بورس زعفرانی!

علیرضا باغانی

روز چهارشنبه دوم خرداد آغاز به کار اولین روز معاملات آتی زعفران در بورس کالا بود که درهمین روز بیش از 102 کیلوگرم از انواع زعفران در قالب قراردادهای آتی مورد معامله قرار گرفت. این رقم معاملاتی در اولین روز آغاز به کار این بازار نشان می دهد که دورنمای مثبتی پیش روی این بازار مجسم شده است.

زعفران گران ترین چاشنی غذا در جهان است و به عنوان سلطان ادویه و طلای سرخ مشهور شده است اگرچه مهمترین تولیدکننده این محصول در جهان ایران است و در کشور ایران زعفران کاربرد خوراکی دارد ولی در بازارهای جهانی کاربرد دارویی آن نیز اهمیت پیدا کرده است.

نسخه اسپانیایی زعفران!

آغاز به کار معاملات زعفران در بورس کالا یکی از خبرهای مهم بازار محصولات کشاورزی در هفته های اخیر بود که خود تغییری مهم در چهارچوب معاملات سنتی در این بازار قلمداد می شود. زعفران که گران ترین محصول کشاورزی در جهان است در بین اهل فن به نام ایران شناخته می شود ولی برندسازی و مدیریت بازار فروش آن اغلب توسط کشور اسپانیا انجام گرفته است.این شرایط به معنی آن است که تولید 90 درصدی زعفران در ایران از یک پاشنه آشیل جدی برخوردار بوده که نتوانسته است بازارهای جهانی را با خود همساز کرده و نام و برند ایران را برای مصرف کنندگان نهایی آشنا سازد و این شرایط به موشکافی جدی نیاز دارد!

تجار اسپانیایی زعفران ایران را به قیمت عمده فروشی و اصطلاحاً فله خریداری می کنند اگرچه غالب فرآوری آن در داخل کشور انجام می پذیرد. پس از ورود به کشوری همچون اسپانیا بسته بندی و تفکیک و طبقه بندی اصلی در آن جا شکل گرفته و به بازارهای هدف اغلب اروپایی صادر می شود. اسپانیا که خود یک کشور عضو اتحادیه اروپا است به کمک بازار گسترده و واحد در این منطقه اقتصادی توانسته است تا سهم بازار غالب خود را در اتحادیه اروپا تثبیت کند اگرچه ویژگی های فنی و استانداردهای کیفی اسپانیا برای همه کشورهای عضو این اتحادیه و یا عضو سازمان تجارت جهانی پسندیده و قابل قبول است.دلیل اول موفقیت اسپانیا در تجارت زعفران را باید در همین نکته جستجو کرد. شاید ایران بتواند بسته بندی مرغوب و کیفیت قابل قبولی برای زعفران ایجاد کند ولی تعرفه های واردات به کشورهای اروپایی و بازارهای هدف در کنار سخت گیری های فنی و بهداشتی و استانداردهای لازم خود به یکی از سرعت گیرهای جدی در این بازار بدل شده است.

دلیل دیگر همان گونه که بارها به آن اشاره شده فرآیند بسته بندی و بازاریابی زعفران است تا جایی که برند زعفران برای این کشور تثبیت شده و خریداران نهایی این برند را برای مصرف خود پذیرفته اند.

کشت زعفران در کشورهایی همچون افغانستان ، کشورهای آسیای صغیر و یا حتی چین در حال افزایش است و همین نکته به معنی زنگ خطری جدی در برابر تولید این کالا و حفظ سهم بازار کشورمان در بازارهای جهانی است آن هم در وضعیتی که کشورهای یاد شده و حتی افغانستان از اعضاء سازمان تجارت جهانی به شمار می آیند و تسهیلات بیشتری برای این کشورها در امر صادرات زعفران وجود خواهد داشت. قاچاق پیاز زعفران به کشور افغانستان خود نشان دهنده جدی بودن رقبا برای حضور در این بازار است!

