بحران مالی سال های ٢٠٠٧ تا ٢٠١٠ برگ جدیدی را در تاریخ این موسسات رقم زد. در سال های منجر به ایجاد بحران، این موسسات بالاترین رتبه اعتباری را به اوراق های قرضه‌ای با پشتوانه رهنی اعطا نمودند که دارایی مبنای آن ها تجمیع وام های رهنی افرادی بود که توان پرداخت آن را نداشتند...
بورس24 :از تیرماه سال جاری بحث حضور موسسات رتبه‌بندی در ایران توسط سازمان بورس و نهادهای مالی تحت نظارت آن به طور جدی در حال پیگیری می‌باشد. در این نوشتار چالش های پیش روی این موسسات در جهان و ایران در دوران مختلف به طور اجمالی مورد بررسی قرار گرفته است.
تاریخچه موسسات رتبه‌بندی به شکلی که امروزه آن ها را می‌شناسیم، به اوایل دهه ۱۹۰۰ در ایالات متحده باز می‌گردد. در آن زمان به علت گسترش پروژه‌های ساخت راه آهن و نیاز به تامین مالی آن ها، انتشار اوراق قرضه رونق یافت و به تبع آن نیاز به تحلیل موسسه‌ای مستقل در مورد وضعیت مالی ناشر اوراق پررنگ‌تر گردید. موسسه استاندارد اند پورز به عنوان قدیمی‌ترین موسسه رتیه‌بندی در سال 1860 میلادی توسط هنری پور بنیان نهاده شد. این موسسه اقدام به نوشتن راهنمای سرمایه‌گذاری در اوراق تامین مالی راه آهن و آبراه‌ها در نشریه‌ای با نام ژورنال راه‌آهن آمریکایی[1] می‌نمود. از سوی دیگر موسسه‌ای با نام دفتر آمار استاندارد[2] در سال 1906 جهت تحلیل مالی شرکت های غیرراه‌آهنی تاسیس گردید. در سال 1941 این دو شرکت ادغام گردیده و شرکت جدید، استاندارد اند پورز نامیده شد. شرکت مودیز نیز در سال 1909 توسط جان مودی تاسیس گردید و کار خود را با رتبه بندی سهام و اوراق قرضه شرکت های راه آهن آغاز نمود. سیستم استفاده از حروف الفبا جهت رتبه‌بندی که قبلاً برای رتبه‌بندی بازرگانی استفاده می‌گردید، برای اولین بار توسط مودیز در بازار اوراق بدهی به کار گرفته شد. نهایتاً در سال 1913 جان فیچ شرکت فیچ را تاسیس نمود. امروزه این سه شرکت 95% سهم بازار رتبه‌بندی را در اختیار داشته و به نوعی دارای انحصار در این صنعت می‌باشند.
حوزه اصلی فعالیت موسسات رتبه‌بندی، تعیین رتبه اعتباری کشورها، شرکت ها، اوراق بهادار منتشرشده توسط شرکت ها، رتبه‌بندی پروژه‌ها و رتبه بندی ابزارهای مالی می‌باشد. منظور از تعیین رتبه اعتباری برآورد احتمال عدم اجرای تعهدات مالی است. در کنار این فعالیت ها این موسسات با رعایت قوانین کنترل تضاد منافع کشور محل فعالیت، به ارائه سایر خدمات نیز می‌پردازند. لازم به ذکر است که تعیین رتبه اعتباری اشخاص حقیقی جهت استفاده از خدماتی مانند دریافت وام بانکی و یا کارت اعتباری در حوزه فعالیت این موسسات نبوده و موسساتی تحت عنوان "دفتر اعتبارسنجی[3]" در این زمینه فعالیت می‌نمایند.
مدل کسب و کار این شرکت ها تا دهه 70 میلادی، چاپ نشریه رتبه‌بندی و اخذ هزینه اشتراک نشریه از سرمایه‌گذاران بود. در دهه 70 میلادی این شرکت ها مدل کسب و کار خود را تغییر داده و اقدام به اخذ هزینه رتبه‌بندی از ناشر نمودند. یکی از عوامل موثر بر این تصمیم پیچیده شدن فرآیند رتبه‌بندی و به تبع آن هزینه‌های بالای نیروی انسانی متخصص که از طریق اخذ هزینه اشتراک قابل پوشش نبود و عامل دیگر رواج تکثیر غیر مجاز نشریات رتبه‌بندی بین سرمایه گذاران و به تبع آن کاهش درآمد آن موسسات بوده است. امروزه اکثر موسسات رتبه‌بندی از مدل درآمدی "پرداخت هزینه رتبه بندی توسط ناشر" استفاده می‌نمایند، هرچند هنوز موسساتی وجود دارند که از مدل درآمدی "پرداخت هزینه رتبه بندی توسط سرمایه‌گذاران" استفاده می‌نمایند. هر دو روش درآمد دارای مزایا و معایبی می‌باشند، در روش پرداخت هزینه رتبه‌بندی توسط ناشر، منتقدان معتقدند که رقابت شرکت های رتبه‌بندی برای جذب مشتری باعث آسان گیری در رتبه تخصیص یافته به ناشر می‌گردد. از سوی دیگر روش پرداخت هزینه رتبه‌بندی توسط سرمایه‌گذاران باعث می‌گردد دسترسی عموم به اطلاعات رتبه بندی محدود گردد.
