دلیل حاشیه نشینی لیزینگی ها در بورس

گفت و گو از : فائزه رهنی

بورس24 : صنعت لیزینگ در بازار سرمایه همواره مورد توجه بوده است.شرکت های لیزینگ که در دهه 80 در ایران مورد توجه قرار گرفتند شرکت هایی هستند که کالا را از شرکت های تولیدی تحویل گرفته و تحت شرایطی خاص تحویل مشتری می دهند و از نقش واسطه ای خود سود می کنند.اما این صنعت اخیرا در بورس حاشیه نشین شده است.محمد هادی موقعی دبیر کل انجمن ملی لیزینگ ایران می گوید: لیزینگ با یک غول وحشتناک هزینه ثابت به نام هزینه تامین مالی مواجه است و فقط با گسترش فعالیت و افزایش فروش این هزینه کاهش می یابد.او دلیل این حاشیه نشینی را به این مهم نسبت می دهد.

گفت و گوی بورس24 با دبیر کل انجمن ملی لیزینگ ایران را در ادامه بخوانید...

جایگاه صنعت لیزینگ در ایران و سایر کشورها را شرح دهید؟

جایگاه لیزینگ به عنوان یک نقش واسطه گری پولی و مالی است که در مناطق مختلف جهان جایگاه های مختلف دارند. در برخی از کشورها، لیزینگ ها در بازار پول قرار دارند و در برخی در کشورها جزو صنعت واسطه گری غیر پولی محسوب می شوند . لیزینگ مالی در بیشتر کشور ها جزو معاملات بانکی به حساب می آیند. لیزینگ های عملیاتی و لیزینگ های خلاق و حرفه ای خارج از سیستم ها بانکداری و واسطه گری پولی هستند و برای گسترش تولید و تجارت فعالیت می کنند. در دنیا نیز سهم قابل توجهی از بازار لیزینگ ها مربوط به لیزینگ عملیاتی و اجاره داری واقعی است. در ایران صنعت لیزینگ روی تامین مالی متمرکز بوده و شبیه تسهیلات بانکی خدمات ارائه می دهند. یعنی بیشتردر نظام تسهیلات دهی قرار می گیرند . لیزینگی که شکل تسهیلات و اعتبار دهی دارد در ایران به شکل اجاره به شرط تملیک بوده و بعضا از فروش اقساطی نیز استفاده می کنند. البته فروش اقساطی دیگر لیزینگ نیست و نوعی فروش اعتباری است. اینها نوعی عقود بانکی هستند که در عقود اسلامی بانکی تحت عنوان عقود مبادله ای به رسمیت شناخته شده اند. شرکت های لیزینگ نیز از همین دو عقد استفاده می کنند که نتیجتا تامین مالی شبه بانکی را برای ما به ارمغان می آورد که در قالب اجاره به شرط تملیک و فروش اقساطی هستند.یعنی در حال حاضر اگر یک بانک بزرگ تسهیلات مربوط به عقود مبادله ای و اجاره به شرط تملیک را برای تجهیزات و کالاهای سرمایه ای انجام می داد، رقیب خطرناکی برای لیزینگ ها محسوب می شد.

آن چه که باعث گسترش صنعت لیزینگ شد چه بود؟

آنچه که باعث توسعه فعالیت نسبی لیزینگ ها در بازار واسطه گری پولی و مالی شده است، عدم فعالیت نسبی بانک ها در زمینه عقود مبادله ای است و چون بانک ها عقود مبادله ای را انجام نمی دادند، لیزینگ ها این وظیفه را به عهده گرفتند. معمولا این عقود به لیزینگ ها محول می شود. چنانچه بانک ها عقود مبادله ای را در قالب قراردادی بیشتر از یکسال در سیستم خود اجرایی نمایند، شاید شبکه بانکی نیازی به لیزینگ نمی داشت. لازم به ذکر است که بانک ها تا حدی عقود مبادله ای را انجام می دهند و نمی توان گفت این نهادها به طور کل از این عقود استفاده نمی کنند اما عقود مبادله ای آن ها عمدتا فروش اقساطی بوده و این نوع عقد در بانک ها بدین صورت است که کالایی را در قالب فروش اقساطی و به صورت قطعی واگذار می کنند و سپس بخشی از بهای کالا را با سود مربوطه طی اقساط وصول می کنند. بانک ها در این معاملات روی اعتبار مشتری متمرکز بوده و به توانمندی و نحوه استفاده از کالا کاری ندارند.

