تحلیل متکی از کودتای ترکیه: آمریکا و حتی دولت از کودتا مطلع بودند/ اردوغان اقتدارگراست

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، وزیر اسبق خارجه کشور در برنامه گفتگوی ویژه خبری اعلام کرد آمریکا، ناتو، فرانسه و حتی دولت اردوغان به خوبی مطلع بودند که کودتا در حال جریان است و با استفاده از بازوهای اطلاعاتی سازمان میت و به صحنه کشاندن مردم، توانستند کودتاچیان را محاصره کنند و آنها را شکست بدهند.

شما مدتی در ترکیه مسئولیت سفارت را داشتید. تحلیل شما از علت کودتا چیست؟

ترکیه 16 سال قبل از 20 سال پیش در 1980 کودتایی را تجربه کرد و رئیس ستاد ارتش ترکیه با حمایت آمریکا کودتا کرد. منتهی در کنار ایشان نخست وزیر عاقلی به نام تورگوت اوزال نصیب ترکیه شد که در دوران او، بیش از همه دورانها، کار برای ترکیه انجام شد. در 1996 کودتای سفید دیگری علیه اربکان انجام شد و با فشار و تنگنایی که به وجود آوردند، دولت را ساقط کردند. آنچه دیشب اتفاق افتاد دارای سایه روشنهای فراوانی در حاشیه است. ماهیت این حرکت در دوره ای چند ساعته از 11 شب تا اذان صبح انجام شد. زوایای پنهانی در این چند ساعت وجود دارد و از اول صبح معلوم شد کودتا با شکست مواجه شده و مردم به پیروزی رسیده اند.

در بین ارتش هنوز نارضایتی هایی هست که همواره مرزبان لائیسم در ترکیه شناخته می شود. ترکیه همواره اولین تاثیر را از انقلاب اسلامی ایران گرفته. شخصا خودم می دیدم چگونه جوانهای اسلامگرای ترکیه دنباله روی انقلاب ایران می شدند. از 1980 تا 1996 دوره ای 16 ساله بود که باعث ایجاد آگاهی ها و خیزشهای جدید در بین جوانان ترک شد. در جلساتی بودم که 10 هزار جوان با شکل و شمایل اسلامی که برای ماملموس است، شرکت می کردند. تحول عظیمی در ملت ترکیه در این 16 سال شکل گرفت.

نظارتی نیز از سوی همپیمانان نظامی ترکیه به عنوان همراه با غرب شکل گرفت که عدم بازگشت به دوران عثمانی مهندسی شد. ترکیه طراحی جدید شد و نگاه جدیدی به ترکیه شد. جامعه ترکیه اسلامیت بسیار قوی ای دارد و 70 سال لائیسم آتاتورک نتوانست این جامعه را از اسلام جدا کند. در میزگردی با مسئولان ترکیه بحث کردیم که چرا انقلاب روی ترکیه اثر گذاشت. بحث شد که در این جامعه، انقلاب اثر می گذارد زیرا جوانهای ترکیه احساس شکست و حقارت در مقابل غرب می کنند. آنها خوب می دانند 70 سال اصول آتاتورکیزم در بین بدنه عمومی و حتی کارگزان جامعه جا نیفتاده.

کودتای دیشب دارای عوامل غربی بود یا فقط زیر سر ارتش در چهارچوب رویه سنتی در انجام کودتا بوده؟

ارتش مجری کودتا بوده. محافلی در خارج از ترکیه مطلع بودند. مانند آمریکا. هنوز نمی توان گفت آمریکا حامی بوده. اگر آمریکایی ها می خواستند یک کودتای تمام عیار کنند ظرفیتهایی داشتند که کودتا به نتیجه برسد. فرمانده سابق نیروهای هوایی به عنوان فرمانده کودتا اگر می دانستند مسئولان دولتی کجاهستند اقدام می کردند. وقتی مصاحبه آقای اردوغان از اسکایپ پخش شد، آنها رفتند و دیدند او نیست. اردوغان در جای امنی بود. آمریکایی ها تا حوالی 4 صبح به وقت تهران هیچ اظهارنظری نکردند و گفتند رصد می کنیم.

