چهار شاخه فناوری؛ کلید احیا بخش معدن در ایران

علی گلشنی، کارشناس حوزه تکنولوژی و نوآوری - حوزه معدن و صنایع معدنی از جمله محرک­ های مهم در اقتصاد جهانی به شمار می آید و جایگاه اولیه در زنجیره تامین مورد نیاز بسیاری از صنایع است.

این صنعت نقش مهم و کلیدی در توسعه اقتصادی بسیاری از کشورها و افزایش تولید ناخالص ملی، سرانه درآمد، خودکفایی صنعتی و ایجاد اشتغال دارد.

معدن و صنایع معدنی نه­ تنها از طریق ایجاد اشتغال مستقیم درآمد خانوارها را افزایش می­دهد بلکه از طریق ارتباط با سایر بخش­های اقتصادی کشور موجب افزایش تولید و اشتغال می­ شود.

به طوری که به ازای استخدام هر یک نفر در شرکت ­های معدنی، 3 تا 4 نفر در سایر بخش­های اقتصاد شاغل می­شوند. بررسی ها نشان می دهد که از هر 8 هزار میلیارد دلار گردش مالی بخش صنعت دنیا، 2.2 هزار میلیارد دلار (حدود 30%) آن به صنعت معدن اختصاص دارد.

گزارش وال استریت نشان می دهد که نفت، گاز، زغال­ سنگ، جنگل، چوب، طلا، نقره، مس، اورانیوم، آهن خام و فسفات به­عنوان شاخص ثروت همواره در نظر گرفته می شوند و با این رویکرد کشورهای روسیه، آمریکا، عربستان و کانادا در رتبه­های اول تا چهارم جهان و ایران با 3.27 تریلیون دلار از منابع زیرزمینی طبیعی در رتبه پنجم دنیا قرار دارند.

ایران دارای 68 نوع ماده معدنی غیر نفتی و 7% از ذخایر معدنی دنیاست که در حال حاضر 1% از آن­ها بهره­برداری شده­اند که در مقایسه با استاندارد جهانی (5 درصد)، نشان از ظرفیت بالای رشد این حوزه در کشور دارد.

از دیگر دلایل جایگاه ممتاز کشور در این حوزه می­توان به تنوع مواد معدنی، موقعیت ممتاز سوق­الجیشی، دسترسی به آب­های آزاد و مرزهای زمینی، دسترسی به بازار وسیع منطقه ­ای، زیرساخت­ های مناسب برای استقرار صنایع و امکان توسعه تجارت بین ­المللی و صادرات مجدد را نام برد.

تمامی فعالیت ­های صورت گرفته در کشور در این حوزه به صورت سنتی بوده است و کمتر به رویکردهای نوین در حوزه اکتشاف، استخراج و فرآوری و یا حتی تامین مالی و مخارج فعالیت­ های مذکور توجه شده است.

همچنین به گفته کارشناسان وزارت صمت در کشور چیزی در حدود ۴۴۰۰ معدن غیر فعال وجود دارد که بخش قابل توجهی از آن­ها با استراتژی­های اجرایی و تامین مالی مناسب پتانسیل فعال شدن را دارند.

امروزه فناوری ­های دیجیتال بهترین ابزار جهت هدایت صنایع مختلف هستند که معدن و صنایع معدنی از این قائله مستثنا نیستند. به طور کلی 4 شاخه از فناوری­های جدید قابلیت استفاده در معدن و صنایع معدنی کشور را دارند که توجه به آن­ها الزامی است.

شاخه اول، داده ­ها، اطلاعات و قدرت محاسباتی، قرار دادن تعداد زیادی حسگر در اشیا فیزیکی، تجزیه و تحلیل و امکان برقراری ارتباطات بین تجهیزات و ماشین ­آلات به طور فزاینده ای مقرون به صرفه و در دسترس است.

