چرا دوره تسویه حساب کارگزاران برای بورس اهمیت دارد؟/ فشار اعتباری بر قیمت سهام

بورس تهران پس از رشد نسبتا مناسب خود در دو هفته نخست ماه گذشته، از نیمه دوم مرداد ماه نوسانات اندکی را حول کانال 78 هزار واحدی به ثبت رساند. با این حال از اولین روز هفته جاری افت سنگین‌تری را به خود دید. افتی که در جریان معاملات روز گذشته نیز تحت تاثیر تشدید فشار فروش قابل مشاهده است. فشار فروشی که به زعم بسیاری از کارشناسان به دلیل تسویه اعتبارات کارگزاری‌ها به دلیل نزدیک شدن به سال مالی این نهادها صورت گرفته است. با نزدیک شدن به انتهای سال مالی، برخی شرکت‌های کارگزاری با تسویه حساب اعتباری مشتریان خود، فروش سهام در بازار را تشدید می‌کنند.

واکنش بازار به پایان شهریور

سال مالی بخش عمده‌ای از شرکت‌های کارگزاری فعال در بورس در 31 شهریور‌ماه هر سال پایان می‌پذیرد و در این مقطع زمانی صورت‌های مالی این شرکت‌ها تهیه می‌شود. بسیاری از نهادهای مزبور ترجیح می‌دهند با پایان سال مالی و بعضا حتی در زمان ارائه گزارش شش ماهه اعتبارات خود را تسویه کنند. رویکرد این نهادها در تسویه اعتبارات در پایان سال مالی یا حتی نیم سال موجب می‌شود فشار عرضه سهام معمولا در اواخر شهریور مضاعف شود و یک واکنش نزولی در بازار شکل گیرد. درشرایط کنونی که بازار پس از یک دوره رشد فضای نسبتا منفی را تجربه می‌کند، این عامل منجر به تشدید ریزش قیمت‌ها شده است.

در این مورد سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا با پایان سال مالی کارگزاری‌ها الزامی برای تسویه اعتبارات وجود دارد و اگر الزامی وجود ندارد چرا کارگزاری‌ها در این زمان اعتبارات خود را تسویه می‌کنند. «دنیای اقتصاد» در این گزارش به بررسی موضوع تسویه اعتبارات کارگزاری‌ها با نزدیک شدن به سال مالی پرداخته است. در این رابطه کارشناسان معتقدند که الزام قانونی برای تسویه کارگزاری‌ها وجود ندارد و همه چیز به سیستم خود کارگزاری‌ها وابسته است با این همه ترجیح این نهاد‌ها به تسویه اعتبارات پیش از تنظیم گزارش‌های سالانه و حتی نیم سال شرکت‌ها است. چرا‌که با لحاظ کردن اعتبارات در صورت‌های مالی، رویه‌های حسابداری پیچیده شده و دردسرهای زیادی برای این نهادها در پی دارد.

تشدید فشار فروش، نتیجه تسویه اعتبارات

فردین آقابزرگی، مدیرعامل کارگزاری بانک آینده در مورد الزام کارگزاری‌ها به تسویه اعتبارات به «دنیای اقتصاد» گفت: کارگزاری‌ها هیچ الزامی در این خصوص ندارند اما تعیین حدود اعتباری و همچنین ارزیابی سطح ریسک مشتریان از مواردی هستند که برای بسیاری از کارگزاری‌ها در پایان سال مالی به یک اصل تبدیل شده است.

وی افزود: تسویه اعتبارات در پایان سال مالی مطابق آیین‌نامه و ضوابط داخلی کارگزاری‌ها انجام می‌شود. بر این اساس کارگزار‌‌ها بر اساس نوع تعامل با مشتریانشان و همچنین ارزیابی سطح ریسک این مشتریان تصمیم می‌گیرند اعتبارات را تسویه یا تمدید کنند. بنابراین تطبیق وضعیت و سطح ارزیابی ریسک در یک کارگزاری موضوعی است که بر مبنای آن برای تسویه اعتبارات در پایان سال مالی تصمیم‌گیری می‌شود.

به گفته آقابزرگی، با وجود نبود الزامی در این خصوص از سوی نهادهای ناظر بازار، اغلب کارگزاری‌ها ترجیح می‌دهند اعتبارات مشتریان خود را در پایان سال مالی تسویه کنند. بر این اساس یکی از نتایج منفی این موضوع به خصوص در شهریور ماه (سال مالی بیش از 50 درصد کارگزاری‌ها پایان شهریور است) تشدید فشار فروش در بازار و دامن زدن به افت عمومی قیمت سهام است.

