زعفران ایرانی حالا دیگر فقط یک چاشنی نیست

حمیده صادقی

محصولات کشاورزی از قبیل زعفران، پسته و … در بازار بورس کالا به‌صورت گواهی سپرده کالایی معامله می‌شود.. در این مطلب قصد داریم که به شناخت بیشتر بازار زعفران بپردازیم؛ چراکه شناخت بازار نقدی کالا منجر به دید بهتر نسبت به آن کالا و معاملات بهتر آن در بورس و قابل پیش‌بینی بودن و حتی جذب سرمایه برای آن بازار خواهد شد.

تجارت خارجی زعفران با بورس کالای بین المللی

بورس کالا به‌صورت طبیعی باعث شفاف شدن قیمت‌ها می‌شود؛ چراکه قیمت ها در بورس به‌صورت روزانه و لحظه‌ای مشخص می‌گردد. همین امر کمک بزرگی به بحث شفافیت قیمت ها در بخش کشاورزی می‌کند و موجب اطلاع کشاورزان از قیمت‌های واقعی می‌شود. از طرفی معاملات زعفران در بورس کالا سبب لزوم رعایت استانداردهای بورس است که این بستر در کاهش صادرات محصول بی‌کیفیت نیز تأثیرگذار است.

زعفران اصیل ایرانی، محصولی منحصربه‌فرد با ارزش‌های جهانی بوده که حفظ جایگاه تاریخی و بین‌المللی آن، در رأس سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی و سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران قرار دارد. در سال زراعی گذشته با توجه به نوسانات ارزی، قیمت هر کیلوگرم زعفران نگین حدود ۱۳ میلیون تومان بود؛ ولی در سال جاری این رقم به پایین‌تر از ۸ میلیون تومان تنزل یافت. منشأ این کاهش شدید قیمت در خارج از کشور و با ترفندهای دامپینگی دلالان بین‌المللی بوده است.

بورس بین المللی زعفران

یکی از راه‌های رشد فروش زعفران ایرانی در بازارهای بین‌المللی، ایجاد بورس بین المللی زعفران است (عرضه زعفران در رینگ صادراتی بورس). با توجه به اینکه در حال حاضر ۹۵ درصد زعفران دنیا در ایران تولید می‌شود، اما سهم ایران از صادرات زعفران در دنیا تنها ۱۱.۵ درصد است. از مهم‌ترین دلایل سهم کم ایران از صادرات در دنیا می‌توان به فروش فله‌ای و بدون برند زعفران ایرانی اشاره نمود. همچنین نباید از سهم کشورهای رقیب همچون افغانستان و اسپانیا غافل شد. این کشورها تلاش زیادی برای برند سازی زعفران خود در دنیا انجام داده‌اند.

ایران قصد دارد که با ایجاد بورس بین المللی زعفران سهم خود را در صادرات دنیا افزایش دهد. در آینده‌ای نه‌چندان دور باید شاهد افتتاح معاملات زعفران در رینگ صادراتی باشیم. با مبنا قرار گرفتن قیمت های زعفران در بورس ایران، بستری برای بهبود برندینگ زعفران ایرانی در جهان و همچنین اعتماد بیشتر سرمایه گذاران به این قیمت‌ها ایجاد خواهد شد.

تولید زعفران در ایران ۴۳۰ تن است و فاصله زیادی با دیگر کشورهای تولیدکننده زعفران در جهان دارد، به‌طوری‌که کل زعفرانی که در دنیا تولید می‌شود ۵۰۰ تن است. در کشورهایی مانند افغانستان، چین، هندوستان و اسپانیا در مجموع ۷۰ تن زعفران تولید می‌شود. کشورهای دیگر مانند آلمان که به‌تازگی اقدام به تولید زعفران کرده‌اند، رقیبی برای ایران محسوب نمی‌شوند؛ زیرا این کشورها شرایط مناسب برای تولید زعفران ندارند.

تولید زعفران نیاز به دانش فنی خاصی ندارد و کشورهای دیگر نیز می‌توانند به تولید زعفران بپردازند. مهم‌ترین عامل در تولید زعفران، خو پذیری مردم منطقه برای کاشت این محصول است. فرهنگ و محیط جوامع کشاورزی ما برای تولید این محصول آماده شده است. یکی از مشکلات رشد بازار بین المللی زعفران در دنیا، قاچاق پیاز زعفران است و با توجه به اینکه مرزهای کشورمان نیز زیاد است، این اتفاق به یک معضل برای صنعت زعفران تبدیل شده است.

با تلاش‌هایی که توسط بازرگانان ایرانی در حال انجام است، عقب‌ماندگی ایران در بازار صادراتی این محصول در جهان، فروش با ارزش‌افزوده بالا و در اوزان کوچک و با برند ایران در حال بهبود است. درصورتی‌که بودجه به این مهم اختصاص یابد، بخش خصوصی ایران، سازمانی به نام «اوسک» مانند اوپک در حوزه زعفران ایجاد می‌کند تا کشورهایی که در حوزه تولید این محصول در دنیا فعال هستند با محوریت ایران، گرد هم جمع شوند. درصورتی‌که بتوانیم اوسک را شکل دهیم، می‌توانیم بازار بین المللی زعفران را از دست اسپانیا خارج کنیم. تاکنون برند ملی زعفران ثبت شده و بخش خصوصی نیز به دنبال دریافت برند بین‌المللی زعفران است که می‌تواند مشکلات تجارت این محصول را رفع کند؛ بر این اساس نیم درصد از درآمد صادرات زعفران به توسعه تجارت آن اختصاص می‌یابد.

