پالایشگاه ها گرد و خاک می کنند؟!

بورس24 - مهدیه کردی

طلای سیاه بدون شک استراتژی ترین کالای قرن بیستم و یکی از مهمترین منابع انرژی قرن حاضر است . نفت به شکل خام استخراج می شود .نفت خام فرآوری نشده، جهت استفاده باید طی فرآیند تقطیر از هم جدا شده و به محصولات کاربردی تری همچون بنزین، گازوییل ، نفت سفید و... تبدیل گردد. نفت خام به دلیل داشتن هیدروکربن هایی با وزن و طول متفاوت مانند : پارافین ، نفتا، می‌تواند کاربردهای بی شماری داشته باشد. فعالیت پالایشگاه های نفتی، در حقیقت تجزیه اجزای مختلف نفت خام از یکدیگر می باشد. پالایشگاه های نفت با توجه به نوع خوراک مصرفی، محصولات گوناگونی هم تولید می‌کنند. از نفت خام بیش از 2 هزار فرآورده می‌توان تولید نمود. ایران یکی از بزرگترین کشورهای تولیدکننده نفت خام دنیاست و با توجه به جمعیت کشور، بازار مصرف فرآورده های نفتی هم فراهم است. پالایشگاه نفت آبادان به عنوان اولین پالایشگاه نفت خام ایران در سال 1291 با ظرفیت ۲۵۰۰ بشکه در روز راه اندازی گردید. در حال حاضر این پالایشگاه، با ظرفیت تقریبا 450 هزار بشکه نفت خام در روز، 25% از نیاز کشور به فرآورده های نفتی را تامین می کند. علاوه بر پالایشگاه آبادان، 8 پالایشگاه نفت دیگر در کشور فعالیت دارند که 6 مورد از آنها ، در بازار سرمایه فعال هستند. با تشکیل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی در سال 1370 و ایجاد بیش از 14 هزار کیلومتر خط لوله انتقال نفت خام و فرآورده های نفتی، فعالیت پالایشگاه های کشور، انسجام بیشتری یافته است.

در خصوص وضعیت صنعت پالایشگاهی بورس24 گفتگویی با ناصر تنگستانی مدیر مالی شرکت پالایش نفت شیراز، ابراهیم کاویانی پور رییس بازاریابی و فروش شرکت پالایش نفت اصفهان، سید محسن موسوی مدیر سرمایه گذاری اوپیک، و حمید علمای کارشناس بازار سرمایه انجام داده است.

1- سوال: نحوه قیمت گذاری خوراک و محصولات پالایشی به چه صورت است؟

ناصر تنگستانی : قیمت گذاری نفت خام و فرآورده های نفتی توسط وزارت نفت و بر اساس قانون الحاق برخی از مواد به قانون تنظیم مقررات مالی دولت مصوب سال 1393 انجام شده و جهت اجرا به شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی و پس از آن پالایشگاه ها ابلاغ می‌شود.

قیمت نفت خام تحویلی به پالایشگاه ها، معادل 95 درصد میانگین نرخ نفت خام صادراتی ایران و قیمت فرآورده ها بر مبنای میانگین فرآورده های صادراتی ایران و یا میانگین فرآورده های وارداتی و یا میانگین نرخ تولیدکنندگان فرآورده های مشابه در خلیج فارس ( به ترتیب اولویت هر یک در دسترس باشد ) تعیین می‌گردد.

ابراهیم کاویانی پور: فرآورده های نفتی به دو بخش فرآورده های ویژه و فرآورده های اصلی تقسیم می‌گردند. فرآورده های اصلی شامل 5 محصول از جمله بنزین، گازوییل، نفت سفید، گاز مایع ، نفت کوره به اضافه سوخت های هوایی است که توسط وزارت نفت قیمت گذاری می شوند . شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی، فرآورده های اصلی را با قیمت تعیین شده از پالایشگاه ها خریداری کرده، بخشی را به مصرف داخلی اختصاص می‌دهد و مابقی را صادر نموده و درآمد آن را به خزانه دولت واریز میکند. در سال های اخیر در قیمت گذاری فرآورده های نفتی، کیفیت محصول نیز لحاظ می‌شود. مبنای قیمت گذاری، نرخ های درج شده در نشریه Platts می‌باشد. مبنای نرخ گذاری  فرآورده های ویژه، توسط هیات مدیره شرکت پالایش و پخش فرآورده های نفتی تعیین شده و بر اساس قیمت فوب خلیج فارس قیمت آنها همه ماهه تعیین گردیده و به پالایشگاه ها ابلاغ می‌گردد.