حسگرهای موجود در چاه ­های نفت از راه دور در اعماق دریا باعث بروز علائم هشدار دهنده در هنگام کنترل مشکلات در مرکز کنترل مرکزی می­ شوند.

شرکت ­های معدنی در حال حاضر می­توانند با استفاده از سنسورهای هوشمند تصویر دقیق و سازگارتری از واقعیت و چهره سنگ بیش از هر زمان دیگری بدست آورند.

شاخه دوم؛ تجزیه و تحلیل و هوش مصنوعی

پیشرفت در تجزیه و تحلیل، از یادگیری ماشین گرفته تا تکنیک های آماری بهبود یافته برای تلفیق داده­ها، به تبدیل مجموعه داده­ای گسترده به پیش­بینی دقیق­تر از احتمال وقایع آینده کمک می کند. به عنوان مثال شرکت های مخابراتی از الگوریتم­های هوشمند برای پیش­بینی خرابی مشتری استفاده می­کنند. خرده فروشان از این الگوریتم­ها برای ارائه پیشنهادات خود به مشتریان استفاده می­کنند.

فعالیت­های پیچیده استخراج مانند مدل­سازی زمین­شناسی، برنامه­ریزی روزانه و نگهداری ماشین­آلات، بهینه­سازی هوشمند از مهمترین نمونه­های کارایی الگوریتم­های آماری در معدن و صنایع معدنی هستند.

شاخه سوم، تعامل انسان و ماشین

تلفن­های هوشمند نه­تنها نحوه تعامل مردم با یکدیگر بلکه با ماشین­آلات را نیز تغییر داده است. امروزه مردم در خرید، رزرو تاکسی، مسیریابی، نظارت بر سلامتی و ... به تلفن­های هوشمند خود اعتماد می­کنند.

برنامه ­های کاربردی نیز به سرعت در زمینه صنعتی در حال گسترش است. یک نمونه از گجت ­های هوشمند در معادن و کارخانه­ های فرآوری عینک هوشمندی است که دستورالعمل­ هایی را برای کارگرانی که در یک یک معدن و یا خط فرآوری کار می­کنند یا کارگری که تعمیرات تجهیزات را انجام می دهد، بهبود می بخشد.

مثال دیگر از این مورد لباس کار هوشمندی است که با بهره­گیری از حسگرهایی که داخل آن تعبیه شده است، داده ­هایی در مورد شرایط خطرناک و وضعیت جسمی کارگران به مدیران منتقل می­کند و نتایج ایمنی را بهبود می­بخشد.

شاخه چهارم؛ شبیه­ سازی

پیشرفت در زمینه رباتیک باعث می­شود تجهیزاتی با قیمت مناسب و موثرتری طراجی و پیاده ­سازی شوند. هزینه ساخت ربات­های صنعتی از سال 1990 تاکنون50 درصد کاهش یافته است، در حالی که هزینه­ های کارگری در همه جای دنیا افزایش یافته است.

در همین حال، پیشرفت فناوری در حوزه شبیه­ سازی و هوش مصنوعی باعث افزایش پیچیدگی رباتیک و گسترش کاربردهای آن­ها در قسمت­ های مختلف معدنکاری نظیر اکتشاف، استخراج و فرآوری شده است.

به ­طور کلی، فناوری­ های دیجیتال باعث ایجاد تغییر اساسی در نحوه کار معادن ایجاد می­ کنند و توجه به آن­ها برای پیشرفت در بخش معدن و صنایع معدنی امری ضروری برای کشور است.

از آنجایی که نیروی انسانی و دانش فنی در حوزه فناوری اطلاعات و تجارت الکترونیک در کشور جز نقاط قوت ما محسوب می­ شود، می ­توان با برنامه­ ریزی­ های ملی و یا ایجاد جذابیت در بخش خصوصی برای ورود به معدن و صنایع معدنی و رشد معدنکاری نوین اقدام کرد تا سریعتر شاهد رشد و شکوفایی این بخش مهم و استراتژیک در کشور باشیم.