تحلیل عوامل مؤثر بر قیمت زعفران

ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده زعفران در جهان بوده که بخش عمده محصول زعفران ایران صادر میگردد؛ بنابراین با در نظر گرفتن این موضوع، مهمترین عوامل مؤثر بر قیمت زعفران را می‌توان به ترتیب زیر دسته‌بندی نمود:

1. نوسانات نرخ ارز
2. تقاضای جهانی و داخلی زعفران
3. عرضه زعفران
4. قوانین و مقررات
5. تعرفه‌های گمرکی کشورهای واردکننده زعفران
6. میزان عرضه کشورهای رقیب در بازار

1.نوسانات نرخ ارز

ایران با تولید بیش از ۹۰ درصد از زعفران جهان، تولیدکننده برتر این محصول است. مطابق آمار اتاق بازرگانی در سال ۹۶ میزان کل صادرات زعفران کشور ۲۰۷ تن به ارزش ۲۹۰ میلیون دلار بوده است. لذا هرگونه نوسان نرخ ارز در کشور، قیمت این کالا را تحت تأثیر قرار خواهد داد.

نوسانات نرخ ارز در بلندمدت اثرات مثبتی بر تقاضای صادرات ایران داشته است؛ مطالعات انجام‌شده نشان میدهد که نرخ ارز در مقایسه با سایر متغیرها، بیشترین تأثیر را بر قیمتهای صادراتی زعفران داشته است.

2.تقاضای جهانی و داخلی زعفران

با توجه به این که تقریباً ۸۰ درصد زعفران صادر میگردد، ازاین‌رو بدیهی است تغییرات نرخ ارز، هزینه حمل‌ونقل هوایی که عمده محصول بدین‌وسیله صادر میگردد، سیاستهای تعرفهای کشورهای واردکننده و تحولات مربوط به صنایع مرتبط با زعفران در این کشورها به‌عنوان بخشی از عوامل تعیین‌کننده قیمتهای صادراتی، بر میزان تقاضای آن‌ها برای واردات زعفران تأثیرگذار خواهد بود.

از طرفی دیگر با توجه به اینکه زعفران در بسیاری از کشورها به‌عنوان یک کالای لوکس در نظر گرفته میشود، در صورت وقوع بحرانهای جهانی و کاهش قدرت خرید مصرف‌کنندگان خارجی، تقاضا برای این محصول کاهش یافته و قیمت آن تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.

3.عوامل مؤثر بر عرضه زعفران

شرایط جوی

شرایط جوی و آب و هوایی یکی از عوامل مؤثر بر قیمت زعفران در بازار است. پیاز زعفران به سرما حساس است و در صورت برودت هوا، یخ‌زدگی و یا سرمازدگی با توجه به صدمه دیدن پیاز زعفران، میزان عرضه این محصول در بازار کاهش یافته و درنتیجه قیمت آن در بازار افزایش خواهد یافت. همچنین وقوع خشک‌سالی نیز علی‌رغم اینکه زعفران به آب کمی نیاز دارد، در پارهای از موارد به کاهش عرضه و درنتیجه افزایش قیمت محصول منجر گردیده است.

یارانه ها و بیمه های کشاورزی

فعالیتهای کشاورزی به دلیل متغیر بودن شرایط جوی و محیطی، فعالیتی همراه با ریسک محسوب شده و همواره تولیدکنندگان با خسارات ناشی از حوادث قهری و بلایای طبیعی روبه‌رو هستند که موجب می‌شود همواره نگران عملکرد اقتصادی و بازپرداخت هزینه‌های مختلف باشند.

بیمه محصولات کشاورزی کمک می‌کند تا کشاورزان برنامه‌های مدیریتی و استراتژی‌های پایدارتری را برای کاهش ریسک به کار ببرند. این امر موجب ایجاد امنیت تولید و سرمایه‌گذاری آسان‌تر در بخش کشاورزی می‌شود.

قیمت زمین و دسترسی به آب

این گیاه تنها دو بار در سال اول آبان ماه (قبل از محصول دهی) و اوایل آذرماه (در پایان محصول دهی) به آب نیاز دارد و تا بهار، آب باران و برف برای آن کافی است.

هر چه قیمت زمینی که زعفران در آن کشت می‌شود بالاتر باشد، قیمت محصول زعفران هم بالاتر خواهد بود.