تفاوت لیزینگ ها با بانک ها در چیست؟چه چیزی منجر به جذب مشتریان به سمت لیزینگ ها می شود؟

بانک ها عمدتا برای مواد اولیه و کالاهای مصرفی از این عقد استفاده می کنند و این کالاها قابلیت اعمال مالکیت مثل مالکیت اموال و داراییهای ثابت ندارند. بانک ها وام هایی را به مشتریان خود در قالب فروش اقساطی، جعاله ، مضاربه ، عقود مشارکتی و سایر عقود متداول تخصیص می دهند. جایگاه شرکت های لیزینگ بیشتر روی اعطای تسهیلات واقعی برای کالا از طریق همکاری با فروشندگان در نظر گرفته شده است. یعنی شرکت های لیزینگ در کنار فروشندگان پرقدرت و دارای بازار خوب و همچنین کیفیت کالای خوب و خدمات پس از فروش خوب قراردارند. اینجاست که فروشندگان حرفه ای برای واگذاری کالاهای خود به مصرف کنندگان ، دست یاری به سوی لیزینگ دراز می کنند تا کالاهای آن ها را صورت اعتباری واگذار کنند. این نوع مراوده با فروشندگان می تواند شامل انعقاد قراردادهای همکاری و حتی بعضا پیش خرید کالاها، مشارکت در تامین و بلوکه کردن کالاها و واگذاری به دیگران همراه با خدمات پس از واگذاری باشد. در ادامه باید گفت لیزینگ ها از یک سری محدودیت ها و مقررات بانک ها آزادند و باعث می شود از نظر رقابتی مزایا و خدماتی را به مشتریان بدهند که بانک ها قادر به ارائه آنها نمی باشند. تامین مالی از طریق بانک الزاماتی از قبیل داشتن سپرده و حساب فعال برای اعطای تسهیلات به افراد به همراه دارد و همچنین اعتبارسنجی های مختلفی نیز در این خصوص صورت می گیرد و سپس تسهیلات درخواست شده را متناسب با این موارد اعطا می کنند و فرد مراجعه کننده به بانک به احتمال زیاد با مبلغ تخصیص داده شده نمی تواند همه نیاز خود را برطرف کند. این موضوع برای مصرف کنندگان خرد و خانواده ها شایع تر است. شرکت های لیزینگ این خلا را پر می کنند و حتی بالاتر از ظرفیت متقاضی هم وام اعطا می کنند و در مقابل مالکیت کالا را در اختیار می گیرند.

با کاهش نرخ سود بانکی سرنوشت لیزینگ ها به چه سمتی می رود؟این موضوع می تواند تهدیدی برای لیزینگ ها تلقی شود؟

