اهمیت بهره مندی از پتانسیل جا مانده توثیق سهام

سیاوش وکیلی، کارشناس ارشد بازار سرمایه - در مراودات و مباحث مالی امروز سهام یا اوراق بهادار به عنوان اموال اعتباری تلقی شده و در واقع دارایی های نوین هستند و بخش مهمی از دارایی های اشخاص محسوب می شوند و در کنار سایر انتفاعاتی که این اموال برای مالکین خود فراهم می کنند، امکان وثیقه گذاری آنها نیز میسر بوده و از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

در بسیار ی از نظام های حقوقی دنیا امکان توثیق مورد پذیرش قرار گرفته است. خوشبختانه در نظام حقوقی ایران نیز بر اساس مفاد مواد 772 و 774 قانون مدنی  این حق به رسمیت شناخته شده است. 

لیکن بر مبنای عرف معمول متاسفانه از این پتانسیل در بانک ها و موسسات مالی استفاده نمی شد و تنها در مواردی در معاملات بزرگ صرفا اشخاص حقوقی از این پتانسیل می توانستند با اعمال یک سری محدودیت ها و حداقل های سلیقه ای در برابر بانک ها و موسسات مالی و اعتباری بهره مند شوند. 

خوشبختانه با ابلاغ سازمان بورس اکنون این امکان برای کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی فراهم شده است. توثیق سهام از حیث معنایی فرآیندی است که در آن یک شخص می تواند سهام و عواید حاصله از آن را با نرخ های تابلو و با ضریبی مورد توافق در قبال تسهیلات و بدهی دریافتی به نفع شخص تسهیلات دهنده با استفاده از سامانه جامع شرکت سپرده گذاری مرکزی وثیقه کند.

به نحوی که در سررسید اگر بدهکار نتوانست به تعهدات خود عمل کند ، وثیقه گیرنده می تواند با ساز و کارهای مشخص و مدونی سهام مورد توثیق را به فروش رسانده و طلب خود را از این محل برداشت نماید.

این امکان در ابتدا برای سهامداران عدالت پیگیری می شد که سهامداران با خودداری از فروش سهام ارزشمندشان بتوانند نیاز مالی خود را از محل دریافت تسهیلات بانکی و در قبال توثیق این سهام بدون نیاز به ضامن تامین کنند. اما با توجه به گسترش فضای سهامداری در میان اکثریت جمعیت کشور اکنون این امکان برای همگان فراهم است. 

توثیق سهام موجب گسترش فعالیت بانک ها شده و باعث افزایش کارمزد و درآمد سود تسهیلات اعطایی بانک ها از محل درآمدهای مشاع می شود.

اینگونه درآمدها در واقع از جمله در آمدهای اصلی بانک ها می باشد و لذا تصویب و اجرایی شدن امکان توثیق سهام باعث رونق صنعت بانکداری در بازار سرمایه خواهد بود. از طرف دیگر شرط بهره مندی سهامداران از این پتانسیل ثبت نام در سامانه سجام است که این امر عملا منافع زیادی برای سهامداران نیز در پی دارد و آنها به راحتی می توانند سود سهام و سایر مطالباتشان را از شرکت ها دریافت کنند.

با تمرکز عملیات در سامانه سجام تعاملات سهامداران با ناشرین به راحتی صورت می گیرد. از دیگر مزایای طرح توثیق کاهش پرونده های حقوقی ناشی از اختلاف بین بدهکاران و بستانکاران و خلوت شدن محاکم قضایی است. زیرا در صورت عدم ایفای تعهدات از سمت قرض گیرنده ، قرض دهنده به سادگی تنها با تکمیل چند فرم نسبت به وصول طلب خود اقدام می نماید.

در راستای بهبود و فراگیر شدن این روش پیشنهاد می شود بانک مرکزی قبول توثیق سهام را به بانک ها تکلیف قانونی کند تا بانکها سلیقه ای رفتار نکنند. زیرا در عمل مشاهده می شود که برخی از بانک ها به بهانه نوسانات قیمت سهام ضرایب دو یا چند برابری را به عنوان وثیقه طلب می کنند و یا فقط نمادهای خاصی را می پذیرند.

در حالی که کلیه نمادهای پذیرش و درج شده در تابلوی معاملاتی بورس ها این قابلیت را دارند. همچنین لازم است انجام از ابتدا تا انتهای  این فرآیند بصورت الکترونیکی و در مدت زمان حداقلی صورت گیرد. 

یکی از اقدامات بسیار مناسب از روی کار آمدن تیم مدیریتی جدید سازمان بورس مجموعه اقدامات به عمل آمده در راستای پرداخت سود سهام سنواتی و مطالبات حاصل از فروش حق تقدم های استفاده نشده فروش رفته سهامداران می باشد که به ناشرین ابلاغ شده تا از طریق سامانه سجام این اقدام را انجام دهند.

این اقدام هر چند اقدام ارزنده ای است اما به زعم اینجانب فاقد ضمانت اجرایی لازم است و بدین نحو که اگر ناشری اقدامی در این خصوص به عمل نیاورد، سازمان بورس ابزاری برای الزام ناشر به انجام این کار ندارد.

زیرا محدودیت های قانونی از دید قانون تجارت وجود دارد که نمی توان ناشر را به انجام این اقدام وادار کرد. به عنوان راهکار جایگزین پیشنهاد می کنم ناشرین فارغ از بحث پرداخت ملزم و موظف شوند صورت ریز مطالبات سود سهام سنواتی و مطابات حق تقدم های استفاده نشده فروش رفته را به شرکت سپرده گذاری مرکزی ارسال کنند تا این مطالبات در سجام هر یک از سهامداران نمایش داده شود. در این صورت سهامداران به نحو مقتضی پیگیر دریافت این مطالبات شان خواهند بود. از طرف دیگر هم جلوی تالی فاسد برخی سود جویان هم گرفته می شود؛ زیرا بعضا مشاهده شده که در برخی موارد این مبالغ با سند سازی از حساب سهامداران در بعضی از شرکت ها خارج شده است.