نهاده های کشاورزی

قیمت نهاده های کشاورزی مانند انواع کودهای شیمیائی و حیوانی، مواد دفع و کنترل آفات، ماشین‌آلات کشاورزی و نیروی کار در قیمت این محصول و درنتیجه عرضه آن مؤثر است. به‌رغم سختی کار برداشت زعفران، با وجود پیشرفت‌های زیاد تکنولوژی، محصول زعفران هنوز در تمامی ابعاد به‌صورت سنتی اداره می‌شود. کاشت، داشت، برداشت و حتی روش خشک‌کردن محصول زعفران نیز سنتی است که این امر موجب بروز مشکلات فراوانی برای تولید و عرضه این محصول محسوب می‌شود. هرچند تولید زعفران نیاز به ماشین‌آلات سنگین ندارد، اما استفاده از ماشین آلات سبک کشاورزی و ابزارهای مدرن خشک‌کردن و بسته‌بندی در مزارع زعفران، با توجه به اهمیتی که این محصول در تجارت خارجی ایران و کسب درآمد ارزی و نیز افزایش درآمد کشاورزان دارد، امری اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد.

4.قوانین و مقررات بازار

به‌طورکلی سیاستهای گمرکی، صادراتی، جوایز صادراتی، خرید تضمینی و حتی مالیاتی نیز در برهههایی از زمان‌بر بازار زعفران تأثیر گذاشته است.

5.تعرفه‌های گمرکی کشورهای وارد کننده زعفران

با توجه به اینکه بخش اعظم زعفران ایران صادر میگردد، نرخ تعرفههای وارداتی کشورهای مقصد تأثیر زیادی بر قیمت زعفران و صادرات آن خواهد داشت.

6.میزان عرضه کشورهای رقیب در بازار

علی‌رغم اینکه ایران تولیدکننده و صادرکننده اصلی بازار زعفران در جهان است، اما با توجه به سودآوری مناسب این محصول، کشورهای دیگری که در این حوزه فعالیت دارند، سیاست‌گذاری و سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی جهت افزایش سهم خود در بازار جهانی این محصول انجام دادهاند. این موضوع نه‌تنها جایگاه ایران در بازار را با چالش مواجه خواهد نمود، بلکه با توجه به افزایش عرضه این محصول به نوسانات احتمالی در قیمت آن دامن خواهد زد.

معاملات گواهی سپرده کالایی

با توجه به رونق معاملات زعفران به‌صورت گواهیسپرده کالایی، امید است که در این بازار اتفاقات خوبی برای زعفران ایرانی پیش آید. درواقع ازآنجایی‌که استانداردهای بورس کالا می‌تواند خیال خریداران خارجی را از بابت کیفیت محصول راحت کند، مشتریان خارجی به‌جای مراجعه به دلالان، مستقیماً از بورس کالای ایران خرید خواهند کرد و این اتفاق به‌مرور زمان به شناخته شدن زعفران در جهان به‌عنوان یک کالای ایرانی می‌انجامد؛ اما رونق معاملات زعفران در بورس کالا شرایطی را می‌طلبد که باید با برنامه‌ریزی مناسب به آن دست یافت؛ این شرایط طی سال‌های گذشته و به‌مرور زمان در بورس کالا ایجاد شده است. بر این اساس علاوه بر انجام معاملات این محصول در بازار فیزیکی بورس کالا، از بهمن ماه سال 95 معاملات گواهی سپرده زعفران در بورس کالا نیز راه‌اندازی شد. در ادامه این روند، انبار شرکت زرین زعفران مشرق زمین در تربت حیدریه به‌عنوان دومین انبار بورس کالا برای معاملات گواهی سپرده زعفران پذیرش شد. طبیعتاً با افزایش تعداد انبارهای پذیرش‌شده در بورس کالا معاملات آن توسعه بیشتری خواهد یافت.

از سوی دیگر راه‌اندازی بازار آتی زعفران می‌تواند سبد ابزار معاملاتی این کالا را تکمیل کند. از سال گذشته زمزمه راه‌اندازی صندوق زعفران در بورس کالا شنیده می‌شود. زنجیره ابزارهای مالی در بورس کالا و ظهور معاملات قابل‌توجه کمی و کیفی بر اساس دارایی استاندارد زعفران در بازار نقد، گواهی سپرده کالایی (قبض انبار)، قرارداد آتی و اختیار معامله، با راه‌اندازی صندوق کالایی زعفران به تکامل خواهد رسید و گزینه‌های جذابی را برای سرمایه گذاران فراهم خواهد آورد.

سخن آخر

جدای از تمام شرایطی که ممکن است بر روی یک بازار تأثیرگذار باشد، آینده‌ای که برای بازار گواهی سپرده کالایی زعفران در نظر گرفته شده، می‌تواند این بازار را با توجه به سوق دادن تقاضای واقعی به این سمت و رشد بازار در بین فعالان، به یک بازار مرجع برای قیمت‌گذاری منصفانه زعفران تبدیل کند. در این مقاله به گواهی سپرده کالایی زعفران و شرایط تأثیرگذار بر بازار زعفران پرداختیم. ایجاد بورس بین المللی زعفران با محوریت بازار ایران، باعث فراگیرشدن برند زعفران ایرانی در دنیا خواهد شد.

کارشناس بورس