هر مقدار نرخ تسهیلات بانک ها پایین تر آید چالش رقابتی لیزینگ ها بیشتر می شود و باید به سمت تنوع بخشی در خدمات و همکاری بیشتر با فروشندگان بروند. از آن جایی که فعلا نرخ لیزینگ ها قابل تغییر و کاهش نیست می توانند کارمزدهایی که از فروشندگان بابت خدمات می گیرند را تغییر دهند.حرف شرکت های لیزینگ این است که ما تسهیلاتی را برای فروش کالاهای فروشنده می دهیم. این تسهیلات و خدمات منجر به روان سازی فرایند واگذاری کالا می شود و برای لیزینگ کارمزدی را ایجاد می کند که این کارمزد توسط فروشنده پرداخت می شود. فروشنده ای که امکان واگذاری 100 واحد از یک کالا را دارد، در همجواری با یک لیزینگ توانش به 150یا 200واحد افزایش می یابد چرا که لیزینگ ها آپشن هایی را ارائه می دهند که ترغیب کننده بوده و تقاضای بیشتری را ایجاد می نماید. فروشنده به تناسب افزایش تقاضا کارمزدهایی را به لیزینگ ها می پردازد. همین کارمزد در شرایطی می تواند کاهش یابد و موجبات تمایل تقاضا به سمت لیزینگ ها را فراهم آورد. لیزینگ ها نوعی شرکت های خدمات مالی و اعتباری هستند که می توانند جنبه های متمایز زیادی داشته باشند و همین تمایزات منجر به جذب تقاضا از سوی لیزینگ ها می شود. در آینده نیز این تمایزات بیشتر و بیشتر شده و منجر به بزرگتر شدن بازار لیزینگ خواهد شد. سرمایه گذاران، تولید کنندگان، وارد کنندگان انحصاری و فروشندگان حرفه ای به تدریج به دنیای این صنعت وارد خواهند شد.

آیا بحران بانک ها می تواند دامن لیزینگ ها را بگیرد؟

وضعیت صنعت بانکداری قابل مقایسه با صنعت لیزینگ نیست چرا که بانک ها موسسات سپرده پذیر تلقی شده و لیزینگ ها موسسات غیر سپرده پذیر. به دلیل همین تفاوت بسیار اساسی، قابل مقایسه با هم نیستند. هر آنچه که امروزه صنعت بانکداری ایران را دچار مشکل کرده است قابل ارتباط به صنعت لیزینگ نیست. مگر اینکه یک شرکت لیزینگ 100 درصد سهامش در اختیار یک بانک باشد و کاملا در سایه سیاست های بانک صاحب سهم خود پیش رود. اما صنعت لیزینگ بایستی از حوزه بانکداری خارج شود. گستره این صنعت به سمت تولید کنندگان، فروشندگان، واردکنندگان و سرمایه گذاران مستقل خواهد رفت. روش های تامین مالی لیزینگ ها بایستی به تامین مالی از بانک ها وابسته نباشد.

لیزینگ ها چطور می توانند از طریق بازار سرمایه فعالیت های خود را گسترش دهند؟

لیزینگ ها اگر از طریق بازار سرمایه و بازار بدهی تامین مالی شوند و بتوانند بخش خصوصی را وارد این سرمایه گذاری نمایند می توانند یک رقیب خوب در صنعت اعتباردهی محسوب شوند. مشتریان بانک ها با مشتریان لیزینگ ها متفاوتند به صورتی که در ایران متقاضیان خرد، تقاضا کنندگان خودروهای کار، کالاهای بادوام، تجهیزات و ماشین آلات به سمت لیزینگ ها می آیند که این افراد به صورت بالقوه مشتریان بانک ها نیستند چرا که بانک ها به چنین افرادی منابع و تسهیلات نمی دهند. بانک ها به یک راننده یا اپراتور بیل مکانیکی تسهیلات نمی دهند در حالی که شرکت های لیزینگ تجهیزات معدنی و راهسازی به چنین فردی تسهیلات می دهند. در اصل دستگاه را با مشارکت فرد خریداری و سپس به وی تحویل و بر بهره برداری آن نظارت و سهم خود را طی مدت قرارداد باز پس می گیرند.شرکت های لیزینگ به متقاضیان خدمات خود شرایطی همچون باز کردن حساب جاری یا داشتن سپرده را تحمیل نمی کنند. لیزینگ حداقل هایی را برای اعتبار سنجی لحاظ می کند و عمدتا روی امکان استفاده از وسیله یا کالا متمرکز می شود. علاوه بر آن نیز روی درآمد زا بودن دستگاه و پوشش ریسک توجه دارد.

