بررسی عملکرد زمستان و بهار بازار سهام/ ریزنمرات بورسی‌ها در دو فصل

خستگی معامله‌گران از روند فرسایشی معاملات در شرایطی که انتظارات برای حمایت عوامل بنیادی از رشدهای پرشتاب قیمت سهام در زمستان گذشته بی‌نتیجه مانده بود، شیب نزول قیمت‌ها را افزایش داد. بررسی‌ها نشان می‌دهد، از ابتدای سال جاری 21 صنعت از 37 صنعت فعال بورس با افت شاخص مواجه شدند. بر این اساس، به نظر می‌رسد صنایع مختلف بورسی با شناسایی سقف در پایان سال گذشته از ابتدای سال جاری در مسیر اصلاحی قرار گرفته‌اند. افت 29 درصدی شاخص گروه خودرو از ابتدای سال تا‌کنون موجب کاهش سطح بازدهی چشمگیر زمستان این گروه شده است. با این حال، میانگین رشد 126 درصدی برای نمادهای این گروه همچنان چشمگیر است. در حالی از ابتدای سال جاری تا‌کنون 21 صنعت در مسیر نزولی قرار گرفتند که از ابتدای زمستان تا پایان معاملات هفته گذشته تنها دو صنعت افت شاخص را ثبت کرده‌اند. به نظر می‌رسد جهش‌های قیمتی در زمستان سال 94 مانع از قرار گرفتن صنایع در سطح زیان (از ابتدای زمستان تا‌کنون) شده است.

زمستان بهاری بورس

خوش‌بینی نسبت به تغییر در شرایط اقتصادی کشور و به دنبال آن بازار سهام با رفع یکی از مهم‌ترین ریسک‌هایی که بازار در سال‌های اخیر با آن روبه‌رو‌ بود، شروعی بر رشدهای بی‌مهابای قیمت سهام بود. با وجود اینکه کارشناسان به لزوم تعدیل انتظارات در اوایل شروع رشد قیمت‌ها اشاره کرده بودند، بدون توجه به هشدارها، سرازیر شدن سیل عظیمی از نقدینگی به سهام متورم شدن قیمت‌ها را به دنبال داشت. گرچه از منظر بسیاری از کارشناسان اثری از حباب در قیمت سهام حتی در نقطه اوج آن در پایان سال گذشته وجود نداشت، اما همین کارشناسان به پیش‌خور شدن بخش اعظمی از خوش‌بینی‌ها در قیمت سهام به‌خصوص در برخی از گروه‌های مورد توجه اشاره دارند. به این ترتیب، بورس تهران که پس از نهایی شدن توافق هسته‌ای در تیر ماه 94 تا اوایل دی‌ماه این سال با رکود فرسایشی عمیقی مواجه بود، در ادامه با رسیدن برجام به فاز اجرایی و حذف تحریم‌های بین‌المللی به ناگهان با جهش‌های متوالی در کمال ناباوری در کمتر از سه ماه (زمستان 94) تا سطح 80 هزار واحد رشد کرد. این در حالی است که کارشناسان در دوره فرسایشی پاییز همان سال، خوشبینانه ترین مقدار رشد را کمتر از این مقدار عنوان می‌کردند. بر این اساس، می‌توان به انتظارات مازادی که نسبت به متحول شدن عوامل بنیادی در اندک زمانی پس از تحریم‌ها وجود داشت، پی برد. البته بسیاری نیز بدون درکی از اثر این تحریم‌ها صرفا بر اساس روند تغییرات قیمتی و هیجانات موجود در سهام، خرید را در دستور کار خود قرار می‌دادند، این فضا شرایط را برای خودنمایی فعالیت‌های سفته‌بازی فراهم ساخت. در نتیجه این گروه از فعالان بازار از طریق شبکه‌های مجازی سهام را به قول معروف داغ کردند. در نتیجه تمرکز نقدینگی در برخی گروه‌های بورسی رشدهای عجیب و بسیار بیشتر از انتظارات را برای سهام ایجاد کرد. به این ترتیب، در زمستان 94 از 37 صنعت بورسی تنها یک صنعت (دباغی و محصولات چرمی) با افت شاخص مواجه شد. در این میان، رشدهای خیره‌کننده‌ای در برخی گروه‌ها نیز مشاهده می‌شود. در این خصوص، 17 صنعت رشدی بیش از شاخص کل (این نماگر در زمستان رشد بیش از 30 درصدی ثبت کرد) را در سه ماه پایانی سال به ثبت رساندند. رشد‌های 112، 134و 217 درصدی به ترتیب در گروه‌های ساخت محصولات فلزی، محصولات چوبی و خودرو از جمله رشدهای عجیب این دوره بود.

