گزارشی از عمر ۴۶ ساله بازار سرمایه در آستانه طلیعه فجر / دوران طلایی بورس چگونه گذشت؟

بازار سرمایه نسبت به اوایل انقلاب اسلامی ایران دستخوش تغییر بسیاری شده است؛ از معامله یک میلیونی چند نماد تا معاملات چند صد میلیاردی در سال‌ جاری از اتفاقات بورس است.

به گزارش فارس، بورس اوراق بهادار تهران در بهمن‌ماه سال 1346 بر پایه قانون مصوب اردیبهشت ‌ماه 1345 تأسیس شد.

دوران فعالیت بورس اوراق بهادار را می ‌توان به چهار دوره تقسیم کرد: دوره نخست (1357-1346)، دوره دوم (1367-1358)، دوره سوم (1383-1368) و دوره چهارم (از 1384 تاکنون (بورس اوراق بهادار از پانزدهم بهمن سال 136 فعالیت خود را با انجام چند معامله بر روی سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی آغاز کرد.  در پی آن شرکت نفت پارس، اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه، اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباس ‌آباد به بورس تهران راه یافتند.

در این دوره گسترش فعالیت بورس اوراق بهادار بیشتر مرهون قوانین و مقررات دولتی بود که از جمله می‌توان مواردی همچون؛ تصویب قانون گسترش مالکیت سهام واحدهای تولیدی در اردیبهشت 1354 که به ‌موجب آن مؤسسات خصوصی و دولتی موظف شدند، به ‌ترتیب 49% و 94% سهام خود را به شهروندان عرضه کنند؛ تصویب قانون معافیت ‌های مالیاتی برای شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار در سال 1354 اشاره کرد.

طی 11 سال فعالیت بورس تا پیش از انقلاب اسلامی در ایران، تعداد شرکت ‌ها و بانک ‌ها و شرکت ‌های بیمه پذیرفته شده از 6 بنگاه اقتصادی با 6.2 میلیارد ریال سرمایه در سال 1346 به 105 بنگاه با بیش از 230 میلیارد ریال در سال 1357 افزایش یافت.

همچنین ارزش مبادلات در بورس از 15 میلیون ریال در سال 1346 به بیش از 34 میلیارد ریال طی سال1357 افزایش یافت.

دوره دوم 1367- 1358

در سال‌ های پس از انقلاب اسلامی و تا پیش از نخستین برنامه پنج ساله توسعه اقتصادی، دگرگونی‌ های چشمگیری در اقتصاد ملی پدید آمد که بورس اوراق بهادار تهران را نیز در برگرفت. نخستین رویداد، تصویب لایحه قانون اداره امور بانک‌ها در تاریخ هفدهم خرداد 58 توسط شورای انقلاب بود که به موجب آن بانک‌ های تجاری و تخصصی کشور در چارچوب 9 بانک شامل 6 بانک تجاری و 3 بانک تخصصی ادغام و ملی شدند.

چندی بعد و در پی آن شرکت‌های بیمه نیز در یکدیگر ادغام شده و به مالکیت دولتی درآمدند و همچنین تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران در تیرماه سال 1358 موجب شد، تعداد زیادی از بنگاه‌ های اقتصادی پذیرفته شده در بورس از آن خارج شوند، به‌ گونه‌ ای که تعداد آنها از 105 شرکت در سال 1357 به 56 شرکت در پایان سال 1367 کاهش یافت.

حجم معاملات سهام در این دوره از 2.34 میلیارد ریال در سال 1357 به 9.9 میلیارد ریال در سال 1367 کاهش یافت و میانگین نسبت حجم معاملات سهام به GDP به کمترین میزان در دوران فعالیت بورس رسید که از مهمترین دلایل آن شرایط جنگی و روشن نبودن خطوط کلی اقتصاد کشور بود.

بدین ترتیب در طی این سال‌ها، بورس اوراق بهادار تهران دوران فترت خود را آغاز کرد که تا پایان سال 1367 ادامه یافت.

دوره سوم 1383- 1368

با پایان یافتن جنگ تحمیلی، در چارچوب برنامه 5 ساله اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران تجدید فعالیت بورس اوراق بهادار تهران به ‌عنوان زمینه‌ای برای اجرای سیاست‌های خصوصی‌سازی مورد توجه قرار گرفت.

