آقای وزیر! پیچ تنظیم بازار ها دست بورس کالاست

عصر ایران-علیرضا باغانی

سرانجام پس از گذشت حدود 3 ماه از انتخابات ریاست جمهوری ترکیب کابینه دولت دوازدهم مشخص شد تا کشور با مدیرانی جدید احتمالا در مسیر متفاوت تری نسبت به گذشته قرار بگیرد.

تیم اقتصادی دولت هم که با تغییرات قابل اعتنایی مواجه شده و وزرای اقتصاد، صنعت، معدن و ارتباطات افراد جدیدی هستند.

در نوشتار قبلی تحت عنوان "بورس کرباسیان را می خواهد؟؟" قبل از رای اعتماد نسبتا قاطع نمایندگان ملت اشاره کردیم که فعالان بازار سرمایه مثل سایر فعالان اقتصادی از حرف و شعار و برنامه ریزی های جماعت دانشگاه رفته خسته شده و فرد و افرادی عملگرا را می خواهند و مطالبات کلی را از محمود کرباسیان عنوان کردیم.

اما حالا کرباسیان که به فن سالاری و عملگرایی معروف است ، نفر اول اقتصاد کشور شده و همزمان با مسئولیت مهم وزارت،عضو شورای پول و اعتبار،رئیس مجمع بانک های دولتی ،رئیس کمیسیون اقتصادی دولت ،رئیس شورای عالی بورس و ده ها سمت دیگر است.

در واقع وزیر اقتصاد نفر اول بورس هم هست و تصمیم گیری های او در آینده بازار سرمایه بسیار تاثیرگذار است.در نوشتار قبلی کاهش نرخ سود سپرده بانکی را به عنوان مهمترین مطالبه فعالان بازار سرمایه از دولت عنوان کردیم و حالا شاهد آن هستیم که پای کرباسیان نرسیده به ساختمان صور اسرافیل نرخ پول در بازار بین بانکی به سطح 18 رسیده است که خود سیگنال مهمی برای کاهش نرخ سود بانکی است.

در این نوشتار ها قصد داریم از وضعیت بورس ها و بازار سرمایه برای کرباسیان بنویسیم و خواسته ها ،مطالبات و بعضا نقطه نظراتی که دارند...

در این نوشتار به وضعیت بورس کالای ایران می پردازیم.

چرا بورس کالا!؟

دومین بورس کشور که از سال 86 فعالیت خود را آغاز کرده و اینک توانسته مرجعی برای تنظیم بازار انواع کالای اساسی باشد. البته بورس کالا هرچند به لحاظ ساختاری تحت نظارت وزارت اقتصاد است ولی توسعه آن در گرو همدلی و همکاری وزارتخانه های جهاد کشاورزی، صنعت و معدن، تجارت، نفت و سایر وزارت خانه ها هم است. به همین علت هم حامد سلطانی نژاد مدیر عامل بورس کالای ایران اخیرا در نوشتاری برای سه وزیر صنعت، معدن، تجارت، اقتصاد و دارایی و جهاد کشاورزی مواردی را مطرح کرده است.

نیاز به ایجاد بازاری متشکل و سازمان یافته برای تقابل آزاد عرضه و تقاضا و دستیابی به اثرات مثبت این مهم در اقتصاد تولید و مصرف، دولت و مجلس شورای اسلامی را بر آن داشت تا بستر قانونی لازم جهت تاسیس و راه اندازی بورس های کالایی را در ایران فراهم سازند. در این راستا با تصویب بند(ج)ماده(95)قانون برنامه سوم و بند (الف)قانون برنامه چهارم ، شورای عالی بورس موظف به تشکیل و گسترش بورس های کالایی در ایران گردید.

درباره تاریخچه بورس کالا این که سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران در شهریور ماه سال 82 به عنوان اولین بورس کالای کشور فعالیت خود را آغاز کرد و پس از آن نیز سازمان کارگزاران بورس کالای کشاورزی در شهریور ماه سال 83 شروع به فعالیت نمود. با تصویب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب 24/09/1384 و بر طبق ماده 57 این قانون و تبصره آن که مقرر داشته "اموال و دارایی های سازمان کارگزاران بورس های موجود اعم از منقول و غیر منقول ، وجوه نقد، سپرده ای بانکی و اوراق بهادار، حقوق و تعهدات و سایر دارایی ها پس از کسر بدهی ها و همچنین وجوه ذخیره گسترش "بورس" در کمیته ای مرکب از رئیس "سازمان" نماینده منتخب کارگزاران "بورس" مربوط و نماینده "شورا" احصاء و حسب ضرورت و نیاز بین شرکت سهامی "بورس" مربوط و "سازمان" به ترتیب به عنوان سرمایه و منافع مالی در اختیار تسهیم می شود و تصمیمات این کمیته پس از تصویب وزیر امور اقتصاد و دارایی لازم الاجرا است.