شروع بورس 95 از قله

در این شرایط، سال 95 با قیمت‌های جهش یافته سهام در برخی گروه‌ها آغاز شد. گرچه در نخستین هفته سال سایر گروه‌ها در جهت جبران عقب‌ماندگی از گروه‌های پیشتاز برآمدند و شاخص کل را با رشد مواجه کردند، اما سرانجام با احساس رسیدن به سقف قیمت‌ها، روند نزولی آغاز شد. در این میان، تلاش‌های ابتری برای نگه داشتن کف شاخص با اعمال معاملات بلوکی انجام شد، با این حال، سیکل‌های معیوب بورس تهران در سال‌های گذشته بار دیگر تکرار شد و شاخص با کف شکنی‌های متوالی، به کانال 73 هزار واحدی برگشت. ریزش قیمت سهام در پی رشدهای پرشتاب، سناریوی محتملی بود که بر‌اساس تجربه سال‌های گذشته قابل پیش‌بینی بود. شروع سیکل‌های پیشین( رشد‌های سریع در ادامه‌ریزش پرشتاب) با خوش‌بینی نسبت به حذف ریسک سیستماتیک تحریم‌ها از بازار سهام رخ داد (نزدیک شدن به مذاکرات هسته‌ای). در ادامه نیز با برآورده نشدن انتظارات از این موضوع افت‌های مداوم را شاهد بودیم. آخرین سیکل هیجانی سهام از زمستان 94 آغاز شد. با وجود اینکه سایه تحریم‌ها از سهام برداشته شد، اما این بار مازاد انتظارات در تغییرات ناشی از حذف تحریم‌ها در کوتاه‌مدت، هیجانی مضاعف را در بازار سهام به وجود آورد. شاخص کل بورس تهران تا پایان هفته گذشته افت 9/ 7درصدی را از ابتدای سال به ثبت رساند. با وجود افت شاخص کل در روز پایانی هفته گذشته، اما برگشت قیمت‌ها از مسیر نزولی در میانه معاملات تا حدودی خوش‌بینی را نسبت به توقف سهام در مسیر نزولی ایجاد کرد. با این حال، حرکت سریع برخی از نمادها به سمت صف خرید به‌ خصوص در گروه‌هایی که پیش از این نیز با موج‌های هیجانی رشدهای خارج از عادتی را به ثبت رسانده‌اند، نگرانی برای تکرار سیکل معیوب هیجان این بار در مقیاس کوچک‌تر (از نظر دامنه‌نوسان) را به وجود آورده است. گرچه همچنان احتمال حکمرانی هیجان در تغییرات قیمت وجود دارد، اما به نظر می‌رسد توجه بسیار زیادی به عوامل بنیادی متمرکز شده است. در شرایطی که خرد جمعی بازار به سمت حمایت عوامل بنیادی حرکت کند، تکرار سیکل معیوب هیجان دور از انتظار است. در این خصوص، بررسی بازدهی شاخص صنایع مختلف از ابتدای سال به افت شاخص 21 صنعت اشاره دارد. در این میان، 11 صنعت افتی بیش از شاخص کل (افت 9/ 7 درصدی شاخص از ابتدای سال) تجربه کردند. گروه خودرو با افت 29 درصدی بیشترین افت را از ابتدای سال به ثبت رسانده است. در این میان، نکته قابل توجه ادامه رشد گروه محصولات فلزی و ثبت رشد نزدیک به 23 درصدی از ابتدای سال 95 است.