بر این اساس، سیاست‌ گذاران در نظر دارند، بورس اوراق بهادار با انتقال پاره ‌ای از وظایف تصدی ‌های دولتی به بخش خصوصی، جذب نقدینگی و گردآوری منابع پس‌اندازی پراکنده و هدایت آن به سوی مصارف سرمایه ‌گذاری، در تجهیز منابع توسعه اقتصادی و انگیزش مؤثر بخش خصوصی برای مشارکت فعالانه در فعالیت‌ های اقتصادی، نقش مهم و اساسی داشته باشد.

در هر حال، گرایش سیاست ‌گذاری ‌های کلان اقتصادی به استفاده از ساز و کار بورس، افزایش چشم ‌گیر شمار شرکت ‌های پذیرفته شده و افزایش حجم فعالیت بورس تهران را در بر داشت، به ‌گونه ‌ای که حجم معاملات از 9.9 میلیارد ریال سال 1367 به 104.202 میلیارد ریال در پایان سال 1383 رسید و تعداد بنگاه‌های اقتصادی پذیرفته شده در بورس تهران از 56 شرکت به 422 شرکت افزایش یافت.  در این دوره دولت مجموعه‌ای از قوانین و مقررات در راستای گسترش بازار بورس اوراق بهادار وضع نمود که تأثیر به سزایی در افزایش حجم معاملات داشت.

تبصره 35 قانون بودجه سال 1378 کل کشور که در آن به وظیفه دولت نسبت به تعیین تکلیف همه شرکت ‌های بخش دولتی از راه ادغام، واگذاری و فروش سهام به بخش‌ های خصوصی و تعاونی اشاره شد.

ماده 94 قانون برنامه سوم توسعه (1383- 1379) که بر اساس آن شورای بورس موظف شد، تا کارهای لازم را برای ایجاد شبکه رایانه‌ای بازار سرمایه ایران به‌منظور انجام گرفتن داد و ستد الکترونیک اوراق بهادار در سطوح ملی و پوشش دادن خدمات اطلاع‌رسانی در سطح ملی و بین‌المللی انجام دهد.

همچنین بر اساس ماده 95 برنامه سوم توسعه، شورای بورس مجاز شد تا دست به راه‌اندازی بورس‌های منطقه‌ای در سطح کشور بزند و راهکارهای لازم را برای قابل معامله شدن دیگر ابزارهای مالی در بورس اوراق بهادار فراهم کند.

از سال 1369 محاسبه شاخص بهای سهام در بورس اوراق بهادار تهران آغاز شد که مقدار آن از 472 واحد در سال 1370 به 12.113 واحد در سال 1383 رسید.

دوره چهارم از سال 1384 تاکنون

در سال 1384، نماگرهای مختلف فعالیت بورس اوراق بهادار در ادامه روند حرکتی نیمه دوم سال 1383، همچنان تحت تأثیر رویدادهای مختلف داخلی و خارجی و افزایش بی‌رویه شاخص‌ها در سال‌های قبل، از روندی کاهشی برخوردار بودند و این روند، به جز دوره کوتاهی در آذرماه تا پایان سال قابل ملاحظه بود.

به‌‌ هر حال از آذرماه سال 1384، سیاست‌ها و تلاش دولت و سازمان بورس باعث کند، شدن سرعت روند کاهشی معیارهای فعالیت بورس شد. درحالی‌که شاخص کل در پایان سال 1384 به 9.459 واحد رسیده بود، طی سال 1385 از مرز 10.000 واحد عبور کرد و در نهایت در پایان سال مذکور 9.821 واحد را تجربه کرد.

همچنین کاهش چشم‌ گیر معاملات سهام در سال 1384، با توجه به اقدامات مؤثر مورد اشاره در سال 1385 به تعادل نسبی رسید، به نحوی که ارزش معاملات سهام و حق تقدم در سال 1384 در حدود 56.529 میلیارد ریال و در سال 1385 معادل 55.645 میلیارد ریال ارزیابی شد.

تعداد شرکت ‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار از 422 شرکت در پایان سال 1383 به 435 شرکت در پایان سال 1385 افزایش یافت.  به گزارش فارس، در این دوره اتفاقاتی مهمی‌ رخ داد که از جمله آن‌ها، تصویب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران (یکم آذرماه 84)، تشکیل شورای عالی بورس و اوراق بهادار، تشکیل سازمان بورس و اوراق بهادار، تشکیل بورس اوراق بهادار تهران (شرکت سهامی عام)، تشکیل شرکت سپرده‌ گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، بورس اوراق بهادار تهران (شرکت سهامی عام) به موجب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران، مصوب آذرماه 1384 تأسیس شده است.

