واکاوی عرضه اموال متروکه در بورس کالا

به گزارشدنیای اقتصاد، فرآیند متروکه شدن اموال سازمان تملیکی موضوعی است که این سازمان و بورس کالا را با یکدیگر پیوند می‌دهد؛ موضوعی که این دو سازمان را در دو کلید واژه «اموال» و «کالا» به یکدیگر مربوط می‌کند، در واقع اموال به ذات خود پس از آنکه وارد گمرکات می‌شوند در انتظار صاحب مشخصی خواهند بود؛ اما چه فرآیندی طی می‌شود که این اموال تبدیل به کالاهای متروکه می‌شوند؟

درخصوص تعریف این فرآیند باید گفت: کالاهای متروکه کالاهایی هستند که صاحب آن به هر دلیل جهت ترخیص آن به گمرک مراجعه نکرده باشد یا اگر مراجعه کرده در ارائه اسناد و مدارکی که لازم است تاخیر کرده باشد یا به علت عدم ارائه مجوزهای خاص مورد نیاز، کالا متروکه شده باشد. موضوعی که باید به آن توجه داشت، این است که کالاهای متروکه با کالاهای دیگری که در اختیار سازمان اموال تملیکی قرار دارند کاملا متفاوت است و در تعریف این موضوع باید گفت کالاهایی که در اختیار این سازمان قرار دارند به سه دسته تقسیم می‌شوند که از میان آنها، تنها کالاهای متروکه هستند که شرایط عرضه در بورس کالا را خواهند داشت.

مورد اول کالاهایی که به ظن قاچاق به ضبط دولت درآمده‌اند، مورد دوم کالاهای متروکه است که فرآیند متروکه شدن هم بعد از گذشت 5 ماه و طی روند مشخص رخ می‌دهد و مورد سوم کالاهای ضبطی است که از طریق مراجع قضایی به ضبط دولت در می‌آیند و در ادامه در اختیار سازمان اموال تملیکی قرار می‌گیرند.

در هر حال پس از متروکه شدن این اموال و کالاها مکانیزمی برای فروش این کالاها باید در نظر گرفته شود، اگرچه مکانیزم‌های متفاوتی همچون حراج، مزایده کتبی و خرده فروشی برای فروش کالاها با چنین شرایطی در نظر گرفته می‌شود؛ ولی رئیس هیات‌مدیره و مدیرعامل سازمان جمع آوری و فروش اموال تملیکی همکاری بین بورس کالا و این سازمان را ابزار موثر و مناسبی برای شفافیت در فروش و امکان رقابتی عرضه کردن این کالاها می‌داند؛ موضوعی که به زعم مدیر عامل سازمان بورس کالا هم با در اختیار داشتن بازار فرعی بورس کالا می‌تواند در جهت فروش این کالاها قدم مثبتی بردارد.

عرضه‌های موفق و فروش بی‌انجام

رئیس هیات مدیره و مدیرعامل سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی درخصوص کالاها یا اموال موجود در این سازمان به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: تمامی کالاهای متروکه در اختیار سازمان اموال تملیکی به لحاظ مقدار، حجم و سایر شرایط، قابلیت عرضه در بورس کالا را ندارند و فقط برخی از کالاهای در اختیار این سازمان قابلیت عرضه در بورس کالا را با تعداد و تناژ خاصی خواهند داشت، به همین دلیل تا‌کنون سه تا چهار مرتبه این کالاها در بورس کالا عرضه شده ولی به دلیل اعاده اظهارنامه از سوی صاحبان کالا به گمرکات کشور بازگردانده شده است.

به گفته امین دلیری به منظور عرضه و فروش قابل اطمینان‌تر تصمیم گرفتیم که از امکانات بورس کالا برای عرضه آن دسته از کالاهایی که قابل عرضه در بورس کالا است استفاده کنیم که سه، چهار مرتبه هم در این راستا کالاهای متروکه اعم از کالاهای صنعتی و فلزاتی که در اختیار داشتیم را در بورس کالا عرضه کردیم، در واقع مرحله عرضه این محصولات در بورس کالا طی چند مرحله انجام شد ولی در واقع عرضه محصولات باعث شد که صاحبان این کالاها متوجه وجود کالاها در بورس کالا شوند و در ادامه با دریافت نامه‌ای از سوی گمرک، موسوم به «اعاده اظهار‌نامه» نسبت به عودت این کالاها به گمرک اقدام کنند که نهایتا و به دلیل این اتفاق، به فروش نهایی این کالاها منجر نشده است، در این رابطه باید گفت: این کالاها از طریق سازمان اموال تملیکی عرضه شد، ولی فرآیند فروششان موفق نبود.