مبنای سنجش لیزینگ ها برای اعتبار دهی چیست؟

در دنیا لیزینگ های تخصصی مخاطب را از نقطه نظر کار و بهره برداری با دارایی بررسی می نمایند. میزان تخصص و سوابق مستاجر یا لیزکننده مهمترین عامل در اعتبار سنجی تقاضا کنندگان تسهیلات از شرکت های لیزینگ است. برای پروژه های مختلف لیزینگ ها دارایی های مختلفی را واگذار می کنند. لیزینگ ها به نوعی مشاوره های تخصصی برای نوع کالا و دارایی را نیز به مشتریان خود ارائه می دهند که موجب تمایز بین آن ها با سیستم بانکی می شود. شایستگی و لیاقت تقاضاکننده برای بهره برداری از طرح، داشتن محل های درآمدزایی، داشتن پروژه و قرارداد باکارفرما ، وجود خدمات پس از فروش و خدمات ویژه درتصمیم های وام دهی لیزینگ ها موثر است که همین موضوعات منجر به تمایز بزرگ لیزینگ ها از بانک ها می شود.

تامین مالی از طریق بازار سرمایه صنعت لیزینگ را تغییر خواهد داد؟این موضوع چه کمکی به لیزینگی ها خواهد کرد؟

منابع مالی ورودی به سیستم لیزینگ از مجاری غیر سپرده پذیر است. وقتی یک شرکت، سپرده پذیر نباشد منابع مالی شامل آورده سهامداران ( سرمایه اولیه ) وافزایش سرمایه، تسهیلات بانکی، اهرم مالی، انتشار اوراق مشارکت، انتشار اوراق صکوک، استفاده از سایر ابزار های نوین مالی، استفاده از مکانیزم های عاملیت و کارگزاری منابع مالی، لیزینگ های اهرمی و لیزینگ های برون مرزی می باشند. در نتیجه وقتی لیزینگ ها چنین پتانسیل هایی را دارند سازمان های بالقوه تخصصی هستند و همچنین بازار بالقوه آن ها بسیار گسترده است. صنعت لیزینگ از نظر راهبردی و از نظر علاقه مندان به بازار سرمایه فضای خالی و استفاده نشده زیادی دارد که مختص خودش می باشد. پتانسیل بازار لیزینگ حدودا رقمی به اندازه بیش از نیمی از turnover شبکه بانکی بوده که می تواند این فضای خالی را از طریق سایر راهکارهای تامین مالی پر نماید. پس این گردش از محل سپرده پذیری نیست و از محل سایر روش های تامین مالی صورت می گیرد و ما حتی اگر یک چهارم این گردش مالی را از طرق مختلف وارد صنعت کنیم این صنعت، به شدت سودآور بوده و قابلیت توسعه دارد. در حال حاضر شرکت های لیزینگ بیشتر از طریق شبکه بانکی تامین مالی می شوند و بخشی نیز از طریق سهامداران و بخشی هم از طریق انتشار اوراق مشارکت صورت می گیرد. بازار سرمایه و بازار بدهی فعلا نتوانسته اند تعامل خوبی با صنعت لیزینگ داشته باشند. یکی از سیاست های انجمن ملی لیزینگ ایران نزدیک کردن این صنعت به بازار بدهی و بازار سرمایه است.