بحران مالی سال های 2007 تا 2010 برگ جدیدی را در تاریخ این موسسات رقم زد. در سال های منجر به ایجاد بحران، این موسسات بالاترین رتبه اعتباری را به اوراق های قرضه‌ای با پشتوانه رهنی اعطا نمودند که دارایی مبنای آن ها تجمیع وام های رهنی افرادی بود که توان پرداخت آن را نداشتند و در طول بحران رتبه اعتباری آن اوراق را به بنجل تنزیل نمودند. بسیاری از سرمایه‌گذاران معتقدند که رتبه بندی اشتباه این اوراق باعث گمراهی آن ها گردید و کمیته‌های تحقیق و تفحص در مورد علل بحران ، تحلیلگران این موسسات را از مقصران اصلی این بحران شناختند. پس از بحران مالی سال های 2007 تا 2010 دولت ها نظارت بر موسسات رتبه‌بندی را افزایش دادند. برای مثال آمریکا با تصویب قانون داد – فرانک، رتبه بندی‌های اعلامی توسط موسسات رتبه‌بندی را از حالت اظهار نظر خارج نمود و آن ها را در قبال رتبه اعلام شده مسئول دانست.
حضور موسسات رتبه‌بندی در ایران از یک سو به سرمایه‌گذاران در تصمیم‌گیری‌ها کمک نموده و از سوی دیگر تامین مالی را برای شرکت های با رتبه اعتباری مناسب، تسهیل می‌نماید. در آذر 1384 با تصویب قانون بازار اوراق بهادار، موسسه رتبه بندی به عنوان یکی از نهادهای مالی فعال در بازار اوراق بهادار تعریف (بند 21 ماده 1) و در سال 1395 دستورالعمل تاسیس و فعالیت موسسات رتبه‌بندی منتشر گردید. این دستورالعمل شامل مواردی مانند شرایط اعطای مجوز تاسیس، شرایط اعطای مجوز فعالیت، سرمایه لازم، شرایط تایید صلاحیت مدیران و کارکنان و ساختار سازمانی موسسه رتبه‌بندی می‌باشد. همچنین در راستای بهبود نظارت بانک مرکزی بر بانک ها، در آبان سال جاری رتبه‌بندی بانک ها آغاز خواهد شد، البته معاون نظارتی بانک مرکزی درباره اعلام نتایج این رتبه‌بندی گفت: رتبه‌بندی یک رابطه بین بانک ها و بانک مرکزی است، بنابراین نیازی نیست که نتایج آن به صورت عمومی اطلاع رسانی و به مردم اعلام شود.
موفقیت اجرای نظام رتبه‌بندی در کشور به سه عامل بستگی دارد. نخست آن که دانش رتبه‌بندی به کشور منتقل گردد. هرچند به علت باقی ماندن تحریم های اولیه حضور سه شرکت بزرگ رتبه‌بندی در ایران میسر نیست، تعدادی از شرکت های رتبه‌بندی فعال در منطقه جهت فعالیت در ایران در قالب شراکت اعلام آمادگی نموده‌اند، می‌توان گفت که این عامل آسانترین چالش پیش روی موسسات رتبه‌بندی می‌باشد. عامل بعدی نظارت بر این موسسات است؛ بعد از بحران جهانی سال 2008، کشورها قوانین بیشتری را برای نظارت بر موسسات رتبه‌بندی وضع نمودند. در این راستا دستورالعمل سازمان بورس نیز دارای بندهای نظارتی زیادی می‌باشد. کیفیت نحوه اجرای این بندها، در عمل مشخص خواهد گردید. در نهایت عامل پایانی حفظ استقلال موسسات رتبه‌بندی و عدم اعمال نفوذ شرکت های بزرگ یا نهادهای دولتی برای تخصیص رتبه اعتباری بهتر می‌باشد. در صورتی که این سه عامل به درستی پیاده سازی گردد نظام رتبه‌بندی تاثیر مثبتی بر بازار سرمایه ایران خواهد داشت. اما در عرصه‌های بین المللی این احتمال وجود دارد که سرمایه‌گذاران و موسسات مالی، رتبه‌بندی اعلام شده توسط شرکت های رتبه‌بندی ایرانی را قبول ننمایند. در این صورت دامنه فعالیت موسسه رتبه‌بندی در تسهیل تامین مالی بین المللی بسیار محدود خواهد شد.
منابع:
- https://www.bbc.com/news/10108284
- https://www.moodys.com/Pages/atc001.aspx
- https://www.seo.ir/Upload/Editor/Files/Basteye%20Moarefi/Bk00027-Moassese%20ro-910130.pdf
- https://new.tse.ir/cms/Portals/1/ghavanin/ganon-bazar.pdf
- https://donya-e-eqtesad.com/news/1070676
- What Role Did Credit Rating Agencies Play in the Credit Crisis? By Amanda J. Bahena
[1] The American railroad journal
[2] Standard Statistics Bureau
[3] Credit Bureau
نظرات :
شما می توانید اولین نفری باشید که برای این مطلب نظر می دهید.