در حالی که گروه‌ها به‌طور کلی در مسیر اصلاحی از ابتدای سال جاری قرار گرفته‌اند، برخی از گروه‌‌ها همچنان به روند صعودی قیمت‌ها ادامه می‌دهند. این موضوع می‌تواند مشابه سیکلی که در شاخص کل در این بازه زمانی رقم زده است را برای سایر گروه‌ها نیز به دنبال داشته باشد.

سرانجام آخرین سیکل

شروع سال جدید به‌عنوان نقطه اوج در شاخص کل و بسیاری از صنایع ارزیابی می‌شود. روند ماه‌های اخیر شاخص کل (از ابتدای زمستان) را می‌توان به نیمی از یک موج کامل سینوسی تشبیه کرد. در زمستان گذشته شاخص کل و بسیاری صنایع با اوج‌گیری به قله خود نزدیک شدند، در ادامه اما، فشار فروش بخشی از این بازدهی را بر باد داد (شاخص از ابتدای زمستان گذشته رشد 20 درصدی را تا پایان هفته گذشته نشان می‌دهد). این موضوع برای شاخص 21 صنعت بورسی نیز صدق می‌کند، در این میان، سایر صنایع نیز با وجود رشدهای زمستان در بهار نیز به رشدهای خود ادامه داده‌اند. به این ترتیب، شاهد افزایش فاصله مقدار شاخص این گروه‌ها نسبت به کف خود در پایان آذر سال گذشته هستیم.

در این شرایط،گروه ابزار پزشکی با ثبت رشد 293 درصدی مشابه با پایان سال گذشته در صدر جدول بازدهی صنایع قرار دارد (در بازه زمانی از ابتدای زمستان تا پایان هفته گذشته). گروه خودرو که در زمستان گذشته رده دوم جدول بازدهی صنایع را در اختیار داشت، در شرایط کنونی و با افت مداوم از ابتدای سال به رده چهارم جدول بازدهی از ابتدای دی ماه تا‌کنون تنزل یافته است. شاخص برخی از گروه‌های بزرگ مانند محصولات شیمیایی نیز تا کف خود در ابتدای زمستان فاصله زیادی ندارد. در این میان، رشد صنایع کوچک تر که بستر مناسب تری را برای نوسان‌گیری دارند (به‌طور مثال گروه قند و شکر) نیز از ابتدای سال جاری مورد توجه قرار گرفته است. گروه قند و شکر رشد 9/ 15 درصدی از ابتدای زمستان سال گذشته تا‌کنون را ثبت کرده است. در شرایط کنونی ادامه معاملات سهام در گرو دو عامل است. از طرفی افزایش مشارکت حقوقی‌ها در سمت خرید و جذاب شدن قیمت سهام در فضای خوش‌بینی به آینده می‌تواند سدی در برابر ریزش بیشتر قیمت سهام و شاخص باشد. در این خصوص، می‌توان به تغییر مالکیت سهام با ارزش نزدیک به 300 میلیارد تومان از ابتدای سال جاری از سمت حقیقی‌ها به حقوقی‌ها اشاره کرد. در حالی که در زمستان با فعالیت حقیقی‌ها در سمت خرید 1500 میلیارد تومان نقدینگی از سوی این گروه از معامله‌گران وارد بازار شد، در شرایط کنونی شاهد خروج تدریجی نقدینگی از بازار هستیم. به نظر می‌رسد از یکسو فشار تسویه اعتبارات به خروج نقدینگی منجر شده است و از سوی دیگر، حقوقی‌ها نیز با هدف حمایت و بعضا جذابیت قیمت سهام مشارکت خود را در سمت خرید افزایش داده‌اند. از سوی دیگر، رشدهای هیجانی و تهی از عوامل بنیادی نیز می‌تواند مانعی در برابر رشد شدید قیمت سهام ایجاد کند. در ماه‌های آینده نیز بسته به اینکه عوامل بنیادی بتواند از قیمت سهام حمایت کند و از طرفی فرسایش خسته‌کننده‌ای بار دیگر بر بازار حاکم شود، می‌تواند قیمت سهام را با خود همراه سازد. البته اثر هیجان در ایجاد سیکل‌های کوتاه مدت نیز می‌تواند موثر باشد.