وی می‌افزاید: در واقع عرضه از سمت سازمان اموال تملیکی در اواخر سال 94 و اوایل سال 95 صورت گرفت، هرچند این کالاها به فروش نرفت و آن هم به این دلیل بود که این کالاها به گمرک اعاده شده است، در این راستا سازمان اموال تملیکی در پی برطرف کردن موانع موجود برای عرضه کالاها از طریق بورس کالا و حل این موانع است تا در ادامه موارد عرضه کالاها در بورس کالا با مشکل مواجه نشود و عرضه این کالاها منجر به فروش شود و مشکلاتی که قبلا در رابطه با فروش این کالاها داشتیم، دیگر وجود نداشته باشد.

مدیرعامل سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی در ادامه می‌گوید: سازمان اموال تملیکی از ابتدا به دلیل اینکه معاملات این کالاها را شفاف‌تر و رقابتی‌تر انجام دهد و عرضه و فروش کامل‌تری صورت بگیرد، تصمیم به عرضه کالاهای موجود با ابزارهای بورس کالا گرفت که در این رابطه اقدامات لازم را انجام دادیم، ارتباطات با بورس برقرار شد؛ عرضه هم چند مرتبه‌صورت گرفت که بنا به دلایل گفته شده روند فروش به‌طور کامل انجام نشد.

فرآیند قیمت‌گذاری کالاهای متروکه

امین دلیری فرآیند قیمت‌گذاری این اموال را که قرار است به‌صورت کالا در بورس کالا عرضه شوند این‌گونه شرح می‌دهد: در بورس کالا زمانی که کالا عرضه می‌شود، قیمت‌های پیشنهادی در رابطه با آن ارائه می‌شوند و در ادامه بالاترین قیمت پیشنهادی باید بر مبنای حداقل قیمتی که کارشناس رسمی دادگستری برای آن کالا از قبل مشخص کرده است در نظر گرفته شود.

وی در ادامه می‌افزاید: چه در عرضه بورس و چه در عرضه مزایده‌های سراسری اموال تملیکی، کارشناسان رسمی دادگستری بر اساس متوسط قیمت بازار، کف قیمتی را برای کالاها مشخص می‌کنند که موسوم به قیمت پایه کارشناسی است و تفسیر این قیمت آن است که در عرضه بورس کالا این کالاها نباید پایین تر از قیمتی که تعیین می‌شود عرضه شوند و به نوعی مجاز به ارائه کالا با قیمت پایین تر نیستند؛ هرچند با قیمت بالاتر از آن مشکلی وجود نخواهد داشت.

دلیری در ادامه می‌گوید: در واقع این قیمت کارشناسی یک کف قیمتی را برای کالاها مشخص می‌کند که این کف قیمتی موسوم به قیمت پایه کارشناسی در نظر گرفته می‌شود، زمانی که این کالاها با کف قیمتی مشخص در بورس کالا عرضه می‌شوند، قیمت‌های پیشنهادی از سوی خریداران باید بالاتر از قیمت کارشناسی باشد که نهایتا این کالاها به بالاترین قیمت پیشنهادی برای خرید، به خریدار مربوطه واگذار می‌شوند، موضوعی که باید گفت امکان رقابت در این بازار را هموارتر می‌کند.

به گفته وی طبعا عرضه و تقاضا است که با ورود کالا به بورس کالا روند قیمتی را برای آن کالا تعیین می‌کند، در این ارتباط هر چه تقاضا برای کالایی بیشتر باشد، رقابت بهتری شکل می‌گیرد و قیمت‌های بالاتری را هم نصیب کالای مربوطه خواهد کرد.

