رفتار توده وار!!

هادی جمالیان

بخش بزرگی از آنچه طی چند روز اخیر در بازار سهام و بازار آزاد ارز شاهد آن بودیم، با دو مفهوم رفتار توده وار Herd behavior و بیش واکنشی Over-reaction قابل توصیف است.

فارغ از مدل های کمّی که برای تشخیص این پدیده ها در بازارها به کار گرفته می شوند مرور این دو مفهوم در شرایط فعلی خالی از لطف نیست.

رفتار توده وار یا تقلید از جمع اگرچه در ادبیات مالی رفتاری مورد بحث قرار گرفته اما پیش و بیش از آن در روانشناسی درباره ی آن بسیار بحث شده است. رفتار انسان در گروه تحت شرایطی تحت تأثیر اعضای گروه قرار می گیرد. این پدیده در بازار های مالی زمانی شکل می گیرد که افراد زیادی صرفاً با مشاهده ی معاملات دیگران دست به معامله ی مشابه و هم جهت می زنند به گونه ای که روند حرکت قیمت تشدید می شود. به این پدیده رفتار توده وار ( Herd Behavior ) گفته اند.

“بیش واکنشی” به مجموعه ی معاملاتی گفته می شود که اگر چه تحت تأثیر عاملی تعیین کننده در قیمت یک دارایی ( مانند افزایش نرخ خوراک گاز واحد های پتروشیمی ) شکل می‌گیرد اما اثر این نوع معاملات بر قیمت دارایی به گونه ای است که نوسان قیمت بیش از حدی است که باید طبق عامل اثر گذار تغییر کند. این پدیده معمولا پس از مدتی با اصلاح قیمت در جهت عکس قابل تشخیص است.

در بیش واکنشی ، عامل تأثیرگذار برای معامله گران شناخته شده است اما آنچه باعث نوسان بالای قیمت می شود بیش برآوردی است که از تخمین اثر تغییر یک متغیر بر قیمت دارایی در فرایند تحلیل شکل گرفته و یا معامله گران در فرایند تصمیم گیری دچار تورش رفتاری شده اند.

در رفتار توده وار اما معامله گران زیادی هستند که حتی دلیل روشنی برای معامله ی خود ندارند و صرفاً با مشاهده ی معامله ی دیگران تحت تأثیر جمع قرار گرفته و دست به اقدام مشابه می زنند. رفتار این نوع معامله گران عموماً خردمندانه تلقی نمی شود اما به هر حال بر بازار تأثیر‌گذار است. اما آنچه باعث شکل گیری و تشدید روندهای ناشی از رفتار توده وار‌ در بازارها می شود این است که حتی برخی معامله گران ِآگاه نیز که با روند شکل گرفته از نظر تحلیلی اختلاف نظر دارند - و ممکن است در شرایط “معمول” این نوسان را فرصتی برای معاملات در جهت عکس و کسب بازدهی بدانند- اگر ببینند روند به گونه ای قدرتمند شکل گرفته است ( بر خلاف تحلیل خود از شرایط ) با روند همراهی میکنند و معاملات همجهت انجام می دهند چون فکر می کنند با روند ایجاد شده عملاً قیمت بر‌خلاف تحلیل آن ها حرکت خواهد کرد. طبیعی است که این رفتار خود باعث تشدید روند شکل گرفته می شود.

گاهی در تحلیل شکل گیری بحران های مالی در بازارها و از جمله بحران مالی ۲۰۰۸ بخشی از عوامل شکست بازارها به رفتار توده وار و همچنین بیش واکنشی نسبت داده شده است.

روند معاملات ، حجم معاملات در بازه های قیمتی و زمانی مختلف و تحلیل های رد و بدل شده در روزهای اخیر در بورس اوراق بهادار و رشد غیر معمول قیمت دلار در بازار آزاد تا محدوده های ۲۰۰۰۰ تومان و سپس کاهش شدید آن باعث شد این دو مفهوم بار دیگر در ذهنم تداعی شود.

کارشناس بازار سرمایه