آقای کری و اوباما اظهارنظر کرد و وقتی نشانه های شکست کودتا آشکار شد آن موقع آمریکا اظهارنظر کرد که مردم ترکیه به دموکراسی احترام بگذارند. 3هزار نفر بازداشت شدند. یعنی 3 هزار نفر با کودتا توجیه بودند. اتفاقی در ارتش ترکیه افتاده که وقتی با ارتش ناتو و آمریکا ارتباطات تنگاتنگ دارد، نیروهای هوایی درگیر می شود و فانتومها و هلی کوپترها بلند می شوند، این ایده یک روزه درگیر نمی شود. بخشهای مهمی از ارتش درگیر بوده. مگر می شود سیا یا پنتاگون یا ناتو خبرنداشته باشد؟ این همه افسر در پایگاه ایجرلیک دارد. افرادی که بازداشت شده اند در شهرهای مختلف استانبول، آنکارا، ازمیر و شهرهای دیگر بوده اند.

یعنی حاکمیت ترکیه اطلاع ضمنی از کودتا داشت؟
سازمان میت (اطلاعات و امنیت ترکیه) جز یکی از قوی ترین و فعالترین سازمانهای اطلاعاتی منطقه است. آقای هاکان کیدان که از دوستان نزدیک داوود اوغلی و اردوغان است، ریاست میت را بر عهده دارد. هیچ صدایی از میت به گوش نمی رسد. بعد به گوش می رسد میت، نخست وزیر و مردم عواملی بودند که کودتاچیان را دوره کردند و موفق هم شدند. یعنی میت که اتفاقا ارتش سراغش رفته بود و موفق نشده بود، فعال بود. در ترکیه کسانی غیر از کودتاگران و در خارج از این کشور کسانی مطلع از این حرکت بودند. دو روز قبل دفاتر فرانسه در ترکیه بسته می شود و دلیل نیز امنیتی ذکر می شود در حالی که اتفاقات تروریستی قبلا بوده. یک فاکتور اطلاع آمریکا از این طرح است. می شود سناریوهای مختلفی در نظر گرفت. سهم قابل توجهی را برای تنظیم آقای اردوغان می شود قائل شد.

کودتا رو باید شکست خورده تلقی کنیم؟ چرا هنوز اصرار است مردم در صحنه باشند؟
درباره علت کودتا می توان گفت شواهد کافی ندارد جریان فتح الله گولن عامل این کودتا بوده. ممکن است بهره بردار از نتایج احتمالی باشد ولی شواهدی در دست نداریم. اگر اینها می خواستند وارد میدان شوند باید همه ظرفیتهایشان را به کار بگیرند. عدم حمایت از کودتا و محکوم کردن آن توسط جریان گولن گویای این است که شواهد قوی درباره دخالت آنها نداریم. ارتش انگیزه هایی داشت تا تصفیه ها و جابجایی ها در ارتش و پاکسازی فرماندهان رده بالا، را جبران کند. یکی از دلایل عدم توفیق ارتش این بود که در بدنه بالای ارتش همه با کودتا همراهی نداشتند. در رده ای به پایین بودند یا برکنار شده و بازنشسته بودند. در ارتش انسجام کامل نبود.

همه بخشهای ارتش هماهنگ نبودند؟
بله، ارتش هماهنگ نبود. توانمندی اردوغان را فراموش نکنید. ایشان از دهه 60 شهردار استانبول بود. قبل از انقلاب ولیان در خراسان، استاندار قدری بود. ایشان در استانبول کارهایی کرد که نشان دهنده توانمندی بالایی بود. ویژگی دیگر او برداشتن موانع از سرراه بود. در یک سفر به داووس بحثی با شیمون پرز پیش می آید. ایشان کاغذها را پرت می کند و با اعتراض جلسه را ترک می کند و به فرودگاه می رود.

بعدا زنگ زد از دل پرز درآورد؟

همانشب زنگ زد و تلفنی با پرز حرف زد. این را وزیر خارجه اش آقای باباجان به من گفت. در همین فرودگاه استانبول هماهنگ می کنند قبل از ورود اردوغان، جمعیت زیادی از مردم جمع شوند تا به عنوان یک قهرمان در مقابل اسراییل استقبال کنند. ایشان در دولت عدالت و توسعه وقتی پیروز می شود ترکیه جدید را می سازد. دیگر از فاکتورهای دیگر که ناظران بین المللی ترکیه را شکل می دهند تا رقیب در مقابل ایران باشد، خبری نیست. اردوغان فراتر از گولن و اربکان در مقابل خواسته های اسلام خواهان ظاهر می شود. ماجرایی که در برابر حماس دارد، سیاستهای جدید را اتخاذ می کند. به حداقل رساندن مشکلات با همکاران، پیوندهای منطقه ای با ایران، سوریه و عراق تشکیل می دهد، ترکیه و ایران و سوریه ویزای شانگن دارد که هر کس ویزای یکی از کشورها را دارد، به دو کشور دیگر می توان برود. قرار بود اردن و لبنان و عراق هم شامل این ویزا شوند. ترکیه در انتخابات ریاست جمهوری لبنان نقش آفرینی می کند.