سید محسن موسوی : قیمت گذاری نرخ خوراک پالایشگاه ها که چندی پیش مورد توجه اهالی صنعت پتروشیمی و پالایشی بوده، با فرمول جدید ارایه شده توسط وزارت نفت به نظر موضوعی تمام شده می نماید. هرچند فرمول به گونه ای است که در صورت افزایش قیمت نفت، قیمت خوراک با شتاب بیشتری رشد می کند و حاشیه سود شرکت های فعال در این زمینه را تحت تاثیر قرار می دهد.

2- سوال: اصطلاح crack spread چیست ؟ آیا نحوه محاسبه قیمت محصولات بر اساس crack spread است یا قیمت های جاری فوب؟پ

ابراهیم کاویانی پور : crack spread به تفاوت قیمت نفت خام و فرآورده های نفتی گفته می‌شود. به عنوان مثال : اگر قیمت هر بشکه نفت خام 50 دلار و قیمت بنزین 58 دلار باشد، کرک اسپرد بنزین 8 دلار خواهد بود. قیمت فرآورده های نفتی تابع نوسانات قیمتی این فرآورده ها در بازارهای بین المللی است . اگر چه نرخ فرآورده ها معمولا تابع نرخ نفت خام می باشد اما لزوما کرک اسپرد آنها با نفت خام ثابت نیست و تابع شرایط عرضه و تقاضا در بازار هر فرآورده می باشد.

حمید علمای : کرک اسپرد مابه التفاوت یک بشکه محصول تولید پالایشگاه با یک بشکه نفت خام دریافتی توسط پالایشگاه است. به طور کلی، هر چه کرک اسپرد یک محصول بالاتر باشد، آن محصول ارزش افزوده بالاتری خواهد داشت. در بین محصولات پالایشی، بنزین، بالاترین کرک اسپرد و نفت کوره پایین ترین کرک اسپرد را دارند.

3- سوال: تاثیر مداخله وزارت نفت در قیمت گذاری خوراک و فرآورده های نفتی پالایشگاه ها را چگونه ارزیابی می کنید؟

ناصر تنگستانی : نفت خام با ۵ درصد تخفیف به پالایشگاه ها تحویل می‌گردد. از سوی دیگر فرآورده های نفتی اصلی خریداری شده از پالایشگاه ها، با سوبسید دولت با قیمتی کمتر از قیمت خرید از پالایشگاه ها به مردم فروخته می‌شود. با این وضعیت، دخالت در قیمت گذاری توجیه پذیر است.

ابراهیم کاویانی : امکان تامین نفت خام به صورت مستمر و با کیفیتی ثابت به همراه تخفیف 5 درصدی در داخل کشور، برای پالایشگاه ها مزیت محسوب می‌گردد. ضمن اینکه شرکت ملی پالایش و پخش، قریب یک قرن است که متولی توزیع فرآورده های نفتی در تمام نقاط کشور است و این وظیفه به خوبی انجام می‌شود. محول کردن این وظیفه به بخش خصوصی در کوتاه مدت ممکن است با تبعاتی همراه باشد ، اما در بلند مدت با اعمال سیاست های حاکمیتی توسط شرکت ملی پخش می تواند به افزایش بهره وری مصرف فرآورده های نفتی کمک کند.

