مختصر و مفید درباره بازار بدهی

بورس24 : بازار بدهی یکی از مهمترین و موثرترین بخش های نظام های اقتصادی و مالی است که در آن انواع اوراق بر اساس بدهی مبادله می شود. به این صورت که ذینفعان می توانند دیون جدید را در بازار اولیه معامله کنند یا اینکه در بازار ثانویه نسبت به خرید و فروش دیون گذشته اقدام نمایند. در این بازار انواع مختلفی از اوراق بدهی در بازه های زمانی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت معامله می شود.

این اوراق از دو ویژگی بسیار مهم تضمین بانکی و تضمین بازخرید قبل از سررسید برخوردارند که از طریق بازارگردان تامین شده است. در سال های گذشته بازار سرمایه به یکی از حوزه های تامین مالی بنگاه ها تبدیل شده به طوریکه توانسته بخش وسیعی از خدمات تامین مالی را با ابزارهای مالی مختلف برای بنگاه ها تامین نماید.

بخش عمده ای از این تامین مالی از طریق بازار فرابورس و بخش دیگری که تا کنون کمتر از 40 درصد بوده از طریق بازار بورس فراهم می شود.

تا کنون اوراق های بدهی متنوعی در بازار سرمایه ورود یافته و مورد معامله قرار گرفته است. این اوراق شامل اوراق رهنی ، اوراق مشارکت، اسناد خزانه اسلامی،‌ گواهی سپرده و صکوک می باشد که از طرف شهرداری ها، شرکت های دولتی، دولت و بخش خصوصی منتشر شده اند.

مهمترین منافع بازارهای بدهی

مهمترین دستاوردها و منافع بازار بدهی شامل کمک به کشف قیمت منابع به صورت غیردستوری بر اساس ریسک، بازده و سررسید اوراق، کمک به اعمال سیاست های پولی از طریق بانک مرکزی،‌ هدایت کردن نقدینگی به سمت مسیری درست و جلوگیری از رشد بازارهای ناسالم، کمک کردن به اعمال سیاست های مالی توسط دولت، برقراری رابطه ای معقول بین ریسک و بازدهی، افزایش شفافیت و ایجاد تنوع در بازارهای مالی می باشد. ایجاد بازار بدهی افزون بر این منافع، فشارهای موجود بر شبکه بانکی و بانک مرکزی به منظور تامین مالی را به طور قابل ملاحظه ای کاهش می دهد.

حال ببینیم تعریف اوراق بدهی چیست؟ اوراق بدهی به پولی گفته می شود که وام گرفته شده و بازپرداخت آن بر اساس میزان پول وام گرفته شده، نرخ سود و تاریخ سررسید آن محاسبه می شود. به عبارت دیگر اوراق بدهی اوراقی است که بر اساس آن ناشر متعهد می شود تا مبالغ مشخصی را در زمانهای مشخص شده به دارنده این اوراق بپردازد و در زمان سررسید اصل مبلغ را بازپرداخت نماید.

هر یک از این اوراق چه ویژگی هایی دارد و چقدر با هم تفاوت دارند؟

یکی از اوراق بدهی اوراق مشارکت است که به اجرای طرح های سودآور تولیدی، ساختمانی و خدماتی مربوط می شود که میزان انتشار آن در ابتدای هر سال و توسط شورای پول و اعتبار تعیین می شود. پس از آنکه مشارکت به اتمام رسید میزان سود قطعی قابل پرداخت به دارندگان اوراق مشارکت پرداخت می شود اما بعد از آنکه سررسید این اوراق به پایان رسید اصل وجه در ازای دریافت اصل اوراق به دارندگان پرداخت می گردد.

اسناد خزانه اسلامی اوراق با نام و معاف از مالیات و با سررسید معمولا 4 هفته، 13 هفته، 26 هفته با 52 هفته ای می باشند. این اوراق در ازای تسویه بدهی دولت با طلبکاران غیر دولتی عرضه و واگذار می گردد و یکی از اهداف اصلی آن تامین کسری بودجه دولت می باشد. با توجه به اینکه این اوراق در زمره بدهی های ممتاز دولت قرار دارند و وزارت امور اقتصاد و دارایی آن را ضمانت می کند بنابراین بدون ریسک محسوب می شوند.

یکی از ابرارهای مهم و نوین بازار پول اوراق گواهی سپرده هستند که با نام بوده و انجام معامله آن منوط به داشتن کد معاملاتی است.