کشت زعفران را باید به دو دلیل بسیار مهم ارزیابی کرد یکی نوسان قیمت ارز که جذابیت تولید و صادرات این محصول را به شدت افزایش می دهد و دیگر بحران آب و تداوم خشکسالی در کشور و مخصوصاً استان های خراسان رضوی و جنوبی که کشت زعفران را توجیه پذیر جلوه داده و مخصوصاً از پتانسیل توسعه کشت آن به استان های دیگر برخوردار است. این در حالی است که با رونق بیشتر طب سنتی در بسیاری از کشورهای جهان پتانسیل تقویت مصرف و رشد تقاضای این کالا با فرض مدیریت قیمت و بعضاً نرخ های ترجیحی و رقابتی وجود خواهد داشت. این شرایط موجب می شود تا دورنمای کشت این کالا با احتساب تقویت تولید در سایر کشورهای جهان نیز تقویت شود که باز هم تهدیدی در برابر سهم بازار ایران و نوسان قیمت های جهانی خواهد بود.

در خصوص قیمت های مورد معامله زعفران در جهان گمانه زنی های بسیاری عنوان می شود اگرچه تفاوت در بازار هدف و همچنین ویژگی های کیفی محصول خود به معنی تفاوتی عمیق در ارزش معاملات در شیوه های مختلف آن است. به عنوان مثال در برخی از گمانه زنی ها از بازاری 8 میلیارد دلاری در جهان برای زعفران یاد می شود ولی این رقم برای ایران نزدیک به 300 میلیون دلار برآورد شده است. این موارد هم اختلاف قیمت در بازارهای مختلف را برجسته ساخته و هم از تفاوت نرخ بین خرید از تولیدکننده و قیمت برای مصرف کننده خبر می دهد. از سوی دیگر حتی قیمت های بورس کالا هم اکنون بالاتر از نرخ های بازار است که نشان می دهد شفافیت قیمتی نیز یکی از داده های تأثیرگذار بر این بازار بوده و در صورت افزایش حجم معاملات در بورس ، قیمت های بالاتری برای کشاورزان در اقصی نقاط ایران کشف خواهد شد.

به نظر می رسد زعفران در حوزه محصولات کشاورزی برای ایران یک مزیت نسبی مهم باشد آن هم در شرایطی که حمایت از آن تنها به بخش های دولتی باز نگشته و برای حمایت واقعی از آن باید به مکانیزم بازار بیش از پیش توجه کنیم. رخدادی که هم اکنون زیرساخت های اجرایی آن در بورس کالای ایران فراهم شده است.

دشواری های طلای سرخ ایرانی

نگاهی به واقعیت های این بازار در کنار بررسی عقاید فعالان و کارشناسان این حرفه نشان می دهد که مشکلات پیش روی تولید و تجارت زعفران به قدری نیست که نتواند توسعه کشت این محصول را با اخلال روبه رو ساخته و پتانسیل توسعه این بازار جدی است. به صورت دقیق تر باید در نگاه اول بخشی از مهم ترین موانع پیش روی توسعه این بازار را مورد بحث و بررسی قرار داد زیرا در صورت یافتن راه حلی برای گذار از موانع اصلی در این بازار ؛ ناخودآگاه شاهد توسعه بازار زعفران در داخل و خارج از کشور خواهیم بود. برخی از موانع و دشواری های این بازار عبارتند از:

• تأمین مالی این صنعت و نیاز به حمایت مالی از تولید این کالا و جذب سرمایه به سمت بازار زعفران
• نوسان نرخ و فراز و فرود شدید قیمت ها در این بازار
• شفافیت قیمتی و کشف نرخ عادلانه
• عدم وجود دورنمای قیمتی در بازار زعفران و نیاز به پیش بینی پذیر شدن این بازار
• عدم وجود یک بازار منسجم در داخل کشور و وجود مسیرهای موازی معاملاتی و همچنین نیاز به فرآیندهای مدیریت در بازار
• کاهش کیفیت زعفران به مرور زمان و نیاز به فرآیند تولید ، خرید و فروش مستمر
• نیاز به ساز و کارهایی برای بیمه این محصول از زمان کاشت تا فروش محصول با فرض تغییر احتمالی در کیفیت کالا در مراحل انبارداری
• وجود واسطه های پراکنده در مسیر معاملات زعفران و بعضاً ریسک معاملات این کالا به دلایل مختلف
• استانداردهای مختلف برای زعفران و نیاز به مستند شدن ویژگی های کیفی این کالا برای معاملات در حوزه های مختلف