4- سوال : مهمترین چالش های پالایشگاه ها چه چیزهایی می‌باشد ؟

ناصر تنگستانی : عملکرد اقتصادی پالایشگاه ها کاملا وابسته به قیمت گذاری وزارت نفت است. قیمت گذاری حدود 90 درصد از فرآورده ها، و 100 درصد از خوراک پالایشگاه ها زیر نظر دولت انجام می‌شود. در قانون مقرر شده قیمت های مربوط به هر ماه ، حداکثر تا پایان ماه بعد به پالایشگاه ها اعلام شود. گاهی در اعلام قیمت ها ابهام و یا مشکلاتی بوجود آمده و موجب تاخیر در ارایه گزارشات و یا تعدیل بودجه پالایشگاه ها می‌گردد. مثلا در تیرماه 1394 قیمت میعانات گازی 4 دلار بیشتر اعلام شده بود و بعد از اصلاح، تقریبا ۱ سال بعد پالایشی ها بابت این موضوع تعدیل بودجه دادند.

سید محسن موسوی : قطعا مهمترین چالش را می توان ابهام در ارایه گزارشات مالی به دلیل ابهام در وضعیت دریافت خوراک و نرخ آن، عدم شفافیت گزارشات و صورت های مالی، عدم قطعیت در وضعیت نرخ ارز در سال های گذشته، عدم قطعیت در نرخ فروش محصولات و ... دانست که منجر به ابهام در سودآوری پالایشگاه ها می‌شود. علت ابهام را نیز می توان تمایل وزارت نفت به افزایش شدید نرخ دانست، زیرا وزارت نفت بزرگترین تامین کننده منابع مالی برای واریز یارانه ها است و برای کاهش فشار به این وزارتخانه، تمایل به جبران بخشی از هزینه های یارانه از طریق انتقال بخشی از این فشار به پالایشگاه ها و پتروشیمی ها دارد.

ابراهیم کاویانی پور : بزرگترین تهدید پالایشگاه ها، کیفی سازی محصولات است. چنانچه پالایشگاه ها در بروز رسانی و تطبیق محصولات خود با استانداردهای کیفی دنیا، موفق نشوند، با چالش جدی روبرو خواهند شد. یکی از اقدامات اساسی در این زمینه، اجرای طرح های تبدیل نفت کوره به سایر فرآورده هاست. برخی پالایشگاه های کشور در این زمینه اقداماتی انجام داده اند و در صورت بهره برداری از پروژه های کیفی سازی و طرح های توسعه، محصولات پالایشی کشور قابلیت رقابت در سطح بین المللی را نیز خواهند داشت.

حمید علمای : مهمترین چالش های صنعت پالایشگاهی حاشیه سود پایین به دلیل حجم بالای نفت کوره در سبد محصولات پالایشگاه ها، بکارگیری ماشین آلات قدیمی و تکنولوژی ضعیف، عدم شفافیت صورت های مالی به سبب فرمول قیمت گذاری خوراک و فرآورده های پالایشی، و همچنین بکارگیری انرژی های جدید در صنایع گوناگون به جای فرآورده های نفتی می‌باشد.

5- سوال : از بین فرآورده های تولیدی پالایشگاه ها، حاشیه سود کدام یک بیشتر و کدام کمتر است؟

ناصر تنگستانی : همان طور که API یا وزن مخصوص نفت خام، بر قیمت خوراک پالایشگاه ها موثر است و نفت خام هر چه سبک تر باشد، قیمت بیشتری خواهد داشت، وزن مخصوص بر قیمت فروش فرآورده ها نیز اثر گذار است و فرآورده های سبک حاشیه سود بالاتری برای پالایشگاه ها به همراه دارند.

  ابراهیم کاویانی پور : فرآورده های مختلف پالایشگاه ها، قیمت متفاوتی دارند. به طور کلی می توان گفت هر پالایشگاهی که ضریب پیچیدگی بالاتری داشته و درصد فرآورده های سبک به فرآورده های سنگین بیشتر باشد، سودآوری بیشتر خواهد بود و هر پالایشگاه فرآورده سنگین بیشتری تولید نماید، حاشیه سود پایین تری خواهد داشت. در حال حاضر در بین فرآورده های پالایشی، بنزین ، بیشترین حاشیه سود را به همراه داشته و نفت کوره بازده منفی دارد.

