود صندوق های سرمایه گذاری به گواهی سپرده کالایی

از این رو سازمان بورس در ابلاغیه اخیر خود صندوق های سرمایه گذاری را مجاز کردند تا در گواهی سپرده کالایی سرمایه گذاری کنند.

بر این اساس صندوق‌ های سرمایه‌ گذاری می‌ توانند با اضافه کردن موضوع امکان سرمایه‌ گذاری در گواهی سپرده کالایی در اساسنامه و امیدنامه خود، حداکثر تا ۵ درصد از کل دارایی‌ های صندوق را در این اوراق بهادار سرمایه‌ گذاری کنند.

بر این اساس نخستین مجوز ورود صندوق ها به معاملات گواهی سپرده کالایی برای صندوق سرمایه گذاری گنجینه آرمان صادر شد.

زمانی که گواهی سپرده کالایی همچون گواهی سپرده سکه طلا در بورس کالای ایران راه اندازی نشده بود، صندوق های سرمایه گذاری امکانی برای ورود به سرمایه گذاری در حوزه کالا نداشتند. چرا که با دشواری های زیادی همچون بحث ورود به معاملات، تحویل کالاها، انبارداری، ریسک نگهداری و در مجموع با هزینه های بالایی روبه رو بودند، اما امروز همه این موارد با راه اندازی گواهی سپرده کالایی برطرف شده و فرصتی مناسب برای ورود صندوق های سرمایه گذاری به حوزه کالا فراهم شده است.

بنابراین قرار گرفتن گواهی سپرده کالایی در کنار سایر اوراق در سبد دارایی سرمایه گذاران، باعث کاهش ریسک سرمایه گذاری می شود؛ ضمن اینکه تحلیل و سرمایه گذاری روی همان گواهی سپرده کالایی، ساده تر و قابل اتکاتر از سهام یا اوراق دیگر است.علاوه بر این معاملات گواهی سپرده کالایی، سرمایه‌ گذاری بر روی کالاهای مختلف را تسهیل می‌ کنند و صندوق‌ ها می‌ توانند در کنار سایر اوراق، روی گواهی سپرده کالا سرمایه‌ گذاری کنند.

همچنین با رونق معاملات گواهی سپرده کالایی در بورس کالا و قرار گرفتن این اوراق در پرتفوی صندوق های سرمایه گذاری، می توان ابزارهای ترکیبی را برای گواهی سپرده کالا طراحی کرد. از سوی دیگر صندوق های سرمایه گذاری می توانند به منظور مدیریت ریسک خود از گواهی سپرده سکه طلا و همچنین قراردادهای آتی سکه به طور همزمان استفاده کنند تا ریسک خود در مقابل نوسانات را پوشش دهند. 

لذا قرار گرفتن اوراق مبتنی بر کالا در کنار سهام و سایر اوراق در پرتفوی سرمایه گذاران اتفاق مبارکی بوده و اگر خوب مدیریت شود قطعا می تواند جذاب باشد و مورد استقبال قرار بگیرد؛ به طوری که در مورد بعضی شرکت هایی که از وضعیت کارآمدی مطلوبی برخوردار نیستند، سپرده کالایی می تواند بهتر از سهام شرکت معامله شود.