نگاهی به این موارد نشان می دهد که غالب مشکلات در فاز تولید نیست بلکه در فاز تجارت این کالا نهفته است زیرا در داد و ستد آن می توان به کمک ابزارهای نوین مالی و مخصوصاً جذابیت معامله گری و البته در چارچوب نظام بازار آزاد اغلب این دشواری ها را به سادگی پوشش داد. شاید ادعای فوق بیش از حد خوش بینانه باشد ولی در ادامه این مطلب به سادگی شیوه مدیریت این بازار شرح داده خواهد شد.

در ابتدا باید پذیرفت که بهترین ساز و کار مدیریت در هر بازاری توجه به مکانیزم های همان بازار با فرض آزادی عمل معامله گری است. رخدادی که سال های سال است در جهان امتحان خود را پس داده اگرچه تداوم رونق و طی مراحل پیشرفت در بازارهای مختلف در جهان به توجه به بازارهای مدرن منجر شده است. این بدان معناست که در بازارهای مدرن در جهان با محوریت بازارهای کالایی مدرن تمامی ویژگی های مثبت بازارهای سنتی مخصوصاً تقابل آزادانه عرضه و تقاضا پابرجاست ولی ویژگی های مثبت دیگری نیز به آن اضافه شده که مهمترین آن ها ابزارهای نوین مالی و شیوه های مختلف معاملاتی است.این در حالی است که حمایت های دولتی سال هاست که برای محصولات کشاورزی اجرا می شود ولی این دسته از حمایت ها نیز باید در چهارچوب بازارهای رسمی و به صورت هدفمند مورد استفاده قرار بگیرد تا اصل رقابت و تلاش برای تقویت راندمان تولید را به حاشیه نراند.

چگونه زعفران بورسی بخریم؟

ورود زعفران به بورس کالا به معنی پاگشایی یکی از مهمترین محصولات کشاورزی ایران با اهداف صادراتی به رسمی ترین بازار کالایی در کشورمان است که در کنار در اختیار گرفتن ویژگی های سنتی در بازار می تواند از ابزارهای نوین مالی نیز در این بازار بهره ببرد. هم اکنون معاملات فیزیکی این کالا به سه صورت نقدی ، سلف و نسیه در بورس کالا اجرایی شده و همچنین داد و ستد در چارچوب اوراق سپرده کالایی هم به مراحله اجرا درآمده است. این موارد به معنی ایجاد زیرساخت های کافی برای توسعه معاملات زعفران است. از سوی دیگر برخی از ویژگی های فنی این کالا همچون قیمت بالا و حجم پایین موجب شده تا پتانسیل ایجاد بازار مشتقه برای معاملات زعفران افزایش یابد و این به معنی انتظار برای آغاز به کار قدرتمند بازار آتی زعفران خواهد بود. از سوی دیگر ایجاد بازار آتی به معنی پتانسیل تأمین مالی این کالا حتی قبل از کشت است اگرچه این بازار در نهایت فروش این کالا را برای زمان برداشت و فرآوری آن تضمین می کند. این در حالی است که ایجاد بازار مشتقه به معنی آن است که کالا از بیمه مکفی برخوردار شده و در صورت ایجاد هر مشکلی در مسیر معاملات و تولید ، بیمه جبران خسارت خواهد کرد. توجه به همین ساز و کار در مکانیزم بازار به معنی برداشته شدن بسیاری از سرعت گیرهای رونق معاملاتی در این بازار است اگرچه هنوز هم ویژگی های مهمی برای معاملات زعفران در بورس کالا متصور خواهد بود.