6- سوال: منظور از درجه پیچیدگی یا ضریب نلسون دقیقا چیست؟

حمید علمای : ضریب پیچیدگی یا complexity index  توان پالایشگاه در افزایش سطح کرک اسپرد است. در حقیقت هر پالایشگاهی که قادر به اعمال فرآوری بیشتر نفت خام و تبدیل آن به محصولات متنوع تر، سبک تر، پر مصرف تر و با ارزش افزوده بالاتر باشد، از ضریب پیچیدگی بالاتری برخوردار است. پالایشگاه ها از لحاظ ضریب پیچیدگی به چند گروه طبقه بندی می شوند. هر چه ضریب پیچیدگی پالایشگاه بالاتر باشد، هزینه احداث و همچنین سودآوری پالایشگاه بیشتر خواهد بود.

در همه جای دنیا، در هنگام احداث پالایشگاه ها و اجرای طرح های توسعه، علاوه بر ظرفیت تولید، ضریب پیچیدگی به عنوان یکی از شاخص های مهم توسعه، مورد توجه قرار می گیرد. در حالی که در ایران، این مهم کمتر مورد توجه قرار می گیرد. بالا بردن ضریب پیچیدگی، مزایایی همچون امکان فرآوری نفت خام سنگین با کیفیت پایین تر، افزایش توان تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر، افزایش سطح کیفی فرآورده ها و نیز کاهش میزان آلایندگی محصولات را در پی خواهد داشت.

سوال7- دلیل افت سودآوری پالایشگاه ها در چند سال اخیر چیست؟

ابراهیم کاویانی پور : سودآوری پالایشگاه ها همواره تحت تاثیر 2 عامل مهم است؛ قیمت جهانی نفت خام و تقاضای جهانی فرآورده های نفتی . بازار نفت، متاثر از وضعیت اقتصادی و سیاسی جهانی است .  رونق یا رکود اقتصادی جهانی که بر میزان تقاضای نفت خام اثر می گذارد و همچنین تحولات سیاسی مثل جنگ در مناطق تولید نفت که بر وضعیت عرضه نفت خام تاثیر می گذارند، عوامل مهم تعیین قیمت نفت خام می باشند .

عواملی که در سالهای اخیر تاثیر فراوانی برقیمت نفت داشته اند به شرح زیر می باشند:

الف ) عوامل بنیادی مثل کاهش رشد اقتصادی دنیا خصوصا چین، تقاضای نفت خام را کاهش داده است.

ب ) تکنولوژی تولید نفت خام در کشور آمریکا گسترش یافته و حجم تولید نفت خام آمریکا رو به افزایش است. به همین سبب، واردات نفت خام آمریکا در 7 سال اخیر حدود 50 درصد تقلیل یافته است.

ج ) عرضه نفت خام اوپک به ویژه از سوی عربستان روند صعودی داشته است. ایران نیز پس از لغو تحریم ها، تولید نفت خام را فزونی بخشیده است.

عرضه و تقاضای نفت خام، متاثر از 3 عامل مذکور، از تعادل خارج شده و روزانه با مازاد 1 میلیون بشکه نفت خام در جهان مواجه هستیم. از طرفی نفت خام به عنوان عامل اصلی آلودگی محیط زیست و گرم شدن کره زمین، دنیا را به سوی جایگزینی انرژی های پاک سوق داده است. در این شرایط، میل به نزول قیمت نفت خام منطقی می نماید. البته پیش بینی می‌شود ظرف 6 ماه آتی، عرضه و تقاضای نفت خام متعادل شده و قیمت ها کمی افزایش یابد؛ ولی بازگشت قیمت نفت خام به 100 دلار فعلا دور از تصور است.

بخش دیگری از افت سودآوری پالایشگاه ها، ناشی از کیفی سازی و منظور نمودن کیفیت فرآورده ها در قیمت فرآورده ها در سال های اخیر است. پالایشگاه هایی که فرآورده با کیفیت پایین تری تولید می‌کنند، با کاهش سودآوری مواجه شده اند.