وی در توضیح این موضوع گفت: مکانیزم فروش کالاهای ارائه شده از سوی سازمان اموال تملیکی به این صورت است که کالاهای ارائه شده از سمت این سازمان یا از همان روشی که گفته شد و کف قیمت را شامل می‌شد در بورس کالا عرضه می‌شوند یا به‌صورت مزایده‌های الکترونیک؛ به این شکل که مزایده سراسری به‌صورت همزمان در سراسر کشور اتفاق می‌افتد، قیمت‌های پیشنهادی را خریداران از طریق فرمت‌هایی که سامانه مزایده الکترونیک برایشان تعریف کرده وارد می‌کنند، البته هیچ کس از قیمت‌ها با خبر نیست و شرکت‌کننده‌ها را کسی نمی‌شناسد و حتی تعداد شرکت‌کننده‌ها هم قابل شناسایی برای افراد نیست، الزاما افراد شرکت‌کننده در مزایده‌های الکترونیکی هم حتما باید هویت مشخصی داشته باشند که در سامانه مزایده ستاد که سامانه‌ای زیر نظر وزارت صنایع و معادن و تجارت است، باید ثبت شود و اصطلاحا «توکن» دریافت کرده باشند.

طبقه‌بندی کالاهای موجود در سازمان اموال تملیکی

دلیری در ادامه می‌گوید: سازمان اموال تملیکی یک نهاد و سازمان حاکمیتی است که وظیفه تعیین تکلیف اموال منقول و غیر‌منقولی که به شیوه‌های مختلف به تملک دولت درآمده است را عهده‌دار است.

به گفته وی اموال منقول شامل کالاها و غیرمنقول شامل ملک، مستغلات و... می‌شود، در این رابطه اموال منقولی که در اختیار سازمان اموال تملیکی قرار می‌گیرد چند بخش است: مورد اول کالاهایی که به ظن قاچاق به ضبط دولت درآمده‌اند، مورد دوم کالاهای متروکه است که فرآیند متروکه شدن هم بعد از گذشت 5 ماه و طی روند مشخص رخ می‌دهد و مورد سوم کالاهای ضبطی است که از طریق مراجع قضایی به ضبط دولت در‌می‌آید و در ادامه در اختیار سازمان اموال تملیکی قرار می‌گیرد.

حال سازمان اموال تملیکی، تعیین تکلیف این اموال را در چند شرایط انجام می‌دهد، البته به‌عنوان مثال در بحث قاچاق، فرآیندهای متفاوتی طی می‌شود، ولی اساسا سه راهکار برای این سازمان مدنظر است: یا این اموال را به فروش می‌رساند، یا صادرات انجام می‌دهد یا منهدم می‌کند.

وی می‌افزاید: در فرآیند فروش (در داخل کشور) بنا به دلایلی همچون قوانین جدید مبارزه با قاچاق این کالاها اجازه عرضه در کشور را ندارند، بلکه فقط اموال موسوم به کالاهای متروکه و ضبطی هستند که می‌توانند در قالب مزایده‌ها به فروش برسند.

امین دلیری در ارتباط با موضوع خودروهای لوکس می‌گوید: در ارتباط با فروش این خودروها رای جدید دیوان عدالت اداری است که تصمیم‌گیرنده خواهد بود، این در حالی است که عموما این خودروها صفر کیلومتر نیستند و از دو سال قبل در گمرک مانده و متروکه شده‌اند و مدتی هم در انبارهای سازمان اموال تملیکی مانده‌اند، اساسا به لحاظ استانداردهایی که برای عرضه آنها در بورس کالا مطرح است، شاید تطابقی وجود نداشته باشد، به این دلیل فرآیند فروش خودروهای لوکس از طریق مکانیزم مزایده‌های الکترونیکی انجام خواهد شد.

وی می‌افزاید: به‌عنوان مثال بعضی از این خودروها حدود 2 تا 3 سال از تولیدشان گذشته است و تعدادشان هم به اندازه منطقی نیست، مثلا چند پورشه، چند بنز و... است و تعداد قابل توجهی هم ندارند که بتوانیم این تعداد را همگن کنیم و تعداد مشخصی داشته باشند و از طریق بورس کالا عرضه کنیم، به این دلیل امکان مزایده برای این کالاها راحت‌تر است، بنابراین فعلا برنامه‌ای برای خودروهای لوکس در بورس کالا نداریم، اگر در آینده امکان جدیدی برای سازمان اموال تملیکی فراهم شود، برای این خودروها تدبیری خواهیم اندیشید.