* راه‌ اندازی فرابورس و بورس انرژی ایران

از آنجا که یکی از بهترین و شفاف ‌ترین مکانیزم‌ های قیمت گذاری محصولات، عرضه آنها در بورس است، در اوایل دهه 80 ایده تاسیس بورسی برای انجام معاملات نفت طی فرآیندی مشترک میان وزارتخانه ‌های نفت و اقتصاد شکل گرفت.

در فاز نخست برای محقق شدن این ایده در اواخر بهمن 1386 مبادلات فرآورده های نفت و پتروشیمی در بازار سرمایه آغاز شد.

از سویی با وجود زیرساخت‌های موجود در صنعت برق کشور که آن را از کشورهای منطقه متمایز می‌سازد، همزمان با فعالیت‌ها در راستای شکل گیری بورس نفت، لزوم راه اندازی بورس برق در ادامه توسعه بازار برق کشور احساس شد. در خرداد 87 شورای عالی بورس با تاسیس بورس برق موافقت می ‌کند.

در این بین تشکیل بازاری منسجم برای در بر گیری همه کالاهای از جنس انرژی و تشکیل بورسی جامع و واحد برای معاملات انواع حامل ‌های انرژی پیشنهاد شد.

تلاش‌ ها برای ورود نفت و سایر حامل‌ های انرژی به بازار سرمایه و تعیین قیمت این محصولات در بورس، اوایل سال 1390 شکل دیگری یافت. در این سال شورای عالی بورس تصمیم گرفت بورسی را با محوریت حامل‌ های انرژی شکل دهد.

شورای عالی بورس و اوراق بهادار در جلسه سی ‌ام خرداد ماه 90 با تجمیع درخواست‌ های جداگانه برای راه اندازی بورس نفت و برق به راه‌اندازی بورس انرژی رای داد.

بر این اساس بورس انرژی به عنوان چهارمین بورس کشور جهت عرضه محصولات نفت و مشتقات نفتی، برق، گاز طبیعی، زغال سنگ و سایر حامل‌های انرژی شکل گرفت.

در تاریخ یازدهم اسفند 1390 مجمع عمومی مؤسس شرکت بورس انرژی برگزار شد و از بین کاندیداهای عضویت در هیئت مدیره، 7 عضو اصلی و 2 عضو علی ‌البدل انتخاب شدند.  در ادامه با مشخص شدن ترکیب هیئت مدیره بورس انرژی، در تاریخ بیست و پنجم اردیبهشت ماه یک هزار و سیصد و نود و یک هجری شمسی، آقای شاپور محمدی مدرس دانشگاه تهران به عنوان نخستین مدیرعامل چهارمین بورس کشور انتخاب و برای تایید به سازمان بورس معرفی شد.

این بورس، ماه آینده پس از طی 12 ماه از فعالیتش، یکساله خواهد شد که تاکنون اهداف آن در بخش معاملات برق، محصولات پتروشیمی و نفت محقق شده اما معاملات نفت خام در پیچ وخم بسترسازی ‌های عرضه آن است که طبق گفته مدیرعامل فعالی آن، سیدعلی حسینی این امر نیز محقق خواهد شد.

فرابورس ایران در تاریخ بیست‌ودوم آبان 87 زیر نظر سازمان بورس در اداره ثبت شرکت‌ ها و مؤسسات غیرتجاری تهران به ثبت رسید و فعالیت خود را آغاز کرد.

پس از تدوین و تصویب دستورالعمل‌های مورد نیاز جهت پذیرش و دستورالعمل اجرایی نحوه انجام معاملات فرابورس و ایجاد زیر ساخت‌ لازم، بازار فرابورس ایران در تاریخ 6 مهرماه 1388 به طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد.

به گزارش فارس، در ادامه نگاهی به فعالیت‌ها، میزان معاملات و دستاوردهای بازار سرمایه (بورس های 4 گانه) پس از سی‌وپنجمین طلیعه فجر انقلاب اسلامی ایران در آستانه این ایام‌ الله داریم.

اکنون ارزش بازار بورس تهران به 406 هزار میلیارد تومان رسیده که نسبت به سال گذشته رشد بیش از 138 درصدی را نشان می‌دهد؛ در فرابورس نیز ارزش بازارها به 97 هزار میلیارد تومان نزدیک شده که نسبت به سال گذشته رشد 96 درصدی دارد؛ در مجموع ارزش بازارهای سهام از 220 به 506 هزار میلیارد تومان یعنی 2.5 برابر افزایش رسیده است.

امسال به لحاظ ارزش و میزان معاملات به نسبت سال‌های گذشته، استثنایی‌ترین سال به شمار می‌رود که همه چشم‌ها نیز به این بازار دوخته شده است.