8- سوال : چرا پالایشگاه های ایران نسبت به برخی نقاط دیگر دنیا، نسبت به نوسان قیمت نفت خام، واکنش بیشتری نشان می‌دهند؟

ناصر تنگستانی : در مقایسه ی پالایشگاه های کشور با سایر کشورها، متوجه می‌شویم پالایشگاه های خارجی در زمان افت قیمت نفت خام، با سرعت کمتری واکنش نشان داده و گاهی حتی رشد سودآوری هم داشته اند. این اتفاق، به خاطر استفاده از فرمول های متفاوت قیمت گذاری خوراک و فرآورده است. با توجه به فرمول قیمت گذاری پالایشگاه های کشور، و وقفه بین زمان خرید نفت خام و تحویل فرآورده نفتی، نوسان مثبت نفت، موجب رشد سودآوری و نوسان منفی باعث زیان خواهد شد. پالایشگاه های خارجی چه در زمان افت قیمت ها و چه زمان رشد قیمت ها، نوسان شدیدی نشان نمی‌دهند.

ابراهیم کاویانی پور : شرایط حاکم بر پالایشگاه های ایران با سایر کشورها متفاوت است. گاهی پالایشگاه، زنجیره تامینی متشکل از مرحله استخراج نفت خام، پالایش نفت خام و توزیع فرآورده های نفتی است. بدین ترتیب کاهش سودآوری یک بخش، توسط سایر بخش ها پوشش داده خواهد شد. در کشور ایران، ارتباط پالایشگاه ها با صنایع بالادستی و پایین دستی بسیار محدود می‌باشد.  به همین دلیل تغییرات قیمتی نفت خام که بر قیمت فراورده های نفتی تاثیر می گذارد به شدت حاشیه سود عملیاتی پالایشگاه ها در ایران را متاثر می سازد.

سید محسن موسوی : علت، حاشیه سود پایین این شرکت ها است. هر چه قیمت نفت افزایش یابد با توجه به حاشیه سود پایین این شرکت ها، رشد سود خالص به لحاظ حجمی افزایش بیشتری خواهد داشت.

9- سوال: محل استقرار پالایشگاه، چه تاثیری در سودآوری پالایشگاه خواهد داشت؟

ناصر تنگستانی : بر اساس موقعیت جغرافیایی و شرایط آب و هوایی محل اسقرار پالایشگاه ها، جنس و کیفیت تجهیزات و ماشین آلات مورد نیاز تغییر خواهد کرد. در مناطق جنوبی کشور به دلیل نزدیکی به دریا و رطوبت هوا و احتمال خوردگی دستگاه ها، هزینه سرمایه گذاری، تجهیز پالایشگاه، و نگهداری ماشین آلات از سایر نقاط کشور بیشتر خواهد بود. ولی نزدیکی به دریا، هزینه حمل صادرات را کاهش می‌دهد که مزیت مهمی تلقی می‌گردد. محل استقرار پالایشگاه ستاره خلیج فارس با توجه به همین مزیت صادراتی انتخاب شده است. در هنگام احداث پالایشگاه، کلیه جوانب امر سنجیده می‌شود.

ابراهیم کاویانی پور : در حال حاضر متولی تامین خوراک و توزیع فرآورده های پالایشگاه ها، شرکت ملی پالایش و پخش است و محل استقرار اثر کمتری در سوداوری پالایشگاه ها دارد. در شرایطی که پالایشگاهها خود ناچار به فروش محصولات خود باشند، نزدیکی به محل تامین نفت خام و همچنین مراکز عمده مصرف در کاهش بهای تمام شده محصولات این شرکتها و افزایش سود آوری بسیار تعیین کننده خواهد بود. به طور مثال نزدیک بودن به پایانه های صادراتی یک مزیت رقابتی مهم برای پالایشگاه ها محسوب می شود.

10- سوال : دلیل کندی اجرای طرح های توسعه پالایشگاه ها چیست؟

ناصر تنگستانی : در سنوات گذشته، به دلیل اعمال تحریم ها، ورود تکنولوژی و تجهیزات روز دنیا به سختی صورت می‌گرفت. علاوه بر این، اجرای پروژه های پالایشی، نیازمند سرمایه گذاری سنگینی است که با توجه به وضعیت اقتصادی کشور، تامین نقدینگی زمان بر است.