رمز‌گشایی بورس کالایی از پتانسیل بازارها

حامد سلطانی‌نژاد، مدیر عامل بورس کالای ایران نیز در ارتباط با عرضه کالاهای متروکه و فرآیندی که این کالاها برای عرضه در بورس کالا طی می‌کنند، گفت: به‌طور کل در بورس‌های کالایی دو نوع بازار وجود دارد، یک بازار، بازار کامودیتی‌های «همسان» و «همگن» است که در آن معامله صورت می‌گیرد، در این راستا کامودیتی‌هایی که این شرایط را نداشته باشند و به واحدهای یکسان قابلیت تقسیم نداشته باشند قاعدتا کالاهایی نیستند که در بازار رسمی کشور عرضه شوند و در بازار فرعی عرضه می‌شوند.

اما تعریف بازار فرعی، موضوعی است که به روشن شدن بحث عرضه کالاهای متروکه و یا کالاهای سازمان اموال تملیکی در بورس کالا کمک می‌کند.

در این ارتباط سلطانی‌نژاد این چنین ادامه داده و می‌گوید: بازار فرعی در واقع همان «او.تی.سی» کالایی است که برای کالاهایی که شرایط پذیرش در بازار اصلی را ندارند در نظر گرفته شده است و این کالاها در بازار فرعی معامله می‌شوند، بخش عمده‌ای از کالاهای سازمان اموال تملیکی، کالاهایی هستند که شرایط بازار فرعی را دارند و می‌توانند در آن بازار معامله شوند.

در ارتباط با فلسفه عرضه این کالاها در بازار فرعی سلطانی‌نژاد می‌افزاید: در واقع فلسفه این عرضه این است که از شرایط و مقررات دست‌و‌پا‌ گیر برگزاری مزایده تا حد امکان خودداری شود و از ظرفیت بورس استفاده شود.

به گفته مدیرعامل بورس کالا در حال‌حاضر هر عرضه‌ای که در بورس صورت می‌گیرد، حداقل از یک روز و حداکثر چند روز قبل از عرضه به اطلاع عموم می‌رسد و در جراید مختلف عرضه کالا منتشر می‌شود و به نوعی دامنه اطلاع‌رسانی از این طریق گسترده‌تر است، ضمن اینکه از ساز و کار تطبیق پایاپای در بورس کالا هم می‌توان بهره‌مند شد.

تخصیص فرصت طولانی‌تر برای اعلام عرضه

سلطانی‌نژاد در ادامه و توضیح اینکه چه روندی طی شده تا کالاهای سازمان اموال تملیکی در بورس کالا عرضه شود، می‌گوید: برای اینکه این اتفاق رخ دهد توافقنامه‌ای را با سازمان اموال تملیکی امضا کردیم، در این باره باید گفت طیف متنوعی از کالاها در میان کالاهای سازمان اموال تملیکی مشاهده می‌شد که در این میان، لباس و منسوجات و... هم وجود داشت، البته در ارتباط با این نوع کالاها مانند پوشاک باید گفت: البته این کالاها شرایط عرضه در بازار دوم بورس کالا را هم ندارند، ولی یکسری کالاها مانند شمش طلا می‌تواند قابلیت عرضه در بازار فرعی را داشته باشد که در این رابطه با سازمان اموال تملیکی توافق کردیم که این اتفاق رخ دهد.

در این راستا از سوی این سازمان چند‌بار اقدام به عرضه این کالاها صورت گرفت که موفقیت‌آمیز نبود، در این میان تدابیری را برای این عرضه‌ها در‌نظر گرفته‌ایم که شرایط سهل‌تر شود و همه بتوانند در این مزایده‌ها شرکت کنند تا خریداران بیشتری بتوانند آزادانه در این قبیل مزایده‌ها شرکت کنند.

مدیر‌عامل بورس کالا عنوان می‌کند: نکته‌ای را باید در این میان به خاطر داشت که فرصت اطلاع‌رسانی این اموال در این مزایده را در بورس کالا، مانند کالاهای دیگر که به‌صورت هفتگی و به شکل روتین و معمول در بازار عرضه می‌شود نباید در‌نظر گرفت، بلکه باید به موضوع عرضه این کالاها در بورس کالا به‌عنوان فرآیندی زمانبر نگاه کرد و این موضوع را در‌نظر بگیریم که مدت زمان طولانی‌تری را باید برای اعلام عرضه این کالاها و جذب متقاضیان و شناسایی خریداران بالقوه در نظر گرفت.