درد‌سرهای حسابداری، عدم تسویه اعتبارات

حمیدرضا خوشنویسان، مدیر مالی کارگزاری اقتصاد نوین نیز در این باره گفت: در زمینه تسویه اعتبارات کارگزاری‌ها الزام قانونی وجود ندارد اما خود کارگزاران ترجیح می‌دهند که گزارش‌های مالی سالانه یا حتی نیم سال خود را پس از تسویه اعتبارات مشتریان خود ارائه کنند. وی تشریح کرد: در صورت عدم تسویه این اعتبارات، مسائل مالیاتی، بسته شدن حساب‌ها و ایرادات حسابرس و مسائل مربوطه پیچیده می‌شود. از این رو کارگزاری‌ها ترجیح می‌دهند اعتبارات خود را قبل از ارائه صورت‌های مالی خود تسویه کنند.

خوشنویسان افزود: به‌طور مثال اگر شخصی از کارگزاری اعتبار اخذ کند و در زمان تهیه صورت مالی همچنان این اعتبارات تسویه نشده باشد، کارگزارها باید در صورت‌های مالی خود این مطالبات را لحاظ کنند. پس از آن نیز سازمان بورس و اوراق بهادار تایید نامه‌ای از فرد مزبور می‌خواهد و این امر صورت‌های مالی کارگزاری را پیچیده خواهد کرد. وی توضیح داد: از این رو مزیت‌های این موضوع برای کارگزاری‌ها این است که ضمن رهایی از درد‌سرهای مربوط به رویه حسابداری، هزینه‌های کلی شناسایی می‌شود و بر آن اساس کارگزاری‌ها ترجیحا اقدام به تسویه اعتبارات خود در نیم‌سال یا سال مالی خود می‌کنند.

اعتبارات، بازوی اهرمی سهام

شهریار شهمیری، مدیرعامل کارگزاری سهم آشنا نیز با تاکید بر اینکه هیچ الزام قانونی در زمینه تسویه اعتبارات وجود ندارد، اظهار کرد: کارگزاران با توجه به نزدیک شدن به سال مالی خود ترجیح می‌دهند اعتبارات مشتریان خود را تسویه کنند. به بیان دیگر این موضوع سلیقه‌ای است؛ چرا‌که در صورت عدم تسویه اعتبارات و در نتیجه آن افزایش بدهی‌ها از نظر حسابداری مسائل پیچیده خواهد شد. بنابراین یکی از مزیت‌های اصلی این کار برای کارگزاری‌ها رهایی از گرفتاری‌های حسابداری است.

وی با اشاره‌ به معایب این رفتار سنتی در میان کارگزاری‌ها گفت: اعتبار یکی از بازوهای اهرمی بازار سهام است و بسیاری از خرید و فروش‌ها بر اساس اعتبارات انجام می‌شود. بر این اساس در زمان نزدیک شدن به سال مالی شرکت‌ها افزایش فشار کارگزاری‌ها به مشتریان برای تسویه اعتبارات، فشار عرضه در بازار سهام را تشدید می‌کند. موضوعی که هر ساله شهریور ماه شاهد آن هستیم؛ چرا‌که سال مالی بسیاری از کارگزاری‌ها شهریور ماه است.

بزرگ‌ترین افت شاخص از انتهای خرداد تا‌کنون

طی معاملات روز گذشته در بورس تهران، شاخص کل با افت 444 واحدی به عدد 77 هزار و 313 رسید که این افت از 30 خرداد ماه سال جاری تا‌کنون بی‌سابقه است. پس از رشد تقریبا 7 درصدی شاخص در تیر ماه و مرداد ماه و پس از آن، قرار گرفتن بورس در فضایی احتیاطی و منفی، این ریزش جدی‌ترین کاهش سطح دماسنج بازار به حساب می‌آید.

گروه‌های خودرو و ساخت قطعات، فلزات اساسی و محصولات شیمیایی بیشترین تاثیر منفی را بر شاخص کل گذاشتند و هریک به ترتیب دماسنج بازار را 110، 109 و 73 واحد تنزل دادند. گروه‌های استخراج کانه‌های فلزی، فرآورده‌های نفتی و شرکت‌های چندرشته‌ای صنعتی نیز در رتبه‌های بعدی اثرگذاران منفی قرار گرفتند. در طرف دیگر گروه‌ مخابرات تنها گروهی بود که به‌طور معناداری از افت بیشتر شاخص کل جلوگیری کرد و آن را 72 واحد ارتقا داد.

از میان نمادها نیز فولاد (فولاد مبارکه اصفهان)، فخوز (فولاد خوزستان)، خساپا (خودروسازی سایپا) و فارس (هلدینگ پتروشیمی فارس) بیشترین تاثیر منفی را برای شاخص کل رقم زدند و هریک به ترتیب شاخص را 63، 45، 44 و 43 واحد تنزل دادند. نماد اخابر (مخابرات ایران) نیز در طرف مقابل بیشترین تاثیر مثبت را بر شاخص کل گذاشت و آن را به تنهایی 78 واحد ارتقا داد.