سید محسن موسوی : دلیل کندی را بطور کلی می توان عدم دسترسی به لیسانس ها و عدم دسترسی به سرمایه گذاری خارجی، عدم دسترسی به خرید سریع تجهیزات و تاسیسات مورد نیاز، عدم دسترسی به دانش فنی، عدم دسترسی به کاتالیست و ... که همگی محصول تحریم های اقتصادی علیه ایران هستند، دانست.

11- سوال: تک نرخی شدن ارز چه تاثیری بر صنعت پالایشی خواهد داشت؟

ناصر تنگستانی : در صورت تک نرخی شدن ارز، چنانچه تسعیر ارز با نرخ آزاد انجام شود، 2 حالت متصور است. پالایشگاه هایی که حاشیه سود مثبت داشته باشند، با رشد سودآوری مواجه شده و پالایشگاه های با حاشیه سود منفی، زیان بیشتری ثبت خواهند نمود.

سید محسن موسوی : تک نرخی شدن ارز با توجه به اینکه ارزش دلار در بازار آزاد بیش از دلار مبادله ای است لذا از طرفی قیمت خرید مواد اولیه را افزایش می دهد و از سوی دیگر منجر به افزایش نرخ فروش محصولات می گیرد که فروش محصولات ارزش بیشتری برای شرکت ایجاد خواهد نمود. لذا تک نرخی شدن با توجه به اینکه در قیمت های بالاتر از نرخ مبادله ای بانک مرکزی صورت خواهد گرفت، لذا برای شرکت های دارای محصولات صادراتی وضعیت مناسب تری رقم خواهد زد. البته می بایست توجه نمود که هزینه بیمه، هزینه نقل و انتقال محصولات و ... نیز همزمان افزایش خواهند داشت که با توجه به سهم اندک این هزینه ها، سود خالص را کمتر از رشد فروش متاثر می نمایند.

12- سوال: در حال حاضر برای راه اندازی پالایشگاهی مانند شبندر و شپنا، هزینه سرمایه گذاری به ازای هر بشکه چه مقدار می باشد؟(راه اندازی پالایشگاه با ظرفیت بین 150 تا 300 هزار بشکه در روز)

سید محسن موسوی : در این خصوص باید با توجه به ارزش جایگزینی این شرکت ها پاسخ این سوال را داد. بدین صورت که برای فرآوری هر بشکه نفت خام می بایست هزینه ای بین 15 تا 25 هزار دلار هزینه نمود، با توجه به ظرفیت اسمی شرکت ها و فعالیت در طول سال به راحتی می توان ارزش جایگزینی آنها را محاسبه نمود.

برای مثال با هزینه 15 هزار دلاری فراوری هر بشکه نفت خام، اگر ظرفیت اسمی شبندر 320 هزار بشکه در روز باشد، با دلار 3500 تومانی، ارزش جایگزنی شرکت بطور تقریبی حدود 16.8 هزار میلیارد تومان و با هزینه فرآوری 25 هزار دلاری 28 هزار میلیارد تومان است.

13- سوال : آینده صنعت پالایشگاهی را چطور ارزیابی می کنید؟

حمید علمای : با توجه به جمعیت نسبتا بالای کشور و کثرت خودروهای بنزین سوز و گاز سوز در کشور، تقاضای مصرف فرآورده های نفتی در سال های آینده برای این صنعت فرصت مناسبی ایجاد می نماید. ضمن اینکه تخفیف اعطایی از سوی وزارت نفت جهت تامین خوراک پالایشگاه ها، از نقاط قوت صنعت تلقی می‌گردد. موارد مطروحه در کنار پتانسیل های صادراتی صنعت پالایشی، امکان اجرای طرح های توسعه و افزایش ظرفیت، امکان تولید محصولاتی با ارزش افزوده بالاتر در سال های آتی، و دسترسی به نفت خام با حداقل هزینه حمل، دورنمای مثبتی از صنعت پالایشگاهی ترسیم می نماید.