وی ادامه می‌دهد: در ارتباط با عرضه این کالاها سازمان اموال تملیکی خیلی از اموال را به‌صورت مزایده عرضه می‌کند و بورس کالا هم برای این سازمان یک گزینه و یک سیستم حراج یا مزایده است؛ در این میان بورس کالا به‌عنوان یک شخص ثالث می‌تواند عرضه‌ و تقاضا را به سمت بورس ببرد و آنها را با هم هماهنگ کند و در نهایت از طریق سیستم الکترونیکی این عرضه و تقاضا به یکدیگر خواهند رسید.

بورس کالا در انتظار آمار شفاف

به گفته وی از مزیت‌های این روند این است که از تشریفات مزایده و قانونی سنگین خبری نیست؛ تشریفاتی که از یکسو زمانبر است و از سوی دیگر گاهی کالاها، کالاهای فسادپذیر هستند و مزایده طولانی‌مدت باعث می‌شود کالاها کاهش کیفیت پیدا کنند یا فاسد شوند و از بین بروند، اما بورس شرایطی را فراهم می‌کند که این روند سریع‌تر انجام شود.

سلطان‌نژاد در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه با توجه به اینکه عرضه‌کننده که سازمان اموال تملیکی است، کالاهای بسیار متنوعی را عرضه خواهد کرد و بعضا هم امکان ناهمگن بودن این کالاها وجود خواهد داشت، می‌گوید: در این‌خصوص به این دلیل که بورس کالا فضایی را ایجاد کرده که معمولا کالاهای همگن را عرضه می‌کند، این موضوع مشکلی را ایجاد نمی‌کند چرا‌که این کالاها در بازار اصلی که کالاهایی با ویژگی‌های همگن عرضه می‌شوند، ارائه نمی‌شود بلکه در بازار فرعی یا همان (او.تی.سی) عرضه می‌شود، به این دلیل که بازار فرعی یکسری خدمات خاص ارائه می‌دهد، چرا‌که این کالاها، کالاهایی همگن یا به نوعی کالاهایی که امکان تقسیم آنها به قسمت‌های مساوی وجود داشته باشد، نیستند. از سویی استانداردهای این کالاها ممکن است مشکل داشته باشد.

حامد سلطانی‌نژاد می‌افزاید: بررسی‌ها در بورس‌های کالایی دنیا هم نشان می‌دهد که عموما به جای شرایط مزایده از ساختار بورس استفاده می‌شود، ولی در کنار این شرایط او.تی.سی کالایی هم دارند، می‌توانیم بگوییم بازار فرعی ما یک او.تی.سی کالایی است که برخی کالاهایی که شرایط پذیرش در بازار اولیه را ندارند می‌توانند در بورس کالا و در بازار فرعی طبق دستور‌العملی که این بازار دارد، عرضه شوند.

وی در پاسخ به این سوال که تا به حال قیمت‌گذاری این اموال با نظر یک هیاتی صورت می‌گرفته و حال، سوال این است که در بورس کالا و از این به بعد چه مکانیزمی روند قیمت‌گذاری را پیش خواهد برد، گفت: روند قیمت‌گذاری کاملا بر مبنای عرضه و تقاضا صورت خواهد گرفت، به این شکل که کف قیمتی از قبل و با طی فرآیندی صورت خواهد پذیرفت و در این ارتباط قیمت پایه قبل از ورود به بورس کالا عرضه خواهد شد، ولی بعد از ورود کالاها به بورس کالا بقیه شرایط قیمتی به تابلوی بورس بستگی خواهد داشت.

وی در پرسشی مبنی بر اینکه در ارتباط با خودروهای لوکس آیا می‌توان روی بورس‌کالا حساب کرد، گفت: در این رابطه تا به امروز نه تقاضایی به بورس کالا ارائه شده و نه بورس کالا برای آن برنامه‌ای دارد، ولی در ارتباط با کالاهایی مثل شمش طلا، فلزات و کالاهای خوراکی می‌توان با تایید وزارت بهداشت اقدام به عرضه کرد.

سلطانی‌نژاد در ادامه تاکید می‌کند که یکی از بندهای توافق با سازمان اموال تملیکی این است که آمار مربوط به کالاهای موجود در این سازمان به بورس کالا عرضه شود تا در این راستا کمیته پذیرش بورس کالا بر مبنای اختیاراتی که این هیات‌ به آنها داده است، بتواند از بین کالاهای موجود مشخص کند که کدام‌یک از این کالاها طبق دستور‌العمل، شرایط پذیرش را دارند تا از بین آنها انتخاب کنند.