اوراق بهره دیگری که به منظور خارج کردن دارایی های بانک ها از ترازنامه و بهبود ترکیب دارایی ها و همچنین بهبود نسبت کفایت سرمایه منتشر شده اوراق رهنی است که با هدف خرید مطالبات رهنی به وسیله ناشر منتشر می شود. این اوراق که حدود یک سال از عمر معاملاتی آن در ایران سپری شده از مالیات معاف هستند.

اوراق صکوک اوراق معاف از مالیات و بانامی هستند که با تکیه بر دارایی های فیزیکی قابل انتشار می باشند. این اوراق به منزله قرض گرفتن مبتنی بر دارایی قلمداد می شود و دارنده آن به صورت مشاع، مالک بخشی از دارایی های ناشر خواهد بود.

اما یکی دیگر از اوراق بهاداری که با هدف پرکردن خلا ناشی از حذف اوراق قرض در بازار مالی اسلامی پیشنهاد شده اوراق منفعت است. اوراق منفعت سند مالی بهاداری است که بیان کننده مالکیت دارنده آن بر مقدار معین خدمات یا منافع آینده از یک دارایی بادوام است که در ازای پرداخت مبلغ معینی به وی منتقل شده است. عمده ترین کاربرد این اوراق در تامین مالی پیمانکارانی است که وارد مرحله بهره برداری در قراردادهای مشارکت بخش خصوصی-دولتی شده اند و برای وارد شدن به طرح های جدید به تامین مالی جدید نیاز دارند. مانند گواهی حق اقامت در هتل معین برای تعداد روزهای تعیین شده یا حق استفاده از یک ساعت پرواز برای مقصدی معین و حق استفاده از خدمات حج یا عمره برای سال معین.

زیرساختهای بازار اوراق بدهی در بورس شامل نماد معاملاتی، حداقل و حداکثر سفارش خرید، واحد پایه سفارش، قیمت پایانی، دامنه نوسان و بازارگردان می باشند.

بازارگردانی چیست و بر چند روش صورت می گیرد؟

بازارگردانی فرایندی است که با هدف محدود کردن دامنه نوسان و افزایش نقدشوندگی اوراق بر مبنای روش های کف قیمت یا حراج صورت می گیرد. در بازارگردانی بر مبنای کف قیمت بازارگردان وظیفه دارد کف قیمتی اوراق را حفظ کرده و با هدف برقراری اطمینان در دارندگان اوراق در هر شرایطی اوراق را با کف قیمت خریداری کند اما نسبت به فروش تعهدی ندارد. در بازارگردانی مبتنی بر روش حراج وظیفه بازارگردان این است که در یک دامنه قیمتی محدود به صورت همزمان نسبت به خرید و فروش اوراق بهادار اقدام نماید.

معرفی نرخ بازده تا سررسید و نرخ بازده تا بازخرید

عوامل تاثیرگذار بر بازده اوراق بدهی شامل مالیات، سررسید، نرخ بهره، نرخ سرمایه گذاری مجدد و نقدشوندگی می باشد. نرخ بازده دارای ریسک های نکول، نوسان نرخ بهره، سرمایه گذاری مجدد و نقدشوندگی می باشد.

یکی از نرخ های مهم در اوراق بدهی نرخ بازده تا سررسید است که شامل نرخ بازده داخلی اوراق بدهی می باشد. این نرخ به نرخ بهره، تاریخ سررسید و قیمت خرید اوراق بستگی دارد.

نرخ بازده تا بازخرید به معنی بازده حاصل از نگهداری اوراق تا اولین زمان بازخرید برای سرمایه گذار است. این نرخ نیز به قیمت خرید، نرخ بهره و تاریخ بازخرید وابسته می باشد.

تعریف دیرش و تحدب و کاربرد آن ها

دیرش که یک معیار خطی تغییر قیمت اوراق بهادار در برابر تغییرات نرخ بهره است به حساسیت قیمت اوراق بدهی نسبت به تغییر در نرخ بهره اوراق بدهی یا هر نوع دیگری از ابزار مالی با درامد ثابت اطلاق می شود و محاسبه آن بر اساس سال صورت می گیرد. معیار غیرخطی تغییرات قیمت اوراق بهادار نسبت به نرخ بهره تحدب نام دارد. کاربرد دیرش و تحدب در ارزیابی ریسک اوراق بهادار است. دیرش با ریسک اوراق بهادار رابطه مستقیم دارد اما تحدب رابطه معکوس دارد. به این معنی که هر چه تحدب بزرگتر باشد ریسک اوراق کمتر است اما هر چه دیرش کوچکتر باشد ریسک اوراق کمتر است.