در ادامه سوابق کارکنان" سازمان کارگزاران" هر "بورس" به موجب مقررات قانون کار بازخرید می گردد"، سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران و سازمان کارگزاران بورس کالای کشاورزی منحل گردید و طی مراحل قانونی جهت تصفیه این سازمان ها آغاز شد. شرکت بورس کالای ایران به موجب ماده 58 قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران که مقرر داشته" دولت اقدامات لازم را برای فعال کردن بورس های کالایی و تطبیق آن با این قانون و ارائه راه کار های قانونی مورد نیاز را به عمل خواهد آورد" به عنوان یک شرکت جدید و کاملا مستقل از سازمان های کارگزاران بورس فلزات و بورس کالای کشاورزی ، پس از پذیره نویسی در 4 گروه سهامداری و برگزاری مجمع عمومی از ابتدای مهر ماه سال 1386 فعالیت خود را آغاز کرد.بدین ترتیب ، هم اکنون بورس کالای ایران با تجربه ای بیش از 10سال، به داد و ستد انواع محصولات صنعتی و معدنی، فرآورده های نفت و پتروشیمی و کشاورزی در قالب معاملات نقد، نسیه، سلف، سلف استاندارد و معاملات ابزار های مشتقه از جمله قراردادهای آتی مشغول است.

در حال حاضر در بورس کالای ایران انواع قراردادهای نقدی، سلف، آتی، نسیه و سلف استاندارد معامله می شود.

این بازار در سال های گذشته به ویژه در دو سال اخیر با تحولات چشمگیری همراه بوده است.سال گذشته ارزش معاملات این بورس فعال کشور به 81 هزار میلیارد تومان رسید، در حالی که این عدد در سال 94 برابر با 47 هزار میلیارد تومان بود و از ابتدای سال جاری تاکنون حدود 30هزار میلیارد تومان معامله در این بازار ثبت شده است.

امروز بورس کالا کارنامه درخور توجهی در کنترل التهاب بازار شکر در سال 95 ، نزدیک به 3 هزار میلیارد تومان تامین مالی برای گندمکاران ، ساماندهی اختلال در بازار مرغ از طریق پذیرش و عرضه مرغ منجمد و به تبع آن رژه جوجه های یک روزه در بورس در کنار جذب کالاهای ملی همچون پسته و زعفران که خیلی ها ایران را به نام این محصولات می شناسند و از همه مهم تر شفاف کردن مبادلات پتروشیمی ها و مسدود کردن کدهای متخلف ، راه را برای مطالبه خواهی هموار کرده است.

در واقع بورس کالای ایران در شرایط دشوار اقتصاد توانسته به وظیفه قانونی خود که شفاف کردن و ساماندهی بازار انواع مبادلات کالایی است تا حد قابل توجهی جامه عمل بپوشاند.

در سال های گذشته حتی خودرو هم از سیستم بازاریابی بورس کالای ایران در امان نبود و سایپا با عرضه گواهی سپرده کالایی خودرو سراتو تامین مالی خوبی را رقم زد. تامین مالی از طریق بورس کالا این مزیت را دارد که دارنده یک کالا با فروش اوراق آن محصول خود زودتر از تحویل خودرو به پول می رسد و در مقابل خریدار خودرو می تواند با قدرت مالی پایین ، روزی ماشین دار شود یا دست کم از حضور در این معامله در مقام یک سرمایه گذار سودی را ببرد. خودروی دنا ایران خودرو هم ظاهرا قرار است بزودی در بورس کالای ایران ظاهر شود.

در واقع ما الان بورسی داریم که مثل سبزه میدان خودمان از گندم ، شکر و زعفران گرفته تا پلیمر، پی وی سی و میلگرد ، سیمان و ده ها محصول دیگر در آن معامله می شود.نمودارهای زیر ترکیب محصولات معامله شده در بورس کالا را نشان می دهد.

بد نیست در اینجا نیم­ نگاهی داشته باشیم به معروف ترین بورس های کالایی جهان ، بورس هایی که بورس کالای ما راه درازی برای برابری با آن ها در پیش دارد:

مشهورترین بورس های کالایی جهان

آرمان بورس کالا...