در ارتقای جایگاه حماس نقش دارد. در افغانستان نقش دارد و در همه این مقولات در کنار ایران است. در جنگ لیبی ناگهان وارد جنگ نیابتی در کنار غرب می شود. در قصه سوریه، همه توافقات را کنار می گذارد. عدالت و توسعه وقتی به پیروزی رسید، اردوغان در زندان بود چون تمایلات اسلامگرایانه داشت. تصور می کنم آقای اردوغان با یک معادله چند وجهی از سوی کسانی که حافظان مرزهای لاییک در ترکیه و حامیان بیرونی ترکیه و غربگرایان هستند، به تفاهم رسیدند که در یک محدوده حرکت کند. او وقتی نخست وزیر شد، آقای عبدالله گل رییس جمهور بود.

احمد داوود اوغلی وزیر خارجه شد. این سه چهره در کشوری که لاییک ها سالها در حکومت بودند و حجاب را به دلیل مخالفت با آتاتورکیزم مخالفت می کردند، حالا می بینیم همسران رئیس جمهور، نخست وزیر و وزیرخارجه محجبه هستند. اردوغان باید بداند به تنهایی نمی توان در یک معادله چند وجهی هم با اسراییل رابطه داشته باشد هم با اخوانی ها و حماس و فلسطینی ها همسو باشد و هم اشتباه استراتژیک سیاستهایش را در سوریه دنبال کند. شکست این کودتا راه اردوغان را بسیار سخت تر می کند.

مهمترین تبعات کودتا در سیاست ترکیه چیست؟ دست کم در صنعت گردشگری ترکیه پیش بینی می توان کرد.

یک فاکتور در کشورها، قابل پیش بینی بودن آنهاست. در 5 سال اخیر ترکیه نشان داد در جهات مختلف قابل پیش بینی نیست و جایگاه این کشور را تضعیف می کند. در ترکیه بحث بود زمانی سوریه خط لوله عراق را قطع کرده بود و به ترکیه پیشنهاد شد خط لوله را ببندید. اوزال استدلال کرد از موقعیت استراتژیک ترکیه برای انتقال آزادانه انرژی استفاده کنیم و مورد وثوق باشیم. بعدها این مورد وثوق بودن را با به صفر رساندن مشکلات با همسایگان به خوبی اردوغان پیش برد. در بحث روسیه، این کشور منجر به سقوط هواپیما و حادثه شرم الشیخ شد. همه گفتند سقوط هواپیمای روسیه فاز دوم سقوط هواپیمای مسافربری در شرم الشیخ است.

اینها مسایل ترکیه هستند. فضاسازی یک کشور در اعتمادسازی بسیار مهم است. ترکیه در تعامل با کردها بسیار موفق بوده. وقتی اردوغان شروع کرد وزیر مسئول کمیسیون مشترک با ایران را یک کرد گذاشت، من دیدم کسانی دارند تفاهم خوبی انجام می دهد. چه کسانی پوست خربزه زیرپای اردوغان گذاشتند تا تفاهم استراتژیک با کردها تبدیل به حادثه انتخابات اخیر شود؟

جریان اعتدال و توسعه به عنوان یک جریان پای بند به اسلام برای ما مورد توجه است ولی غیرقابل پیش بینی بودنش لطمه به اردوغان می زند. اردوغان یک اقتدارگرای تمامیت خواه است و حذف غیرصمیمانه و بسیار خصمانه مخالفان را هم دنبال می کند. بسیار مسالمت آمیز ولی غیرصمیمانه عبدالله گل و داوود اوغلو و گولن را برکنار کرد. این دو را نفر را لفظ استاد و مرشدم نام می برد. گولن جایگاه استادی را داشت. نمی خواهم اینها را آشتی بدهم، ولی اینها تعامل داشتند. برای کودتا، دخالت خارجی ها و انقلاب رنگی در جایی که مردم در صحنه باشند، جایی نمی ماند.