همچنین طی معاملات دیروز در بورس، یک میلیارد و 26 میلیون ورقه بهادار به ارزش 236 میلیارد تومان و در 60 هزار و 657 نوبت دست‌به‌دست شد. از این میزان، 95 میلیارد تومان تنها به معاملات بلوکی در نماد «وغدیر2» و «جم2» اختصاص یافت. در نتیجه ارزش معاملات خرد سهم در روز گذشته به زحمت به 140 میلیارد تومان می‌رسید. افزایش نسبی ارزش معاملات در روز گذشته می‌توانست نشانه جذب عرضه باشد. به عبارت بهتر به نظر می‌رسد که توان خرید در قیمت‌های منفی بازار امیدوارکننده است. این ارزش معاملات در حالی رقم می‌خورد که نمادهای بانکی هنوز متوقف هستند.

همچنین طی معاملات دیروز در بورس، از میان 37 گروه صنعتی حاضر در بورس، 27صنعت با افت شاخص خود مواجه شدند و در طرف دیگر 8 گروه، حرکتی صعودی داشتند. بیشترین افزایش شاخص صنعت برای گروه قند و شکر رخ داد که با رشد بیش از 9/ 3 درصدی مواجه شد. گروه‌های ساخت دستگاه‌های ارتباطی و مخابرات نیز در رتبه‌های بعدی سودده‌ترین گروه‌های بورسی قرار گرفتند. در طرف دیگر گروه‌های انتشار و چاپ، محصولات کاغذی، ساخت محصولات فلزی و خودرویی‌ها بیشترین زیان روزانه را به سهامدارانشان تحمیل کردند. بیشترین ارزش معاملات برای گروه‌های خودرویی، فلزات اساسی و شرکت‌های سرمایه‌گذاری رقم خورد. گروه قند و شکر در فضای منفی بازار دوباره موردتوجه فعالان بورس قرار گرفته است و در رده نهم گروه‌های پرمعامله بازار قرار گرفت. از میان نمادها نیز بیشترین ارزش معاملات (در نماد عادی) به «خساپا»، «اخابر» و «مرقام» تعلق گرفت. نمادهای «فپنتا»، «قزوین» و «شپترو» بیشترین رشد قیمت را تجربه کردند و در طرف مقابل «ددام»، «خعتبار» و «فخوز» نیز بیشترین افت قیمتی را ثبت کردند.

فرابورس

همچنین روز گذشته در پایان معاملات فرابورس ایران، حدود 145 میلیون ورقه بهادار در 21 هزار و 59 دفعه معاملاتی دادوستد شد که ارزش آن به رقم 60 میلیارد تومان رسید. آیفکس نزدیک به 5/ 7 واحد (معادل 92/ 0 درصد) رشد کرد که در نتیجه، این نماگر در عدد 815 توقف کرد. در همین حال فرابورس ایران روز گذشته شاهد دست‌به‌دست شدن 105 میلیون و 650 هزار سهم به ارزش 32 میلیارد تومان بود که در این بین نماد معاملاتی شرکت ذوب‌آهن اصفهان بالاترین حجم و ارزش مبادلات سهام را با خرید و فروش 19 میلیون و 420 هزار سهم به ارزش 1/ 5 میلیارد تومان شاهد بود.

در این بازار همچنین نمادهای آتیه داده‌پرداز، دامداری تلیسه نمونه و مدیریت انرژی امید‌تابان‌هور به‌عنوان نمادهای پربیننده شناخته شدند و نمادهای«مارون» و «تلیسه» بیشترین رشد قیمت را تجربه کردند. همچنین نماد پتروشیمی مارون به‌ همراه تولید نیروی برق دماوند و فولاد هرمزگان بالاترین تاثیر مثبت را تا سقف حداکثر 9 واحد بر آیفکس گذاشته و در مقابل نماد شرکت‌های پالایش نفت تهران، پالایش نفت لاوان و گروه سرمایه‌گذاری میراث فرهنگی تا کف حداکثر 13/ 2 واحد تاثیر منفی بر این شاخص داشتند.در بازار اوراق با درآمد ثابت فرابورس نیز شاهد نقل و انتقال 118 هزار و 259 ورقه بهادار به ارزش 115میلیارد و 200 میلیون ریال بودیم که نماد اسناد خزانه اسلامی مرحله ششم با نماد «اخزا6» بیشترین حجم و ارزش این بازار را به خود اختصاص داد. در این نماد بیش از 35هزار ورقه بهادار دادوستد شد که ارزش آن 32میلیارد ریال بود.در حال حاضر نمادهای اخزا 2 تا 6 در بازار اوراق با درآمد ثابت فرابورس ایران دادوستد می‌شوند که روز جاری ارزش معاملات این اوراق بالغ بر 63 میلیارد و 300 میلیون ریال بود. اوراق تسهیلات مسکن نیز در بازار ابزارهای نوین مالی با ادامه ریزش قیمتی مواجه و در نرخ‌های بین 873 هزار ریال تا 899 هزار ریال مورد مبادله قرار گرفتند. نماد معاملاتی شرکت اعتباری کوثر مرکزی وکوثر1 دیروز پس از برگزاری مجمع عمومی عادی سالانه نوبت دوم صاحبان سهام و تقسیم سود نقدی هر سهم، با محدودیت دامنه نوسان قیمت تا سقف 50 درصد بازگشایی شد.