ایجاد صندوق های سپرده کالایی یکی دیگر از ویژگی های مثبت معامله زعفران در بورس کالاست یعنی همان گونه که شاهد تجربه موفق صندوق های سپرده طلا بودیم می توان به موفقیت صندوق سپرده زعفران هم خوش بین بود. این موضوع به معنی آن است که شرایط بیمه این کالا مرتفع شده و همیشه حجم قابل توجهی از زعفران برای عرضه وجود دارد. این در حالی است که در دوره های کاهش نرخ باز هم صندوق ها بنا بر وظیفه ذاتی خود اقدام به خرید می کنند که نتیجه آن فاصله گرفتن از سقوط آزاد قیمت هاست.

همان گونه که عنوان شد ورود زعفران به بورس کالا و مخصوصاً راه اندازی قراردادهای مشتقه آن به معنی امنیت معاملات ، پتانسیل تأمین مالی ، پیش بینی پذیر شدن بازار و همچنین کاهش واسطه گری و افزایش حجم معاملات آن خواهد بود که تمامی این موارد به ایجاد بازاری متشکل و قدرتمند با رویکرد صادراتی منتهی می شود. این در حالی است که محوریت این بازار در نهایت بازارهای صادراتی است ، بنابراین این شیوه معاملاتی کمترین ریسک را برای بازار داخلی به همراه داشته و می تواند حلقه واسطی بین بازارهای صادراتی و کشاورز به شمار رود. رخدادی که می تواند واقعیت های قیمتی فعلی را شفاف تر ساخته و حتی خریداران جهانی هم از این شیوه برای پوشش ریسک عملکرد خود استفاده خواهند کرد.

نکته مهم دیگر در مورد راه اندازی این شیوه معاملاتی را باید رویکرد عمومی بورس کالا به منظور فرهنگ سازی معاملات آتی زعفران دانست. این بازار مشتقه راه اندازی شده است ولی با توجه به گستره تلاش ها برای معرفی ، آموزش ، فرهنگ سازی و حتی تست این شیوه معاملاتی می توان به خروجی آن خوش بین تر از سایر بازارهای مشابه بود. این رویکرد کلی که حتی امکان معاملات مجازی را هم فراهم کرده و تاکنون با رقابت هایی همراه بوده است شاید یکی از سرعت گیرهای دیگر این بازار بوده و می تواند به حمایت کلی از بازار زعفران و معاملات آتی آن کمک کند.

معاملات مجازی را می توان یکی از جذاب ترین شیوه های آشنایی با بازار آتی زعفران به شمار آورد که هم اکنون اجرایی شده است.علیرضا ناصرپور مدیر توسعه بازار مشتقه بورس کالای ایران با اشاره به این که فعالان بازار زعفران می توانند از هم اکنون در سامانه معاملات مجازی بازار مشتقه (vdex) قرارداد آتی زعفران را معامله کنند به پایگاه اطلاع رسانی بورس کالا گفت: بازار آتی بازاری است که یک فرد می تواند با سپردن بخش کمی از وجه معامله (وجه تضمین) نسبت به معامله (خرید یا فروش) مقدار مشخصی زعفران به قیمت مشخص امروز، برای چند ماه آینده اقدام کند.

وی افزود: با توجه به تودیع بخش کمی از مبلغ معامله، عملا یک فرد می تواند چند برابر پولی که در بازار تودیع می کند به معامله بپردازد و به این موضوع، معاملات اهرمی (margin trading) گفته می شود که عملاً کسب سود یا زیان چند برابر حالت معمولی معاملات نقدی را ممکن می سازد.

ناصرپور عنوان کرد: به همین دلیل فعالان و علاقمندان به معاملات آتی زعفران لازم است ابتدا در یک سامانه مجازی، نسبت به انجام معاملات تمرینی اقدام نمایند و با مفاهیم مذکور ارتباط برقرار کنند.

به گفته مدیر توسعه بازار مشتقه بورس کالای ایران، به این ترتیب فعالان بازار زعفران و علاقمندان می توانند از طریق سامانه بازار مجازی معاملات مشتقه اقدام به معامله قراردادهای آتی زعفران که نمادهای معاملاتی آن به صورت آزمایشی در این سامانه راه‌اندازی شده است نمایند.

کارشناس بورس

منبع : عصر ایران