لیزینگی های بورسی در چه حالند؟

شرکت های لیزینگی که در بازار سرمایه فعالیت می کنند، بانکی و یا خودرویی هستند که از یک سیستم حمایتی برخوردارند. این حمایت وجود همان شرکت بزرگ تولید کننده است که کالا را به این شرکت ها تحویل می دهد و آن ها در شبکه فروش همان شرکت تولید کننده قرار دارند که نوعی حمایت ذاتی برای شرکت لیزینگ مربوطه محسوب می شود و حتی به نوعی تکمیل کننده چرخه خدمات تولید کنندگان صاحب سهم لیزینگ محسوب می شوند. ما لیزینگ مستقل در بازار سرمایه نداریم. لیزینگ مستقل یعنی لیزینگی که سرمایه گذاران عمومی سهام آن شرکت را خریداری کنند وخارج از بانک ها و تولید کنندگان بزرگ باشند. برای حضور مؤثر در بازار سرمایه فرمول بسیار ساده است. شرکتی که سودآور باشد سهم جذابی دارد. در تمام دنیا سهامی جذابیت دارد که سود تقسیم نماید. چشم اندازهای سودآوری خوبی داشته باشد. حاشیه سود خوبی داشته باشد. قیمت تمام شده پایین تری داشته باشد و هزینه های کمتری برای ارائه خدمات بدهد. شرکت های لیزینگ در ایران در چنین شرایطی نیستند. راه حل این است که تاسیس لیزینگ ها در قالب شرکت های بزرگ باشد. حتی ادغام نیز می تواند راهکاری برای سودآوری آن ها باشد. کل صنعت لیزینگ کشور حدود 20 شرکت لیزینگ بزرگ دارد. آن ها باید بتوانند منابع بسیار زیادی را در یک بخش متمرکز کنند. به عنوان مثال یک شرکت لیزینگ باید بتواند به صورت حرفه ای در بازار مسکن و یا بازار درمان و در حجم زیاد متمرکز شود تا بتوانند کالاهای آن ها در حجم زیاد و در بازار اعتباری به فروش برساند، آنگاه چنین شرکت های لیزینگی سهام ارزشمند و معتبری خواهند داشت. وقتی که حجم کوچک است، جامعه مخاطب نیز کوچک است، در جامعه مخاطب کوچک قیمت تمام شده بالاست، در جامعه مخاطب بزرگ قیمت تمام شده پایین است. عمده بحث ما هزینه های ثابت است؛ هزینه ثابت لیزینگ اساسا هزینه تامین مالی آن است. پس لیزینگ با یک غول وحشتناک هزینه ثابت به نام هزینه تامین مالی مواجه است و فقط با گسترش فعالیت و افزایش فروش این هزینه کاهش می یابد.

دلیل عملکرد ضعیف لیزینگی های بورسی را چه می دانید؟

عملکرد ضعیف شرکت های لیزینگ در بازار سرمایه را نباید مختص این صنعت دانست. این عملکرد ضعیف در سایر صنایع هم دیده شده و حتی خیلی از معامله گران سهام لیزینگی از این معاملات ناراضی نبودند. آن چه که تحلیلگران، آینده نگران و معامله گران بازار باید بدان توجه کنند بزرگترین چالش صنعت لیزینگ بوده که همان تامین مالی است. اگر این چالش رفع شود صنعت لیزینگ می تواند سودآور باشد. تامین مالی مطلوب ، روش غیر بانکی است و اگر شرکتی بتواند منابع زیادی را از میان مردم جمع کند و در بازار سرمایه تبدیل به یک سرمایه بزرگ نماید، می تواند در بازار سرمایه حرف بزرگی برای گفتن داشته باشد. لیزینگ های مستقل که سرمایه گذاران آن ها را تاسیس می کنند می توانند غیر از لیزینگ های بانکی و خودرویی باشند. حتی می توانند با مشارکت مردم لیزینگ تاسیس نمایند. انبوه سازان می توانند لیزینگ تاسیس نمایند. تعاونی های ساخت وساز نیز با پذیره نویسی از طریق اعضای خود ومردم می توانند تاسیس یک شرکت لیزینگی را پایه ریزی کنند. شرکت های تولیدی و وارد کنندگان انحصاری می توانند لیزینگ تاسیس نمایند. در ایران سه نوع لیزینگ بانکی، مستقل و شرکتی داریم. البته از نظر حجم عملیات در ایران نیز سه نوع لیزینگ داریم. لیزینگ های اقلام سنگین و فوق سنگین، لیزینگ های اقلام متوسط و لیزینگ های اقلام سبک. اقلام سبک شامل لوازم خانگی، کالاهای IT و با دوام، اقلام متوسط شامل خودرو و انواع ماشین آلات و تجهیزات، اقلام سنگین و فوق سنگین شامل خودروهای سنگین، هواپیما، کشتی و ساختمان است که همه این ها در صنعت لیزینگ ایران وجود دارد.