اما بورس کالای ما برای بزرگ شدن به چه ملزوماتی نیاز دارد؟؟

ماده 32 قانون برنامه ششم توسعه درباره بازار کالای ایران به موارد مهمی اشاره کرده است:

«به منظور کاهش التهابات بازار کالاهای اساسی کشاورزی و کاهش نوسان غیرعادی فصلی محصولات کشاورزی و به‌منظور کاهش بار مالی دولت برای تأمین نقدینگی در گردش و هزینه تبعی مورد استفاده در سیاست‌های تنظیم بازار و تأمین ذخایر محصولات راهبردی (استراتژیک)، شرکت بازرگانی دولتی ایران یا هریک از شرکت های دولتی مسؤول تنظیم بازار هر محصول به تشخیص وزارت جهاد کشاورزی، حسب مورد، براساس برآوردهای ماهانه، فصلی و سالانه عرضه داخلی و تقاضای هر یک از محصولات، نسبت به اتخاذ موقعیت مناسب خرید یا فروش در قراردادهای سلف و ابزارهای مالی موضوع بند(٢۴) ماده (١) قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب ١/٩/١٣٨۴ بر روی هر یک از دارایی‌های مشمول صدر این بند در چهارچوب مقررات بازار سرمایه اقدام می‌نمایند.»

این بند قانونی نشان می دهد که اهمیت بورس کالا برای قانون گذار در سال های اخیر چه قدر واضح و مبرهن تشخیص داده شده است و معنی و مفهوم این بند قانونی این است که باید بورس کالای ایران به عنوان مکانیسمی کارا برای ساماندهی بازارهای کالایی و تنظیم بازار شناخته شود.

در واقع تحقق این مهم خود یکی از مطالبات اساسی است، چرا که در سال های گذشته به رغم همکاری بیشتر وزارتخانه های مربوطه از سوی برخی وزرا مقاومت هایی هم در خصوص وجود تعدادی از اقلام مهم پتروشیمی در بورس کالا وجود داشت که البته با ورود به موقع رسانه ها این مناقشه ها پایان پیدا کرد.

بورس ارز یکی از آرزوهای فعالان اقتصادی ماست که در طول چهار دهه گذشته با واژگانی همچون ارز مبادله ای،ارز. رسمی، ارز آزاد، دلار خشک، نرخ مرجع و چند عنوان دیگر برای ارز مواجه بوده اند.بورس کالای ایران یک سال پیش برای تشکیل بورس ارز( بازار مشتقه ارز) دستورالعملی را نوشته که شورای عالی بورس آن را به تصویب رسانده است.در حال حاضر راه اندازی بورس ارز به دلیل مقاومت بانک مرکزی هنوز در کشور محقق نشده است.بانک مرکزی خود را متولی بازار ارز می داند و نمی خواهد از بازی ارز دور بماند.البته تشکیل بورس ارز به معنی کنار گذاشتن بانک مرکزی از نظارت بر این بازار نیست ، بلکه تشکیل هر بورسی به معنای شفافیت بیشتر است.

واردات یکی از پررانت ترین و پر حاشیه ترین فعالیت های اقتصادی در کشور است.سوال همیشگی نگارنده این بوده که اگر واقعا اراده ای برای مبارزه با قاچاق وجود دارد چرا در بورس کالا ، پایانه وارداتی ایجاد نمی شود و واردات محصولات مهم و پایه ای همچون محصولات کشاورزی، غذایی، خوراک دام و طیور که همواره گرانی گوشت و مرغ را در کشور رقم زده اند در رینگ وارداتی در بورس کالا متمرکز نمی شوند.یا همین شکر خامی که پایه اصلی التهاب شکر در سال 95 بود چرا وارداتش در بورس کالا متمرکز نمی شود؟

یا در نقطه مقابل چرا رینگ صادراتی بورس کالا بیشتر وقت ها خلوت است؟ مگر ما سالانه حدود 12 میلیون تن سیمان به عراق و سایر مقاصد صادراتی صادر نمی کنیم ؟،سنگ آهن چه طور؟ همین طور ورق فولادی و ده ها محصول دیگر. اگر حرف و حدیثی و داشتن رانتی خاص در صادرات این محصولات نیست چرا سال گذشته فقط ارزش صادرات محصولات از طریق بورس کالا 3000 میلیارد تومان رقم خورد آن هم شامل قیر و فرآورده های نفتی دیگری مثل لوب کات، وکیوم باتوم، گوگرد و عایق رطوبتی و همچنین سنگ آهن ، گندم و کشمش ؟ یعنی ما فقط این قدر صادرات داریم؟

استفاده از فرصت تامین مالی در بورس کالا هم یکی از پتانسیل هایی است که در سال های گذشته تنها بخش کشاورزی به آن توجه داشته است.

سال گذشته بخش کشاورزی حدود 3000 هزار میلیارد تومان بابت قیمت تضمینی گندم و پرداخت مطالبات گندمکاران از محل بورس کالا تامین مالی کرد. تسویه بدهی با ایجاد تعهدات آتی و استفاده از پتانسیل سرمایه موجود در بازار سرمایه یک مفهوم کلی در تامین مالی است که در دنیا بیشتر از کشور ما مورد توجه قرار گرفته است.

روزنامه نگار و کارشناس اقتصادی