ارزش معاملات بورس تهران به 18 هزار و 300 میلیارد تومان رسیده که نسبت به دوره مشابه سال قبل نشان از افزایش 4 برابری است؛ دفعات معاملات نیز نسبت به دوره مشابه سال قبل افزایش چشمگیری داشته و شاخص کل بورس نیز تا امروز با بازدهی 116 درصدی به رقم 82 هزار واحد رسیده است در حالی که این میزان در ابتدای امسال 38 هزار و 41 واحد بود.

معاملات بورس کالایی ایران

در رینگ‌های پتروشیمی، فلزات و فرآورده‌های نفتی تا به امروز 34 هزار و 600 میلیارد تومان معامله انجام شده که سال گذشته این میزان 22 هزار و 700  میلیارد تومان بود.

معاملات بورس انرژی ایران  

تاکنون 310 میلیارد تومان معامله در بورس انرژی ایران انجام شده است؛ این میزان با توجه یک ساله بودن آن رقم قابل توجهی است که همواره در حال افزایش است.

معاملات آنلاین در بازار سهام

پس از گذشت 46 سال از عمر بورس‌های اوراق بهادار و کالایی اکنون دیگر معاملات کاغذی جای خود را به بسترهای الکترونیکی با امنیت بالا در فضای مجازی داده است که این مهم با توجه به پیشرفت‌های جدید در حال تحولات فراوانی است.

اکنون حدود 70 درصد معاملات هم‌اکنون از بستر معاملاتی آنلاین انجام‌ می‌شود که به لحاظ ارزش حدود 40 درصد میزان معاملات را به خود اختصاص می‌دهد؛ افزایش زیر ساخت‌ های الکترونیکی و آنلاین قطعا موجب گسترش دسترسی به بازار سرمایه خواهد بود؛ ناگفته نماند، اکنون بیش از 1050 ایستگاه معاملاتی برای سرمایه‌گذاران فعال است.

همچنین در گذشته، امکان خرید سرمایه‌گذاران خرد در بورس کالا وجود نداشت که اکنون با توجه به بسترسازی ‌های انجام گرفته این مهم نیز به زودی محقق خواهد شد.

راه ‌اندازی بازاری جدید برای تجاری سازی ایده‌ ها / برندها در ایران ارزش‌ گذاری می‌ شوند

همچنین امسال دستورالعمل بازار ایده تصویب و ابلاغ شده و اولین معاملات آن نیز با توجه به رایزنی ‌ها قراراست تا پایان امسال کلید بخورد.

پس از راه ‌اندازی بورس ایده در ایران، امکان تجاری سازی ایده‌ها و برندها فراهم شده و به قولی جلوگیری از فرار مغزها و ایده‌ها در کشور با چنین اقدام مثبتی، از اهداف آنست.

با توجه به دستورالعمل بورس ایده، معاملات به سه شکل امکان‌ واگذاری ایده به شکل دائمی، مدت معین و یا مشارکتی امکان پذیر می ‌شود.

اوراق خزانه اسلامی اولین تجربه انتشار اوراق بدون کوپن سود

اولین بسته اوراق خزانه اسلامی طبق قانون به میزان 1000 میلیارد تومان از طریق فرابورس منتشر خواهد شد که معاملات ثانویه آن نیز در این بازار انجام می‌ شود. این اوراق نرخ سود مشخص نداشته و در بازار فرابورس به زیر قیمت اسمی هم معامله خواهند شد و قیمت آن در بازار ثانویه فرابورس تعیین و سود سرمایه‌ گذاران در آن مشخص خواهد شد.

انتشار اوراق استصناع (طلب احداث صنعت) و مشارکت قابل تبدیل به سهام و صندوق‌های پروژه در بازار سرمایه یکی دیگر از اقدامات برای تأمین مالی صنایع خواهد بود.

بنابراین گزارش، پذیرش عضویت سازمان بورس و اوراق بهادار در سازمان بین‌المللی XBRL یکی از اخبار مثبت بازار سرمایه، در سال جاری است که به همت مدیران فناوری اطلاعات سازمان بورس و اوراق بهادار محقق شده است.

گفتنی است، دوره 46 ساله بورس در حالی با رشد و رونق همراه بوده است که ابزارهای بسیاری از جمله ای ‌تی ‌اف‌ ها (صندوق های قابل معامله بورسی) در آن ظهور کرده‌ ند تا ریسک‌ های بالای سرمایه ‌گذاران در آن مدیریت شود.